A Paradigm Shift in the Study of Secularization in Turkey?

Yıl 2008, Sayı: 11, 61 - 92, 01.05.2008

Nurullah Ardıç

Öz

Secularization has always been a significant dimension of the Ottoman-Turkish modernization
since the early 18th century. However, there is no independent literature
on this important topic; rather, many historical and sociological studies on the larger
modernization process discuss secularization usually in a residual manner. After presenting
the general picture of the sociology of religion literature and briefly discussing
the conceptual and historical context of secularization in the West as well as its limitations
for the non-Western world, this article aims to critically analyze, and present
a model of, the existing ‘literature’ on the relationship between religion and secularism
in Turkey by dividing it into two broad perspectives, which I call “conflict” and
“accommodation” paradigms. These approaches will be compared and contrasted
through an examination of their main representatives in the literature, focusing on a
set of both the older and younger generations of social scientists, which may provide
the reader with an idea about the current direction and the future of the study of secularization
in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Accommodation, Conflict, Islam, Modernization, Secularization

Türk Sekülerleşmesi İncelemelerinde Paradigma Değişimine Doğru

Öz

Sekülerleşme süreci XVIII. yüzyılın başından bu yana daima Osmanlı-Türk modernleşmesinin önemli bir boyutunu oluşturmuştur. Bununla beraber, bu önemli konu üzerine bağımsız bir literatür ortaya çıkmamış, modernleşme sürecinin farklı vecheleri hakkında yapılan tarihsel ve sosyolojik çalışmaların bir kısmında sekülerleşme konusuna da yer verilmiştir. Bu makalede önce mevcut din sosyolojisi literatürünün genel bir resmi verilerek sekülerleşme kavramının Batı'daki düşünsel ve tarihsel bağlamı ile Batı-dışı dünya açısından sınırlılıkları kısaca tartışıldıktan sonra Türkiye özelinde din ve sekülarizm arasındaki ilişkiye dair mevcut "literatür" eleştirel bir bakışla incelenecek ve bu çalışmaların "çatışma" ve "intibak" paradigmaları adını verdiğimiz iki ana yaklaşımdan müteşekkil bir modeli ortaya konmaya çalışılacaktır. Bu çerçevede, söz konusu yaklaşımlar ana temsilcileri üzerinden mukayese edilerek aralarındaki farklar ve benzerlikler ortaya konulacak; ayrıca, sekülerleşme incelemelerinin gitmekte olduğu yön ve geleceğine dair bir fikir vermesi açısından genç kuşak sosyal bilimcilerin birtakım çalışmalarına da değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Çatışma, İntibak, İslam, Modernleşme, Sekülerleşme

Kaynakça

• Akçura, Yusuf, Üç Tarz-› Siyaset, [1904], Ankara: Türk Tarih Kurumu Bas›mevi, 1976.
• Atatürk, M. Kemal Nutuk, 3 cilt, ‹stanbul: Milli E¤itim Bas›mevi, [1927] 1961.
• Atatürk, M. Kemal, “Türk ve ‹slam Tarihine K›sa Bir Bak›fl”, E. Z. Ökte (ed.) Atatürk,
• Din ve Laiklik, ‹stanbul: Mentefl Matbaas›, [1922] 1968.
• Borak, S. (ed.), Gizli Oturumlarda Atatürk’ün Konuflmalar›, ‹stanbul: Ça¤dafl, 1977.
• Celal Nuri, “A New Phase of the Turkish Revolution”, The Turkish Press 1925–1932, L.
• Levonian (çev. ve der.), Athens: School of Religion, 1932.
• Cevdet Pafla, Tezakir, 4 cilt, Ankara: TTK, 1960.
• CHP Tüzü¤ü, 1935, Ankara: Ulus Bas›mevi, 1935.
• Cumhuriyet Halk F›rkas› Nizamname ve Program›, Ankara: TBMM Matbaas›, 1931.
• D’Ohsson, I. (1790) Tableau general de l’empire othoman, 3 cilt, Paris.
• Edib (Ad›var), H., Turkey Faces West: A Turkish View of Recent Changes and their Origin,
• New Haven: Yale University Press, 1930.
• Gökalp, Ziya, “Dinin ‹ctimai Vazifeleri”, ‹slam Mecmuas›, 1915, c. II, sy. 34 ve 36.
• Gökalp, Ziya, “Diyanet ve Kaza”, ‹slam Mecmuas›, 1915, c. II, sy. 35.
• Gökalp, Ziya, “F›kh ve ‹ctimaiyyat”, ‹slam Mecmuas›, 1914, c. I, sy. 2.
• Gökalp, Ziya, “Hilafetin Hakiki Mahiyeti”, Küçük Mecmua, 1922, sy. 24.
• Gökalp, Ziya, “‹ctimai Usul-i F›kh”, ‹slam Mecmuas›, 1914, c. I, sy. 2.
• Gökalp, Ziya, “‹slamiyet ve Asri Medeniyet”, 1917, ‹slam Mecmuas›, 1917, c. V, sy. 51- 52.
• Gökalp, Ziya, “‹ttihat ve Terakki Kongresi Münasebetiyle”, ‹slam Mecmuas›, 1916, c. IV, sy. 48.
• Gökalp, Ziya, The Principles of Turkism, ‹ng. çev. R. Devereux, Leiden: E.J. Brill, 1968 [1920].
• Gökalp, Ziya, Turkish Nationalism and Western Civilization: Selected Essays of Ziya
• Gökalp, Niyazi Berkes (çev. ve der.), Londra: George Allen and Unwin, 1959.
• Gökalp, Ziya, Türkleflmek, ‹slamlaflmak, Muas›rlaflmak, ‹stanbul: Yeni Mecmua, 1918.
• Günefl, ‹., “II. Meflrutiyet Dönemi Hükümet Programlar›”, OTAM, 1990, sy. 1, s. 171- 290.
• Halim Sabit, “Örf-Ma’ruf -1”, ‹slam Mecmuas›, 1914, c. I, sy. 10.
• Halim Sabit, “Örf-Ma’ruf -2”, ‹slam Mecmuas›, 1914, c. I, sy. 11.
• Hilafet ve Milli Hakimiyyet, Ankara: ‹stihbarat Matbaas›, 1339 [Süleymaniye Kütüphanesi ‹hsan Mahvi, 000210].
• ‹zmirli ‹smail Hakk›, “‹ctimai Usul-i F›kh’a ‹htiyaç Var m›?”, Sebilürreflad, 1914, sy. 298.
• ‹zmirli ‹smail Hakk›, “Örfün Nazar-› fier’ideki Mevkii”, Sebilürreflad, 1914, sy. 293.
• Karabekir, Kaz›m, Paflalar›n Kavgas›: Atatürk-Karabekir, ‹. Bozda¤ (yay. haz.), ‹stanbul: Emre Yay., 1991.
• Nam›k Kemal, Evrak-› Periflan, ‹stanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1301/1884.
• Said Halim Pafla Buhranlar›m›z, ‹stanbul: ‹z yay. 2003
• Said Halim Pafla L’empire Ottoman et la guerre mondiale, ‹stanbul: ‹sis yay. 2000.
• Said Halim Pafla, Bütün Eserleri, ‹stanbul: Anka Yay›nlar›, 2003.
• Seyyid Bey, Hilafetün Mahiyet-i fier’iyyesi, Ankara: ‹. ‹. Kongresi, ts. [Süleymaniye Kü- tüphanesi, ‹zmirli ‹. Hakk›, 000839].
• Ya¤c›o¤lu, E. (ed.), ‹ttihat ve Terakki’nin Son Y›llar›: 1916 Kongre Zab›tlar›, ‹stanbul: Nehir Yay., 1992.