Kur’an’da Enfüs (أنفس) Kelimesi -İlgili Terkiplerin Türkçeye Doğru Çevrilmesi Yönünde Mütevazı Bir Katkı-

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 29, 30.04.2024

Murat Sülün

https://doi.org/10.31121/tader.1431919

Öz

Dinî ilimlere ait ıstılahların geçtiği âyetlerin doğru anlaşılıp isabetli yorumlanarak Türkçeye hakkıyla aktarılması hem Tefsir ilmi açısından hem de Kur’an çeviri teknikleri açısından büyük önem taşımaktadır. Sözgelimi temel İslâm bilimlerinde terim hâline gelen iman, küfr, âyet, kur’ân, salât, zekât, kıble gibi Kur’an kavramlarının anlaşılmasında genelde sıkıntı yaşanmakta; bu kelimeler meallerde genelde Kur’an sonrası ilmî disiplinlerde kazandıkları anlamlara çekil-mektedir. Bu zorluğun aşılması için, Kelâm, Tasavvuf, Fıkıh gibi disiplinlerde ıstılah hâline gelen kelimelerin seküler kök anlamları ana kaynaklardan iyi tespit edilmeli ve vârit oldukları âyetlerin bağlamlarına dikkat edilmelidir. Bu usule uyulmadan gerçekleştirilen anlama ve çeviri faaliyetlerinin, Kur’an ve tefsir okurlarını yanlış yönlendireceği, Kur’an’ın anlamı hakkında olumsuz etkileyeceği muhakkaktır. Meal okurları Allah kelâmını okuduklarını zannederlerken, bir kısım meal yazarının şahsî anlayışlarını ve zümrevî yanlışlarını okuyor olma riskiyle karşı karşıya kalabil-mektedirler. Mezkûr sıkıntının, enfüslü terkiplerde de yaşandığı görülmektedir. Enfüsün İslâm düşüncesinde yaygın bir kullanımı bulunan nefs kelimesinin çoğulu oluşu zorluğu iyice pekiştirmektedir. Dolayısıyla makalede enfüsün ve ilgili terkiplerin manaları belirginleştirilmeye çalışılacaktır. Makalenin odak noktası; “kendi” kavramının fert ve toplum olarak farklı olduğudur. “İnsanın kendisi”ni ifade eden nefsin çoğulu olarak enfüs, “fertlerden oluşan muhatap kitlenin kendisi”ni ifade etmektedir ama ilgili toplumun, “bizzat kendisi”ne yönelik çeşitli tutumları, geçtiği âyetin muhtevasına göre o toplumu oluşturan fertlerin “birbirlerine” karşı sergiledikleri tutumlara dönüşebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Enfüs, tefsir, Kur’an mealleri, Kur’an bütünlüğü, çeviri teknikleri, konulu tefsir, bağlam

The Word Anfus (أنفس) in the Quran -A Modest Contribution to the Correct Translation of the Relevant Compositions into Turkish–

Öz

The correct understanding and accurate interpretation of the verses in which the terms of religi-ous sciences are mentioned is of great importance both in terms of the science of Tafsir and in terms of Qur'an translation techniques. For example, there is often difficulty in understanding Qur'anic concepts that have become terms in basic Islamic sciences, such as faith, kufr, verse, Qur'an, salāt, zakat, qibla , etc.; these words are usually retracted in the translations to the mea-nings they have acquired in post-Qur'anic scientific disciplines. In order to overcome this diffi-culty, the secular root meanings of words that have become terminology in disciplines such as Kalam, Sufism and Fiqh should be determined well from the main sources and the context of the verses in which they are found should be paid attention to. It is certain that comprehension and translation activities carried out without following this procedure will mislead the readers of the Quran and its commentary and have a negative impact on the meaning of the Quran. Readers of the Meal (translations) may think that they are reading the Word of Allah, but they may run the risk of reading the personal understandings and clannish mistakes of some of the authors of the translations. It is seen that the mentioned problem is also experienced in anfus (أنْفُس) compo-sitions. The fact that anfus is the plural of the word nafs, widely used in Islamic thought, further reinforces the difficulty. Therefore, the article is to try to clarify the meanings of anfus and rela-ted compounds. The focus of the article is that the concept of "self" is different for the indivi-dual and the society. As the plural of nafs, which refers to "the human being himself", anfus refers to "the addressee group of individuals itself", but the various attitudes of the relevant so-ciety towards "itself" can turn into the attitudes of the members of that society towards "each other" according to the content of the verse in which it is mentioned.

Anahtar Kelimeler

Al-Anfus, exegesis, Quran translations, Quran integrity, translation techniques, thematic commentary

-الأنفس في القرآن -مساهمة بسيطة في الترجمة الصحيحة للتركيبات ذات الصلة إلى اللغة التركية

Öz

من المهم جدًا سواء من حيث علم التفسير أو فنيات ترجمة القرآن، أن يتم فهم الآيات التي تستخدم فيها مصطلحات العلوم الدينية بشكل صحيح، وتفسيرها بدقة ومن ثمَّ ترجمتها إلى اللغة التركية. على سبيل المثال، هناك صعوبات عامة في فهم التعبيرات القرآنية مثل: الإيمان والكفر والآية والقرآن والصلاة والزكاة والقبلة، والتي أصبحت مصطلحات في العلوم الإسلامية الأساسية، وتشير هذه الكلمات في الترجمات عموماً إلى المعاني التي اكتسبتها في التخصصات العلمية بعد القرآن. ومن أجل التغلب على هذه الصعوبة، يجب تحديد المعاني الجذرية الأساسية للكلمات التي أصبحت مصطلحات في مجالات مثل الكلام والتصوف والفقه، بشكل جيد من المصادر الرئيسة، وينبغي الاهتمام بسياق الآيات التي توجد فيها. ومن المؤكد أن أنشطة الفهم والترجمة التي تتم دون اتباع هذا الإجراء سوف تُضلل قراء ترجمات القرآن وتفسيره، وتُؤثر سلباً على معاني القرآن. فبينما يظن قراء الترجمة أنهم يقرأون كلام الله، فإنهم قد يواجهون خطر قراءة الفهم الشخصي والأخطاء الجماعية لبعض مؤلفي الترجمة. من هذه الأخطاء التي يمكن رؤيتها ولها علاقة بما سبق ذكرة والتي تؤيد صعوبة هذا الأمر لفظ الأنفس وتركيباتها، فإن لفظ الأنفس تستخدم على نطاق واسع في الفكر الإسلامي وهي جمع لكلمة نفس. ولهذا السبب سنحاول في هذه المقالة توضيح معاني الأنفس وتركيباتها المرتبطة بها. ومحور المقالة يرتكز حول مفهوم "الذات" الذي يختلف بين الفرد والمجتمع، وصيغة الجمع للنفس، التي تعبر عن "الإنسان نفسه"، تعبر أيضاً عن "الكتلة المخاطبة المكونة من أفراد"، لكن المواقف المختلفة للمجتمع المعني تجاه "نفسه" يمكن أن تتحول إلى مواقف الأفراد الذين يشكلون ذلك. المجتمع تجاه "بعضهم البعض"، بحسب مضمون الآية التي وردت فيها.

Anahtar Kelimeler

الأنفس, التفسير, ترجمات القرآن, سلامة القرآن, تقنيات الترجمة, التفسير الموضوعي, السياق

Kaynakça

• Abdülbâkī, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1. Basım, 1998.
• Alpaydın, Mehmet Akif. “Giriş”. Züdebü âsâri’l-mevâhib ve’l-envâr -Gurâbzâde Tefsiri-. ed. İsmet İpek - Muhammed Said Güler. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2016.
• Arpa, Recep. “Tibyân Tefsiri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/127-128. İstan-bul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2012.
• Aydın, Fatma. İsmail Ferruh ve Tefsîru’l-Mevâkib Adlı Eseri. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniver-sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Beğavî, Ebu Muhammed el-Huseyn b. Mes‘ûd el-Ferrâ’. Me‘âlimu’t-tenzîl. nşr. Nuhammed ‘Abdullah Nemr vd. Riyad: Dâru Tayyibe, 1989.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiu‘s-sahîh. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Şam: Dâru’l-İbni’l-Kesîr, 5. Basım, 1993.
• Bulaç, Ali. Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Anlamı: Meal ve Sözlük. İstanbul, 1983.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meâl-i Âlîsi ve Tefsîri. 8 Cilt. İstanbul, 1964.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Ta‘rîfât. thk. Komisyon. Lübnan: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1983.
• Çelik, Ersin. “19. Yüzyılda Bir Tefsir Klasiğinin Farsçadan Türkçeye Tercümesi: İsmâil Ferrûh Efendi’nin Tefsîr-i Mevâkib Adlı Eseri”. Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a -XIX. Yüzyıl Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası-. ed. Ahmet Hamdi Furat. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Dalkılıç, Mehmet. İslâm Mezheplerinde Ruh. İstanbul: İz Yayıncılık, 1. Basım, 2004.
• Ebüssuûd Efendi, Muhammed el-’İmâdî. İrşâdü’l’akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kitâbi’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Darü İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Esed, Muhammed. Kur’ân Mesajı: Meal-Tefsir. Türkçeye çev. Ahmet Ertürk - Cahit Koytak. 3 Cilt. İstanbul, 1999.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. Beṣâʾiru ẕevi’t-temyîz fî leṭâʾifi’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Muhammed Alî Neccâr. Kahire: el-Meclisü’l-A’la li’ş-Şuuni’l-İslamiyye, 1. Basım, 1992.
• Gurâbzâde, Ahmed Efendi. Züdebü âsâri’l-mevâhib ve’l-envâr -Gurâbzâde Tefsiri-. ed. İsmet İpek - Muhammed Said Güler. Haz. Mehmet Akif Alpaydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2016.
• Hayat Kitabı Kur’ân. çev. Mustafa İslâmoğlu. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 3. Basım, 2009.
• Kaya, Murat. Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e kadar (1839-1908) Matbu Türkçe Kur’an-ı Kerim Tercüme ve Tefsirleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Kırımlı, İsmail Ferruh Efendi. Mevâkib Tefsiri. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1323.
• Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2003.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. çev. Ali Özek vd. Ankara: 1999.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Meâli. çev. Abdulbaki Gölpınarlı. İstanbul, 1958.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Meâli. çev. Yaşar Nuri Öztürk. İstanbul, 1999.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli. çev. Süleyman Ateş. İstanbul, ts.
• Luxemberg, Christoph. The Syro-Aramaic Reading of The Koran -A Contribution to The De-coding of The Language of The Koran. Berlin: Schiler, 2007.
• Ma‘ânî-i Kur’ân (Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı). çev. İsmail Hakkı İzmirli. İstanbul: Eren Yayınları, ts . Özcan, Esat. Hıdır Bin Abdurrahman el-Ezdî ve et-Tibyân Fî Tefsîri’l-Kur’ân Adlı Tefsirindeki Metodu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Safvân Adnân Dâvudî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1. Basım, H 1412.
• Râzî, Ebû Abdillâh Ebü’l-Fazl Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîḥu’l-Ġayb. Tahran: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, ts.
• Şentürk, Recep (ed.). Direnen Meal Akif Meali. İstanbul: Mahya Yayınları, 2016.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hecr, 2001.
• Tanrı Buyruğu. çev. Ömer Rıza Doğrul. İstanbul, 1955.
• Tefsîrî Mehmed Efendi, Muhammed b. Hamza el-Ayıntâbî ed-Debbağ. Terceme-i Tibyân. 2 Cilt. İstanbul, ts.
• Tefsirli Kur’ân Meâli -Kur’an-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. çev. Hasan Basri Çantay. thk. Yekta Saraç. 3 Cilt, 2021.
• Terceme-i Şerîfe Türkçe Kur’ân-ı Kerim. çev. Tevfik Süleyman. İstanbul: Yeni Şark Kütüpha-nesi, ts.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 9 Cilt. İstanbul: y.y., 1936.
• Zeccâc, Ebu İshak İbrahim b. es-Seriyy. Ma‘âni’l-Kur’ân ve İ‘râbuh. nşr. Abdü’l-Celîl Abduh Şelebî. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakāikı ğavâmizı’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekāvîl fî vücûhi’t-te’vîl. nşr. Halil Me’mûn Şîhâ. Lübnan: Dâru’l-Ma‘rife, 2009.