Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

İslam Biyografi Yazıcılığında Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürünün Doğuşu ve Gelişimi (Klasik Dönem Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürü Bağlamında Bir İnceleme)

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 553 - 577, 30.10.2025

Mustafa Sağlam

https://doi.org/10.31121/tader.1767295

Öz

Bu çalışma, İslam biyografi yazıcılığında tabakâtü’l-kurrâ literatürünün ortaya çıkışını, biyografi ya-zıcılığındaki konumunu ve diğer tabakât türlerinden farkını konu edinmektedir. Bu makalede literatür merkezli kaynak tarama ve betimleyici tespit ve tahlil yöntemi benimsenmiştir. Tabakâtü’l-kurrâ ala-nında eser telif etmiş müelliflerin biyografileri ve tabakât eserleri klasik kaynaklar üzerinden analiz edilmiştir. Araştırmanın temel hedefleri, tabakât geleneğine ait verilerde kurrâ ve huffâz biyografile-rine ışık tutmak ayrıca tabakât, kıraat ve tefsir kaynaklarında dağınık haldeki bilgileri kronolojik ve sistematik bir şekilde kendisinden kolay istifade edilebilir hale getirmektir.
Tabakât geleneği içerisinde kıraat alimlerinin biyografilerini içeren eserler, tabakâtü’l-müfessirîn ve pek çok tabakât türünden önce telif edilmişlerdir. Kur’an’ın ve onu nakledenlerin biyografilerinin muhafaza edilmesi ilk dönemlerden itibaren kurrâ ve kıraat âlimlerinin sayıca çok fazla oluşunun bir göstergesidir. Farklı değerlendirmeler bulunmakla birlikte İbnü’n-Nedîm (öl. 385/995 [?]) Halîfe b. Hayyât’ın (öl. 240/854-55) Kitâbu tabakâti’l-kurrâ isimli eserini, Kıraat âlimlerinin hayatlarını ve ilim yolculuklarını kaydeden ilk eser olarak göstermektedir. Diğer erken dönem eserleri arasındaki ta-bakâtü’l-kurrâ literatürüne dair İbnü’l-Münâdî (öl. 336/947), İbn Mihrân (öl. 381/992) ve Ebû Amr ed-Dânî’nin (öl. 444/1053) eserleri ise günümüze ulaşmasa da çeşitli vesilelerle kendisinden haberdar olunup yararlanılan kurrâ tabakâtı açısından önemli kaynak eserlerdir. Zehebî’nin (öl. 748/1348) tabakâtü’l-kurrâ literatüründeki en geniş ve en meşhur biyografik eseri olan Ma‘rifetü’l-kurrâ’sı ile İbnü’l-Cezerî’nin (öl. 833/1429) kurrâ ve huffâzın hayatlarını ve kıraat alma yollarını anlatan Gâyetü’n-nihâyesi’ni ise önemlerine binaen bu kategoride ayrıca değerlendirmek gerekir.
Tabakâtü’l-kurrâ eserleri Kur’an’ın sonraki nesillere aktarımının niteliği hakkında en detaylı bilgi içeren eserlerdir. Bu kitapları diğer alanlardaki tabakât kitaplarından ayıran önemli noktalardan biri kıraat rivayetlerinin aktarımı, isnad zincirleri, vecihlerin tespiti ve kıraat âlimlerinin ilmî otoriteleri bakımından ihtiva ettiği bilgilerdir. Çalışma, mevcut ve mefkûd olan eserlerin tespitiyle alana katkı sunarken, kurrâ tabakâtı literatüründe yeni çalışmaların gerekliliğine vurgu yapmakla birlikte tabakâtü’l-kurrâ eserlerinin gerekliliği ve tarihsel gelişimini ortaya koymaktadır. Ayrıca dilimize kazandırılması bakımından hakkında şu ana kadar çalışma yapılmamış bir konuya dikkatleri çekmekte-dir. Sonuçta kıraat âlimlerinin biyografilerini inceleyen tabakâtü’l-kurrâ literatürüne ait çalışmalar, İslam dünyasında kıraat ilminin tarihsel seyrini ve gelişimini anlamak için kritik öneme haiz kaynaklardır. Bu alanla ilgili günümüze ulaşmayan pek çok kaynak olduğu gibi günümüze ulaşan kaynaklarda mevcuttur.

Anahtar Kelimeler

Kıraat Tabakât Kurrâ Biyografi Literatür

Kaynakça

  • Abdülvehhâb b. Takiyyüddîn ed-Subkî. Mu’cemu’ş-şuyûh. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf vd. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2004.
  • Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu’cemu mekâyisi’l-luga. thk. Abdüsselâm Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1979.
  • Akbaba, Ahmet Arif. “Kıraat İlmine Katkıları Bağlamında Temîm Kabilesine Mensup Kıraat Âlimleri”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 8/2 (Ekim2024), 680-713. https://doi.org/10.31121/tader.1497850.
  • Alaaddin Moğoltay b. Kılıç. el-İnâbe ilâ ma’rifeti’l-muhtelif fîhim mine’-s-sahâbe. thk. Seyyid İzzet el-Mursî. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Ruşd, ts.
  • Alaaddin Moğoltay b. Kılıç. İkmâlü Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Muhammed Osman. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 2011.
  • Altıkulaç, Tayyar. “Ebü’l-Alâ el-Hemedânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/286-287. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1994.
  • Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Münâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/152-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Altıkulaç, Tayyar. “Ma‘rifetü’l-Kurrâi’l-Kibâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/60. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
  • Altıkulaç, Tayyar. “Zehebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/180-188. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
  • Apaydın, H. Yunus. “İbn Hazm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/39-52. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
  • Askalâni, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürrü’l-kâmine fî ’ayâni’l-mieti’s-sâmine. thk. Seyyid Hurşit Ali. 6 Cilt. Haydârabad: Dairetu’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 2. Basım, 1972.
  • Askalâni, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdül-mevcûd, Ali Muhammed Muavvız. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415.
  • Askalâni, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Tehzîbu’t-tehzîb. Haydârabad: Dâiretü’l-Maârifi’n-Nizâmiyye, 1330.
  • Aslan, Muhammed. “Tabakat Kitapları ve Hadis İlmine Sağladıkları Faydalar”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (15 Aralık 2017), 269-290.
  • Bağdâdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib. Kitâbü’t-Tabakâtü’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 1-11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1. Basım, 2001.
  • Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Hatîb el-. Târîhu Bağdât. Beyrût: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1. Basım, 1998.
  • Birışık, Abdulhamit. “Tabakat (Tefsir)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/290-291. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Celâleddîn es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekr. Tabakâti’l-huffâz. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1403.
  • Çetin, Abdurrahman. “Dânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/459-461. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • Çetin, Abdurrahman. “Gāyetü’n-Nihâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/414. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
  • Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. Câmiʿu’l-beyân fi’l-kırââti’s-sebʿ. thk. Muhammed Sadûk el-Cezâirî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2005.
  • Durmuş, İsmail. “Tabakat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/288-290. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Efendioğlu, Mehmet. “Tabakat (Hadis)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/291-292. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Fayda, Mustafa. “Halîfe b. Hayyât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/301-303. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
  • Fidan, Ayşenur. “Müstakil Mekkî-Medenî Eserleri ve Müellifleri Üzerine Bir Literatür İncelemesi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 5/2 (Ekim2021), 690-715. https://doi.org/10.31121/tader.940803.
  • Fîrûzabâdî, Muhammed b. Ya’kûb. el-Kâmûs el-muhît. thk. Muhammed Naîm el-Araksûsî. 1 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 6. Basım, 1998.
  • Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh. Mu’cemu’l-udebâ. nşr. İhsan Abbas. 1-9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
  • Hamurlı, Mustafa. “Kıraatlerin Sunumunda İfrâd ve Cem‘ Meselesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/2 (15 Aralık 2022), 605-619. https://doi.org/10.18505/cuid.1078181
  • Heffening, Wilhelm. “Tabakât”. İslam Ansiklopedisi. 11/591. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1979.
  • Işık, Emin. “Bâtırkānî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/195. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
  • İbn Sellar eş-Şâfîi, Abdülvehhâb b. Yusuf b. İbrâhim. Tabakâtü’l-kurrâi’s-seb’a. thk. Ahmed Muhammed Arvuz. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1. Basım, 2003.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
  • İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Gâyetü’n-nihâye. thk. Gotthelf Bergsträsser. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2006.
  • İbnü’l-Ebbâr el-Kudâî, Muhammed b. Abdillâh el-. et-Tekmile li kitâbi’s-Sıla. thk. Abdüsselam el-Herrâs. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1995.
  • İbnü’l-Kayserânî, Muhammed b. Tâhir b. Alî el-Makdisî. el-Ensâbü’l-müttefika fi’l-hatti’l-mütemâssile fi’n-nakt ve’z-zabt. thk. de Jong, 1865.
  • İbnü’s-Sâ’î, Tâcüddîn Alî b. Enceb b. Osmân el-Hâzin. ed-Dürrü’s-semîn fî esmâil’l-musannifîn. thk. Ahmed Şevki Binbin, Muhammed Saîd Hunşî. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2009.
  • Kâdî Iyâz, Ebûl-Fazl b. Musâ el-Yahsubî. Tertîbu’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik. Mağrib: Matbaatü Faddâle, 1. Basım, 1966.
  • Karğı, Hasan. H. 750-900 (M. 1349-1495) Tarihleri Arasında Yazılmış Bazı Kıraat Kaynakları Müellifleri ve İçerik Özetleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
  • Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. thk. Mehmet Şerefettin Yatkaya, Rıfat Bilge. 1-2 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-’Arabi, 1931.
  • Kaya, Mesut. “Hadis ve Tarih İlimleri Arasında Tefsir Tabakat Literatürü: Histografik Bir İnceleme”. İslam Araştırmaları Dergisi 31 (01 Eylül 2014), 33-65.
  • Kaysî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. Tavzîhu’l-Müştebih fî zabtı esmâʾi’r-ruvât ve ensâbihim ve elkâbihim ve künâhüm. thk. Muhammed Naîm el-Araksûsî. 1-10 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1993.
  • Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-müellifîn. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1957.
  • Koçyiğit, Talat. Hadîs Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 8. baskı., 2012.
  • Makdisi, George. Din Hukuk Eğitim. çev. Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik, 2. baskı, Üçüncü basım., 2019.
  • Mizzî, Abdurrahman b. Vehebân. Ehâsinu’l-ahbâr fî mehâsini’s-seb’ati’l-ehyâr. thk. Hüseyin b. Ömer b. Abdurrahim. 1 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 2003.
  • Mizzî, Abdurrahman b. Vehebân. Ehâsinu’l-ahbâr fî mehâsini’s-seb’ati’l-ehyâr. thk. Ahmed b. Fâris es-Sellûm. 1 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 2004.
  • Özel, Ahmet. “İbnü’l-Mülakkın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/150-152. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Pedersen, Johannes. İslam Dünyasında Kitabın Tarihi. ed. Halit Özkan- Mustafa Demiray. çev. Mustafa Macit Karagözoğlu. İstanbul: Klasik, Birinci Basım Ağustos 2012., 2012.
  • Safedî, Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Beyrût: Dâru İhyai’t-Türâs, ts.
  • Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. ed-Dav’u’l-lâmi’ li ehli’l-karnı’t-tâsi’. 6 Cilt. Beyrût: Dâru Mektebetü’l-Hayât, 1431.
  • Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. el-Cevâhir ve’d-dürr fî tercemeti şeyhi’l-islâm İbn Hacer. thk. İbrahim Bâcıs Abdülmecîd. 3 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1999.
  • Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. et-Tuhfetü’l-latîfe fî târîhi’l-Medîneti’ş-şerîfe. 2 Cilt. Medine: Medine-i Münevvere Eğitim ve Araştırma Merkezi, 1. Basım, 1429.
  • Sem’ânî, Muhammed b. Mansur et-Temîmî. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî. Haydârabad: Dairetu’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 1982.
  • Sezgin, Fuad. Târîhu’t-türâsi’l-’arabî. 3 Cilt. Suudi Arabistan: Vizâratü’t-Ta’limi’l-’Âli, 1. Basım, 1983.
  • Taşdemir, Yunus Emre - Sağlam, Mustafa. “Mefkûd ve Mevcut Eserleriyle Resmü’l-Mushaf Literatürü”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 8/2 (Ekim2024), 620-658. https://doi.org/10.31121/tader.1489805.
  • Temel, Enes. “Tabakâtü’l-Müfessirîn Literatürünün Müfessir Kimliğinin Tespitine Katkıları – I: Suyûtî’nin Tabakâtü’l-Müfessirîn’i Bağlamında Tematik ve Metodolojik Bir İnceleme”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/1 (Nisan2023), 381-420. https://doi.org/10.31121/tader.1249579.
  • ’Usfurî, Halife b. Hayyât. Tabakâtü Halîfe b. Hayyât. thk. Süheyl Zekkâr. Şam: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1993.
  • Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Maʿrifetü’l-kurrâʾi’l-kibâr ʿale’t-tabakâti ve’l-aʿsâr. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf vd. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1988.
  • Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 17 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2003.
  • Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnavut, Hüseyin el-Esed. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.

The Birth and Development of Tabakat al-Qura Literature in Islamic Biography (A Study in the Context of Tabakat al-Qura Literature of the Classical Peri-od)

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 553 - 577, 30.10.2025

Mustafa Sağlam

https://doi.org/10.31121/tader.1767295

Öz

This study addresses the emergence of the Ṭabaqāt al-Qurrāʾ literature within Islamic biographical writing, its position in the broader biographical tradition, and its distinguishing features compared to other types of ṭabaqāt works. The article adopts a literature-based methodology, utilizing descriptive, analytical, and textual analysis approaches. The biographies of authors who composed works in the field of ṭabaqāt al-qurrāʾ, as well as the relevant ṭabaqāt texts, are examined primarily through classi-cal sources. The primary aims of the research are to shed light on the biographies of qurrāʾ and ḥuffāẓ within the ṭabaqāt tradition and to systematize the dispersed information found in sources on ṭabaqāt, qirāʾāt, and tafsīr into a more coherent and accessible format. Works focusing on the biographies of qirāʾa scholars within the ṭabaqāt tradition were composed earlier than many other types of ṭabaqāt, including those of mufassirūn. The preservation of the Qurʾān and the biographies of its transmitters from the early period is a clear indication of the large number of qurrāʾ and qirāʾa scholars. Although there are differing evaluations regarding the origins of this genre, Ibn al-Nadīm (d. 385/995 [?]) cites Khalīfa b. Khayyāṭ’s (d. 240/854–55) Kitāb Ṭabaqāt al-Qurrāʾ as the first known work to document the lives and scholarly journeys of qirāʾa scholars. Among other early contributions to the genre, the works of Ibn al-Munādī (d. 336/947), Ibn Mihrān (d. 381/992), and Abū ʿAmr al-Dānī (d. 444/1053), though no longer extant, are considered foundational and are known through citations and references in later sources. Among the most significant and comprehensive works in this tradition are al-Dhahabī’s (d. 748/1348) Maʿrifat al-Qurrāʾ, and Ibn al-Jazarī’s (d. 833/1429) Ghāyat al-Nihāya, which documents the biographies and transmission paths of qurrāʾ and ḥuffāẓ. These works warrant special consideration due to their scope and influence. The ṭabaqāt al-qurrāʾ texts are among the most detailed sources concerning the transmission of the Qurʾān to later generations. One of the primary aspects that distinguish these works from ṭabaqāt texts in other fields is the information they provide regarding the transmission of qirāʾāt, chains of narration (isnād), the identification of wujūh (variant readings), and the scholarly authority of qirāʾa scholars. By identifying both extant and lost works in this field, the present study contributes to the academic literature and highlights the need for further research in the ṭabaqāt al-qurrāʾ tradition. It also draws attention to a largely unexplored area by un-derlining the importance of translating such works into modern languages. Ultimately, studies on the ṭabaqāt al-qurrāʾ tradition, which focus on the biographies of qirāʾa scholars, constitute critical sour-ces for understanding the historical trajectory and development of the qirāʾa discipline in the Islamic world. While many sources in this field have been lost, a significant number have survived and re-main available for scholarly examination.

Anahtar Kelimeler

Qirāāt Tabaqāt Qurrā Biography Literature

Kaynakça

  • Abdülvehhâb b. Takiyyüddîn ed-Subkî. Mu’cemu’ş-şuyûh. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf vd. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2004.
  • Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu’cemu mekâyisi’l-luga. thk. Abdüsselâm Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1979.
  • Akbaba, Ahmet Arif. “Kıraat İlmine Katkıları Bağlamında Temîm Kabilesine Mensup Kıraat Âlimleri”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 8/2 (Ekim2024), 680-713. https://doi.org/10.31121/tader.1497850.
  • Alaaddin Moğoltay b. Kılıç. el-İnâbe ilâ ma’rifeti’l-muhtelif fîhim mine’-s-sahâbe. thk. Seyyid İzzet el-Mursî. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Ruşd, ts.
  • Alaaddin Moğoltay b. Kılıç. İkmâlü Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Muhammed Osman. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 2011.
  • Altıkulaç, Tayyar. “Ebü’l-Alâ el-Hemedânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/286-287. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1994.
  • Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Münâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/152-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Altıkulaç, Tayyar. “Ma‘rifetü’l-Kurrâi’l-Kibâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/60. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
  • Altıkulaç, Tayyar. “Zehebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/180-188. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
  • Apaydın, H. Yunus. “İbn Hazm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/39-52. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
  • Askalâni, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürrü’l-kâmine fî ’ayâni’l-mieti’s-sâmine. thk. Seyyid Hurşit Ali. 6 Cilt. Haydârabad: Dairetu’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 2. Basım, 1972.
  • Askalâni, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdül-mevcûd, Ali Muhammed Muavvız. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415.
  • Askalâni, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Tehzîbu’t-tehzîb. Haydârabad: Dâiretü’l-Maârifi’n-Nizâmiyye, 1330.
  • Aslan, Muhammed. “Tabakat Kitapları ve Hadis İlmine Sağladıkları Faydalar”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (15 Aralık 2017), 269-290.
  • Bağdâdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib. Kitâbü’t-Tabakâtü’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 1-11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1. Basım, 2001.
  • Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Hatîb el-. Târîhu Bağdât. Beyrût: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1. Basım, 1998.
  • Birışık, Abdulhamit. “Tabakat (Tefsir)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/290-291. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Celâleddîn es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekr. Tabakâti’l-huffâz. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1403.
  • Çetin, Abdurrahman. “Dânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/459-461. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • Çetin, Abdurrahman. “Gāyetü’n-Nihâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/414. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
  • Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. Câmiʿu’l-beyân fi’l-kırââti’s-sebʿ. thk. Muhammed Sadûk el-Cezâirî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2005.
  • Durmuş, İsmail. “Tabakat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/288-290. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Efendioğlu, Mehmet. “Tabakat (Hadis)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/291-292. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Fayda, Mustafa. “Halîfe b. Hayyât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/301-303. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
  • Fidan, Ayşenur. “Müstakil Mekkî-Medenî Eserleri ve Müellifleri Üzerine Bir Literatür İncelemesi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 5/2 (Ekim2021), 690-715. https://doi.org/10.31121/tader.940803.
  • Fîrûzabâdî, Muhammed b. Ya’kûb. el-Kâmûs el-muhît. thk. Muhammed Naîm el-Araksûsî. 1 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 6. Basım, 1998.
  • Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh. Mu’cemu’l-udebâ. nşr. İhsan Abbas. 1-9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
  • Hamurlı, Mustafa. “Kıraatlerin Sunumunda İfrâd ve Cem‘ Meselesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/2 (15 Aralık 2022), 605-619. https://doi.org/10.18505/cuid.1078181
  • Heffening, Wilhelm. “Tabakât”. İslam Ansiklopedisi. 11/591. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1979.
  • Işık, Emin. “Bâtırkānî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/195. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
  • İbn Sellar eş-Şâfîi, Abdülvehhâb b. Yusuf b. İbrâhim. Tabakâtü’l-kurrâi’s-seb’a. thk. Ahmed Muhammed Arvuz. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1. Basım, 2003.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
  • İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Gâyetü’n-nihâye. thk. Gotthelf Bergsträsser. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2006.
  • İbnü’l-Ebbâr el-Kudâî, Muhammed b. Abdillâh el-. et-Tekmile li kitâbi’s-Sıla. thk. Abdüsselam el-Herrâs. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1995.
  • İbnü’l-Kayserânî, Muhammed b. Tâhir b. Alî el-Makdisî. el-Ensâbü’l-müttefika fi’l-hatti’l-mütemâssile fi’n-nakt ve’z-zabt. thk. de Jong, 1865.
  • İbnü’s-Sâ’î, Tâcüddîn Alî b. Enceb b. Osmân el-Hâzin. ed-Dürrü’s-semîn fî esmâil’l-musannifîn. thk. Ahmed Şevki Binbin, Muhammed Saîd Hunşî. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2009.
  • Kâdî Iyâz, Ebûl-Fazl b. Musâ el-Yahsubî. Tertîbu’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik. Mağrib: Matbaatü Faddâle, 1. Basım, 1966.
  • Karğı, Hasan. H. 750-900 (M. 1349-1495) Tarihleri Arasında Yazılmış Bazı Kıraat Kaynakları Müellifleri ve İçerik Özetleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
  • Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. thk. Mehmet Şerefettin Yatkaya, Rıfat Bilge. 1-2 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-’Arabi, 1931.
  • Kaya, Mesut. “Hadis ve Tarih İlimleri Arasında Tefsir Tabakat Literatürü: Histografik Bir İnceleme”. İslam Araştırmaları Dergisi 31 (01 Eylül 2014), 33-65.
  • Kaysî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. Tavzîhu’l-Müştebih fî zabtı esmâʾi’r-ruvât ve ensâbihim ve elkâbihim ve künâhüm. thk. Muhammed Naîm el-Araksûsî. 1-10 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1993.
  • Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-müellifîn. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1957.
  • Koçyiğit, Talat. Hadîs Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 8. baskı., 2012.
  • Makdisi, George. Din Hukuk Eğitim. çev. Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik, 2. baskı, Üçüncü basım., 2019.
  • Mizzî, Abdurrahman b. Vehebân. Ehâsinu’l-ahbâr fî mehâsini’s-seb’ati’l-ehyâr. thk. Hüseyin b. Ömer b. Abdurrahim. 1 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 2003.
  • Mizzî, Abdurrahman b. Vehebân. Ehâsinu’l-ahbâr fî mehâsini’s-seb’ati’l-ehyâr. thk. Ahmed b. Fâris es-Sellûm. 1 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 2004.
  • Özel, Ahmet. “İbnü’l-Mülakkın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/150-152. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Pedersen, Johannes. İslam Dünyasında Kitabın Tarihi. ed. Halit Özkan- Mustafa Demiray. çev. Mustafa Macit Karagözoğlu. İstanbul: Klasik, Birinci Basım Ağustos 2012., 2012.
  • Safedî, Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Beyrût: Dâru İhyai’t-Türâs, ts.
  • Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. ed-Dav’u’l-lâmi’ li ehli’l-karnı’t-tâsi’. 6 Cilt. Beyrût: Dâru Mektebetü’l-Hayât, 1431.
  • Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. el-Cevâhir ve’d-dürr fî tercemeti şeyhi’l-islâm İbn Hacer. thk. İbrahim Bâcıs Abdülmecîd. 3 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1999.
  • Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. et-Tuhfetü’l-latîfe fî târîhi’l-Medîneti’ş-şerîfe. 2 Cilt. Medine: Medine-i Münevvere Eğitim ve Araştırma Merkezi, 1. Basım, 1429.
  • Sem’ânî, Muhammed b. Mansur et-Temîmî. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî. Haydârabad: Dairetu’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 1982.
  • Sezgin, Fuad. Târîhu’t-türâsi’l-’arabî. 3 Cilt. Suudi Arabistan: Vizâratü’t-Ta’limi’l-’Âli, 1. Basım, 1983.
  • Taşdemir, Yunus Emre - Sağlam, Mustafa. “Mefkûd ve Mevcut Eserleriyle Resmü’l-Mushaf Literatürü”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 8/2 (Ekim2024), 620-658. https://doi.org/10.31121/tader.1489805.
  • Temel, Enes. “Tabakâtü’l-Müfessirîn Literatürünün Müfessir Kimliğinin Tespitine Katkıları – I: Suyûtî’nin Tabakâtü’l-Müfessirîn’i Bağlamında Tematik ve Metodolojik Bir İnceleme”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/1 (Nisan2023), 381-420. https://doi.org/10.31121/tader.1249579.
  • ’Usfurî, Halife b. Hayyât. Tabakâtü Halîfe b. Hayyât. thk. Süheyl Zekkâr. Şam: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1993.
  • Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Maʿrifetü’l-kurrâʾi’l-kibâr ʿale’t-tabakâti ve’l-aʿsâr. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf vd. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1988.
  • Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 17 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2003.
  • Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnavut, Hüseyin el-Esed. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.

نشأة وتطور أدب طبقات القرّاء في الكتابة التراجمية الإسلامية (دراسة في ضوء أدب طبقات القرّاء في العصر الكلاسيكي)

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 553 - 577, 30.10.2025

Mustafa Sağlam

https://doi.org/10.31121/tader.1767295

Öz

تتناول هذه الدراسة نشأة أدب طبقات القرّاء في الكتابة التراجمية الإسلامية، ومكانته في إطار التأليف الترجمي، وما يتميّز به عن غيره من أنواع الطبقات الأخرى. وقد اعتمدت هذه المقالة على المنهج الوصفي التحليلي المبني على استقراء المصادر الأساسية للأدب، حيث جرى تحليل تراجم المؤلفين الذين ألّفوا في طبقات القرّاء وأعمالهم من خلال المصادر الكلاسيكية.
وتهدف الدراسة بالأساس إلى إلقاء الضوء على تراجم القرّاء والحفّاظ في إطار معطيات الطبقات، فضلاً عن جمع المعلومات المتفرقة في مصادر الطبقات والقراءات والتفسير في صورة منهجية ومرتّبة زمنيًا بما يسهّل الاستفادة منها. ومن المعلوم أن المؤلفات التي تضم تراجم علماء القراءات في إطار الطبقات قد أُلّفت قبل طبقات المفسّرين وغيرها من أنواع الطبقات. كما أن حفظ تراجم القرآن وحَمَلته منذ العصور الأولى يعدّ دليلاً على كثرة عدد القرّاء وعلماء القراءات. وعلى الرغم من اختلاف الآراء في هذا المجال، فإن ابن النديم (ت. 385هـ/995م[؟]) يشير إلى كتاب طبقات القرّاء لخليفة بن خيّاط (ت. 240هـ/854-855م) باعتباره أول مؤلَّف دوّن فيه تراجم علماء القراءات ورحلاتهم العلمية. ومن بين المصنفات المبكرة في هذا المجال كتب ابن المنادي (ت. 336هـ/947م)، وابن مهران (ت. 381هـ/992م)، وأبي عمرو الداني (ت. 444هـ/1053م). ورغم أن هذه المؤلفات لم تصل إلينا، فإنها تظل من المصادر المهمة في طبقات القرّاء، حيث عُرف بها وانتُفع بمضامينها عبر وسائل مختلفة. أما كتاب معرفة القرّاء الكبار للذهبي (ت. 748هـ/1348م) فهو أوسع وأشهر مصنف في هذا الباب، وكذلك كتاب غاية النهاية في طبقات القرّاء لابن الجزري (ت. 833هـ/1429م) الذي تناول فيه تراجم القرّاء والحفّاظ وطرق تلقّيهم للقراءات، فهما يستحقان دراسة خاصة لأهميتهما. وتُعَدّ مؤلفات طبقات القرّاء من أهم المصادر التي تقدّم معلومات تفصيلية عن كيفية نقل القرآن إلى الأجيال اللاحقة. ومن أبرز ما يميزها عن غيرها من كتب الطبقات اشتمالها على مسائل تتعلق برواية القراءات، وسلاسل الأسانيد، وضبط الأوجه، وتثبيت المكانة العلمية لعلماء القراءات. ومن خلال استقصاء الموجود والمفقود من هذه المؤلفات، تسعى هذه الدراسة إلى الإسهام في هذا الميدان، مبرزة الحاجة إلى مزيد من الدراسات في أدب طبقات القرّاء، كما تكشف عن أهميته وتطوره التاريخي، فضلاً عن لفت الانتباه إلى موضوع لم يُتناول بعد في الدراسات العربية. وخلاصة القول، إن أدب طبقات القرّاء بما يقدّمه من تراجم لعلماء القراءات يُعَدّ من المصادر الأساسية لفهم المسار التاريخي لتطور علم القراءات في العالم الإسلامي، حيث بقيت منه مصادر لم تصل إلينا، في حين وصلتنا أخرى لا تزال محفوظة.

Anahtar Kelimeler

القراءات الطبقات القراء التراجم المؤلفات

Kaynakça

  • Abdülvehhâb b. Takiyyüddîn ed-Subkî. Mu’cemu’ş-şuyûh. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf vd. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2004.
  • Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu’cemu mekâyisi’l-luga. thk. Abdüsselâm Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1979.
  • Akbaba, Ahmet Arif. “Kıraat İlmine Katkıları Bağlamında Temîm Kabilesine Mensup Kıraat Âlimleri”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 8/2 (Ekim2024), 680-713. https://doi.org/10.31121/tader.1497850.
  • Alaaddin Moğoltay b. Kılıç. el-İnâbe ilâ ma’rifeti’l-muhtelif fîhim mine’-s-sahâbe. thk. Seyyid İzzet el-Mursî. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Ruşd, ts.
  • Alaaddin Moğoltay b. Kılıç. İkmâlü Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Muhammed Osman. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 2011.
  • Altıkulaç, Tayyar. “Ebü’l-Alâ el-Hemedânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/286-287. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1994.
  • Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Münâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/152-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Altıkulaç, Tayyar. “Ma‘rifetü’l-Kurrâi’l-Kibâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/60. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
  • Altıkulaç, Tayyar. “Zehebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/180-188. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
  • Apaydın, H. Yunus. “İbn Hazm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/39-52. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
  • Askalâni, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürrü’l-kâmine fî ’ayâni’l-mieti’s-sâmine. thk. Seyyid Hurşit Ali. 6 Cilt. Haydârabad: Dairetu’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 2. Basım, 1972.
  • Askalâni, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdül-mevcûd, Ali Muhammed Muavvız. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415.
  • Askalâni, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Tehzîbu’t-tehzîb. Haydârabad: Dâiretü’l-Maârifi’n-Nizâmiyye, 1330.
  • Aslan, Muhammed. “Tabakat Kitapları ve Hadis İlmine Sağladıkları Faydalar”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (15 Aralık 2017), 269-290.
  • Bağdâdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib. Kitâbü’t-Tabakâtü’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 1-11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1. Basım, 2001.
  • Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Hatîb el-. Târîhu Bağdât. Beyrût: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1. Basım, 1998.
  • Birışık, Abdulhamit. “Tabakat (Tefsir)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/290-291. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Celâleddîn es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekr. Tabakâti’l-huffâz. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1403.
  • Çetin, Abdurrahman. “Dânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/459-461. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • Çetin, Abdurrahman. “Gāyetü’n-Nihâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/414. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
  • Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. Câmiʿu’l-beyân fi’l-kırââti’s-sebʿ. thk. Muhammed Sadûk el-Cezâirî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2005.
  • Durmuş, İsmail. “Tabakat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/288-290. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Efendioğlu, Mehmet. “Tabakat (Hadis)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/291-292. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Fayda, Mustafa. “Halîfe b. Hayyât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/301-303. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
  • Fidan, Ayşenur. “Müstakil Mekkî-Medenî Eserleri ve Müellifleri Üzerine Bir Literatür İncelemesi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 5/2 (Ekim2021), 690-715. https://doi.org/10.31121/tader.940803.
  • Fîrûzabâdî, Muhammed b. Ya’kûb. el-Kâmûs el-muhît. thk. Muhammed Naîm el-Araksûsî. 1 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 6. Basım, 1998.
  • Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh. Mu’cemu’l-udebâ. nşr. İhsan Abbas. 1-9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
  • Hamurlı, Mustafa. “Kıraatlerin Sunumunda İfrâd ve Cem‘ Meselesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/2 (15 Aralık 2022), 605-619. https://doi.org/10.18505/cuid.1078181
  • Heffening, Wilhelm. “Tabakât”. İslam Ansiklopedisi. 11/591. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1979.
  • Işık, Emin. “Bâtırkānî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/195. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
  • İbn Sellar eş-Şâfîi, Abdülvehhâb b. Yusuf b. İbrâhim. Tabakâtü’l-kurrâi’s-seb’a. thk. Ahmed Muhammed Arvuz. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1. Basım, 2003.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
  • İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Gâyetü’n-nihâye. thk. Gotthelf Bergsträsser. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2006.
  • İbnü’l-Ebbâr el-Kudâî, Muhammed b. Abdillâh el-. et-Tekmile li kitâbi’s-Sıla. thk. Abdüsselam el-Herrâs. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1995.
  • İbnü’l-Kayserânî, Muhammed b. Tâhir b. Alî el-Makdisî. el-Ensâbü’l-müttefika fi’l-hatti’l-mütemâssile fi’n-nakt ve’z-zabt. thk. de Jong, 1865.
  • İbnü’s-Sâ’î, Tâcüddîn Alî b. Enceb b. Osmân el-Hâzin. ed-Dürrü’s-semîn fî esmâil’l-musannifîn. thk. Ahmed Şevki Binbin, Muhammed Saîd Hunşî. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2009.
  • Kâdî Iyâz, Ebûl-Fazl b. Musâ el-Yahsubî. Tertîbu’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik. Mağrib: Matbaatü Faddâle, 1. Basım, 1966.
  • Karğı, Hasan. H. 750-900 (M. 1349-1495) Tarihleri Arasında Yazılmış Bazı Kıraat Kaynakları Müellifleri ve İçerik Özetleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
  • Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. thk. Mehmet Şerefettin Yatkaya, Rıfat Bilge. 1-2 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-’Arabi, 1931.
  • Kaya, Mesut. “Hadis ve Tarih İlimleri Arasında Tefsir Tabakat Literatürü: Histografik Bir İnceleme”. İslam Araştırmaları Dergisi 31 (01 Eylül 2014), 33-65.
  • Kaysî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. Tavzîhu’l-Müştebih fî zabtı esmâʾi’r-ruvât ve ensâbihim ve elkâbihim ve künâhüm. thk. Muhammed Naîm el-Araksûsî. 1-10 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1993.
  • Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-müellifîn. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1957.
  • Koçyiğit, Talat. Hadîs Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 8. baskı., 2012.
  • Makdisi, George. Din Hukuk Eğitim. çev. Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik, 2. baskı, Üçüncü basım., 2019.
  • Mizzî, Abdurrahman b. Vehebân. Ehâsinu’l-ahbâr fî mehâsini’s-seb’ati’l-ehyâr. thk. Hüseyin b. Ömer b. Abdurrahim. 1 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 2003.
  • Mizzî, Abdurrahman b. Vehebân. Ehâsinu’l-ahbâr fî mehâsini’s-seb’ati’l-ehyâr. thk. Ahmed b. Fâris es-Sellûm. 1 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 2004.
  • Özel, Ahmet. “İbnü’l-Mülakkın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/150-152. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Pedersen, Johannes. İslam Dünyasında Kitabın Tarihi. ed. Halit Özkan- Mustafa Demiray. çev. Mustafa Macit Karagözoğlu. İstanbul: Klasik, Birinci Basım Ağustos 2012., 2012.
  • Safedî, Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Beyrût: Dâru İhyai’t-Türâs, ts.
  • Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. ed-Dav’u’l-lâmi’ li ehli’l-karnı’t-tâsi’. 6 Cilt. Beyrût: Dâru Mektebetü’l-Hayât, 1431.
  • Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. el-Cevâhir ve’d-dürr fî tercemeti şeyhi’l-islâm İbn Hacer. thk. İbrahim Bâcıs Abdülmecîd. 3 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1999.
  • Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. et-Tuhfetü’l-latîfe fî târîhi’l-Medîneti’ş-şerîfe. 2 Cilt. Medine: Medine-i Münevvere Eğitim ve Araştırma Merkezi, 1. Basım, 1429.
  • Sem’ânî, Muhammed b. Mansur et-Temîmî. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî. Haydârabad: Dairetu’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 1982.
  • Sezgin, Fuad. Târîhu’t-türâsi’l-’arabî. 3 Cilt. Suudi Arabistan: Vizâratü’t-Ta’limi’l-’Âli, 1. Basım, 1983.
  • Taşdemir, Yunus Emre - Sağlam, Mustafa. “Mefkûd ve Mevcut Eserleriyle Resmü’l-Mushaf Literatürü”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 8/2 (Ekim2024), 620-658. https://doi.org/10.31121/tader.1489805.
  • Temel, Enes. “Tabakâtü’l-Müfessirîn Literatürünün Müfessir Kimliğinin Tespitine Katkıları – I: Suyûtî’nin Tabakâtü’l-Müfessirîn’i Bağlamında Tematik ve Metodolojik Bir İnceleme”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/1 (Nisan2023), 381-420. https://doi.org/10.31121/tader.1249579.
  • ’Usfurî, Halife b. Hayyât. Tabakâtü Halîfe b. Hayyât. thk. Süheyl Zekkâr. Şam: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1993.
  • Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Maʿrifetü’l-kurrâʾi’l-kibâr ʿale’t-tabakâti ve’l-aʿsâr. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf vd. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1988.
  • Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 17 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2003.
  • Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnavut, Hüseyin el-Esed. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
Toplam 60 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Kuran-ı Kerim Okuma ve Kıraat
Bölüm ARAŞTIRMA MAKALESİ
Yazarlar

Mustafa Sağlam 0000-0001-5415-2761

Erken Görünüm Tarihi 26 Ekim 2025
Yayımlanma Tarihi 30 Ekim 2025
Gönderilme Tarihi 17 Ağustos 2025
Kabul Tarihi 11 Ekim 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 9 Sayı: 2

Kaynak Göster

APA Sağlam, M. (2025). İslam Biyografi Yazıcılığında Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürünün Doğuşu ve Gelişimi (Klasik Dönem Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürü Bağlamında Bir İnceleme). Tefsir Araştırmaları Dergisi, 9(2), 553-577. https://doi.org/10.31121/tader.1767295
AMA Sağlam M. İslam Biyografi Yazıcılığında Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürünün Doğuşu ve Gelişimi (Klasik Dönem Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürü Bağlamında Bir İnceleme). TADER. Ekim 2025;9(2):553-577. doi:10.31121/tader.1767295
Chicago Sağlam, Mustafa. “İslam Biyografi Yazıcılığında Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürünün Doğuşu ve Gelişimi (Klasik Dönem Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürü Bağlamında Bir İnceleme)”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 9, sy. 2 (Ekim 2025): 553-77. https://doi.org/10.31121/tader.1767295.
EndNote Sağlam M (01 Ekim 2025) İslam Biyografi Yazıcılığında Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürünün Doğuşu ve Gelişimi (Klasik Dönem Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürü Bağlamında Bir İnceleme). Tefsir Araştırmaları Dergisi 9 2 553–577.
IEEE M. Sağlam, “İslam Biyografi Yazıcılığında Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürünün Doğuşu ve Gelişimi (Klasik Dönem Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürü Bağlamında Bir İnceleme)”, TADER, c. 9, sy. 2, ss. 553–577, 2025, doi: 10.31121/tader.1767295.
ISNAD Sağlam, Mustafa. “İslam Biyografi Yazıcılığında Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürünün Doğuşu ve Gelişimi (Klasik Dönem Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürü Bağlamında Bir İnceleme)”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 9/2 (Ekim2025), 553-577. https://doi.org/10.31121/tader.1767295.
JAMA Sağlam M. İslam Biyografi Yazıcılığında Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürünün Doğuşu ve Gelişimi (Klasik Dönem Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürü Bağlamında Bir İnceleme). TADER. 2025;9:553–577.
MLA Sağlam, Mustafa. “İslam Biyografi Yazıcılığında Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürünün Doğuşu ve Gelişimi (Klasik Dönem Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürü Bağlamında Bir İnceleme)”. Tefsir Araştırmaları Dergisi, c. 9, sy. 2, 2025, ss. 553-77, doi:10.31121/tader.1767295.
Vancouver Sağlam M. İslam Biyografi Yazıcılığında Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürünün Doğuşu ve Gelişimi (Klasik Dönem Tabakâtü’l-Kurrâ Literatürü Bağlamında Bir İnceleme). TADER. 2025;9(2):553-77.
 Kapak Resmi İndir
Tefsir Araştırmaları Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.