Türk Edebiyatında Eleştiri: Cumhuriyet Devri

Yıl 2006, Sayı: 8, 259 - 310, 01.09.2006

Şecaattin Tural

Öz

Kısaca bir sanat eserinin gerçek değerini ortaya koyma çabası diye nitelendirilebilecek
eleştirinin ilk örnekleri Tanzimat döneminden sonra kendini göstermeye başlar.
Önceleri kuram ve yöntemden uzak bir biçimde “eski-yeni” çatışmasına dayanan
eleştiri tartışmaları, özellikle Servet-i Fünun döneminde yetersiz de olsa kuramsal boyutlarıyla
ele alınmaya başlanır. Fakat Tanzimat’tan bu yana Türk edebiyat eleştirisi
kuram ve yönteme dayanan nesnel/bilimsel eleştiriden çok, kişisel beğenilerin öne
çıktığı “öznel/izlenimci” eleştiri anlayışından beslenmiştir. Nesnel eleştiri ise özellikle
1950’lerden sonra kendini göstermiş ve böylece eleştiri teorik düzeyde ele alınmaya
başlanmıştır. Buna 1960’lardan sonra Marksist eleştirinin bir yansıması olan toplumcu
gerçekçilik boyutu da eklenmiştir. Türk edebiyat eleştirisine her ne kadar öznel
eleştiri damgasını vursa da “Yeni Eleştiri”, “Yapısalcılık”, “Biçimcilik”, “Göstergebilim”
gibi Batı’da geliştirilen eleştiri kuramlarına dayanan çalışmaların varlığı unutulmamalıdır.
1990’lardan sonra ortaya çıkmaya başlayan postmodernist çizginin yansıması
olan “üstkurmaca”, “metinlerarasılık” gibi yeni kavram ve terimler de eleştirimizde
kendisini göstermeye başlamıştır.
İşte bu makale Cumhuriyet dönemi Türk edebiyat eleştirisini gerek kitap gerekse makale
boyutunda ele alan çalışmaları tespit etmenin de ötesinde onları değerlendirerek
söz konusu gelişim hakkında bilgi vermek amacını taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eleştiri, Teori, Türk Edebiyatı, Nesnel/Bilimsel Eleştiri, Öznel/İzlenimci Eleştiri

Criticism in Turkish Literature: The Republican Period

Öz

Criticism, which can be described as an attempt to reveal the genuine value of an artistic
work, first showed its face during the Tanzimat period (1839). Initially revolving
around the concepts of “old” and “new”, the discussions on criticism, regardless of
their shortcomings, were based on their theoretical dimensions especially during the
Servet-i Fünun era. However, ever since the Tanzimat, criticism in Turkish literature
has been sustained by the subjective/impressionist perspective that relies on personal
taste rather than the objective/scientific criteria that builds on theory and methodology.
The objective criticism has gained significance especially after the 1950s, and
thereby it has become fixed on a theoretical ground. Moreover, the social reality issue
as a reflection of the Marxist criticism has found its place following the 1960s. Despite
the predominant tone of subjectivity underlying the criticism in Turkish literature,
there have also appeared works relying on the theories of criticism developed in the
West such as “English-American New Criticism”, “Structuralism”, “Russian Formalism”
and “Semiotics”. Moreover, more recent concepts paralleling the post-modernist literature
after the 1990s including “metafiction” and “intertextuality” have had their repercussions
in our critical thinking.
Based on this background, this article will analyze the development of criticism in
Turkish literature of the Republican era by detecting and evaluating the published articles
and books in the field.

Anahtar Kelimeler

Criticism, Theory, Turkish Literature, Objective/Scientific Criticism, Subjective/Impressionist Criticism