Niyâzî-i Mısrî Dîvânı’nda “Anlar Bizi” Redifli Gazelin İdrâk Yönünden İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 2, 122 - 144, 14.12.2022

Hülya Taştekin

https://doi.org/10.32739/ustad.2022.2.32

Öz

Anlamak, idrâk etmek, kavramak gibi kelimeler hayatımızda oldukça geniş yer tutmaktadır. Tarih boyunca kendi doğrularını savundukları için eziyet görmüş, reddedilmiş hatta öldürülmüş insanlar olmuştur. Bunun yanı sıra, tasavvuf alanında hizmet etmiş, sohbetler ve yazılı eserlerle insanları irşâd etmeyi vazife edinmiş nice kimseler, anlaşılamamaktan mustarip olduklarını eserlerinde dile getirmişlerdir. On yedinci yüzyıla damgasını vurmuş, etkisi asırları aşarak günümüze ulaşmış, coşkulu, aşk ehli bir sûfî olan Niyâzî-i Mısrî (ö. 1105/1694) de pek çok eserinde anlaşılamamaktan bahseder. Bunların arasında en çok dikkatimizi çeken eser “anlar bizi” redifli gazelidir. Çalışmamızda bu gazeli idrâk yönünden ele almak istedik. Ekberî ekolden gelen müellifin, anlayan ve anlamayan kimseler hakkında verdiği bilgileri irdeleyerek, bu durumun idrâk mertebesi farklılıklarından kaynaklandığını ortaya koymaya çalıştık. Soyut bir deneyim olan kalbî bilginin, somut kelimelere nasıl indirgenebileceğini ve bunun manayı hem açıp hem de nasıl örttüğünü açıklamaya gayret ettik. Sonuçta günlük hayat için gerekli olan rasyonel aklın, soyut kavramları idrâk etmeye muktedir olmadığını, bunun için terbiye görerek tekâmül etmiş, entelektüel seviyeye çıkmış bir kalbin gerektiğini gördük. Aklın tekâmülü denebilecek bu yolculuk, bir tür şerh sayılabilecek çalışmamız ile Niyâzî-i Mısrî’nin bakış açısından ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Niyâzî-i Mısrî, tasavvuf, anlama, akıl, kalp, marifet, idrâk, hakîkat, insân-ı kâmil, Sufism, ma‘rifa, perfect human being

An Analysis of the Ghazal with the Rhyme “Understand Us” in Niyāzī Misrī’s Dīwān in Terms of Comprehension

Öz

Notions such as understanding, knowledge and consciousness have a large effect in our lives. Throughout history, there have been people who were persecuted, isolated, or even killed for defending their own truth. In addition, many people who served in the field of Sufism and took it on as their duty to guide people through conversations and written works, mostly complained about not being understood properly. Niyāzī Misrī (d. 1105/1694), a passionate and enthusiastic Sufi, who was one of the leading figures in the seventeenth century and whose influence has survived through the centuries, also complains about not being understood in many of his works. Among them, the most striking one is the ghazal with the rhyme “understand us”. In our study, we wanted to discuss this ghazal in terms of comprehension. By examining the information given by the Akbarian author, about people who understand and those who do not, we tried to emphasize that this situation is due to differences of the levels of comprehension. We tried to explain how the heart’s knowledge, which is an abstract experience, can be reduced to concrete words and how it can reveal and cover the meaning. As a result, we saw that the rational mind, which is necessary for daily life, is not capable of comprehending abstract concepts, and for this, a heart that has evolved through training and reached an intellectual level is required. This journey, which can be called the evolution of the mind, is revealed from the point of view of Niyāzī Misrī in this study, which can be considered as a kind of commentary.

Anahtar Kelimeler

Niyâzî-i Mısrî, understanding, conciousness, truth, heart, mind, perfect human being, Sufism, ma‘rifa, perfect human being

Kaynakça

• Atasoy, Nurhan, Derviş Çeyizi Türkiye'de Tarîkat Giyim Kuşam Tarihi, (İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2106).
• Ayverdi, Z. İlhan. Kubbealtı Lugatı, http://www.lugatim.com,10.10.2018.
• Bolat, Ali, “Muhâsibî'nin Bilgi Kaynaklarına Bakışı”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12, 2001, 12-13: 361-389.
• Buhârî, Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi, çev. Mehmet Sofuoğlu, (İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1989).
• Cebecioğlu, Ethem, “Psiko-Tarih Açısından Farklı Rûhî Tekâmül Mertebelerinin Mevlânâ'nın Anlaşılmasındaki Rolü”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2005: 829-854.
• ---------------------, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, (İstanbul: Anka Yayınevi, 2005).
• Ceyhan, Semih, “Zühd”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2013, 44: 530-533.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, (Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2008).
• el-Hakîm, Suâd, İbnü'l-Arabî Sözlüğü, çev. Ekrem Demirli, (İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım, 2017).
• Erdoğan, Kenan, Niyâzî-i Mısrî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı (Tenkitli Metin), Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
• Erginli, Zafer, Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, (İstanbul: Kalem Yayınevi, 2006).
• Gazâlî, İmam, İhyâu Ulûmi'd-Dîn, çev. Ahmet Serdaroğlu, I-IV, (İstanbul: Bedir Yayınevi, 2002).
• Hücvirî, Ali b. Osman Cüllâbî, Hakikat Bilgisi Keşfu'l-Mahcub, haz. Süleyman Uludağ, (İstanbul: Dergah Yayınları, 2018).
• Izutsu, Toshihiko, İbn Arabî'nin Füsûs'ndaki Anahtar Kavramlar, çev. Ahmed Yüksel Özemre, (İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2005).
• İbn Arabî, Muhyiddin, Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. (İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007).
• --------------------------, Tefsîr-i Kebir Te'vilât. çev. Vahdettin İnce. 2 cilt. İstanbul: Kitsan, t.y.
• İlmihal, Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı, 1998. https://dibwebfiles1we1.blob.core.windows.net/webfiles/diyanet.gov.tr/UserFiles/DiniBilgiler/ilmihal_cilt_1.pdf Kelâbâzî, Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta'arruf, hz. Süleyman Uludağ, (İstanbul: Dergah Yayınları, 2016).
• Konuk, Ahmet Avni, Fusûsü’l-Hikem Tercüme ve Şerhi Muhyiddin İbnü'l-Arabî, haz. Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın, 1, (İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017).
• Kuşeyrî, Abdülkerim, Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi, haz. Süleyman Uludağ, (İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014).
• Kutluer, İlhan, “İnsan”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2000, 22: 320-323.
• Niyâzî-i Mısrî, İrfan Sofraları, çev. Süleyman Ateş, (Ankara: Emel Matbaası, 1971).
• -----------------, Vahdetname, haz. Arzu Meral, (İstanbul: Revak Kitabevi, 2015).
• Nuru'l-Arabî, Seyyid Muhammed, Edebî ve Tasavvufî Mısrî Niyâzî Dîvânı Şerhi, haz. M. Saadettin Bilginer ve H. Mustafa Varlı, (İstanbul: Esma Yayınları, 2016).
• Rifâî, Ken’an, Şerhli Mesnevî-i Şerif, (İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2012).
• ---------------, Sohbetler, (İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2011).
• ---------------, Ebu'l-alemeyn Seyyid Ahmed er-Rifâî, (İstanbul: Cenan EKSV Yayınları, 2015).
• Serrâc, Ebû Nasr, El-Lüma' İslâm Tasavvufu, çev. H. Kâmil Yılmaz, (İstanbul: Erkam Yayınları, 2016).
• Tanç, Nilüfer, “Rifâî'den Oscar Wilde'a Gül ve Bülbül”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2009, 39: 967, 987.
• Taştekin, Hülya, “Niyâzî-i Mısrî Divânı’nda Hakîkat Bilgisini İdrâk Edebilme”, (Yüksek Lisans Tezi, Üsküdar Üniversitesi Tasavvuf Araştırmaları Enstitüsü, 2019).
• Tirmizî, Kalbin Anlamı, çev. Ekrem Demirli, (İstanbul: HayyKitap, 2017).
• Tosun, Necdet, “Sır”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2009, 37: 115-116.
• Türer, Osman, “Latîfe”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2003, 27: 110.
• -----------------, “Letâif-i Hamse”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2003, 27: 143.
• Uludağ, Süleyman, “Kalb”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2001, 24: 229-232.
• ----------------------, “Mârifet”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2003, 28: 54-56.
• ----------------------, “Mârifet-i Nefs”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2003, 28: 56-57.
• ----------------------, “Sülûk”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2010, 38: 127-128.
• ----------------------, “Şürb”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2010, 39: 269-270.
• Yılmaz, Mehmet, Kültürümüzde Âyet ve Hadisler, (İstanbul: Kesit Yayınları, 2013).