.

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 91 - 111, 31.12.2022

Abdurrahman Hendek

Öz

.................................. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .

Anahtar Kelimeler

......, ,, x

An Analysis of the Constitutional Court's Hüseyin El and Nazlı Şirin El Judgement

Öz

In this article, the case of Hüseyin El and Nazlı Şirin El, which was handed down by the Constitutional Court in 2022, is discussed and analysed. In the article, firstly, the case with its main points is summarized. Then it is analysed in the context of the precedent followed, current curriculum, reasons for violation, terminology used and the right of withdrawal. The findings suggest that the case, which was about compulsory Religious Culture and Ethics Knowledge (RCEK), was examined according to the precedent set out by the European Court of Human Rights in 2007. Since Nazlı Şirin El started university education in 2018, the current curriculum was not included in the analysis, and it does not seem that the previous curricula were analysed in detail. Therefore, the case would have a limited contribution to the RCEK curriculum development process. One of the most striking issues in the case is the critical comments made about the right of withdrawal. It is argued that the case will lead to the opening of more lawsuits, and as stated by the dissenting judges, it may be considered to seek expert opinion in future cases and by establishing an expert committee. However, representatives from different religions and beliefs as well as experts from different disciplines can take part in the formation of such a committee and this will contribute to the process of transforming the RCEK course into “religious culture and ethics education”, as stated in the Constitution.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Religious Culture and Ethics Knowledge, Compulsory, Constitutional Court, Case of Hüseyin El and Nazlı Şirin El

Anayasa Mahkemesi’nin Hüseyin El ve Nazlı Şirin El Kararı Üzerine Bir İnceleme

Öz

Bu makalede Anayasa Mahkemesi’nin 2022 yılında karara bağladığı Hüseyin El ve Nazlı Şirin El davası incelenmektedir. Makalede ilk olarak, öne çıkan yönleriyle dava özetlenmiştir. Sonrasında dava, takip edilen içtihat, zorunlu din eğitimi, güncel öğretim programları, ihlal sebepleri, kullanılan terminoloji ve muafiyet hakkı bağlamında değerlendirilmiştir. Zorunlu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (DKAB) dersi hakkında olan davanın, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) 2007 yılında ortaya koyduğu temel yaklaşıma göre incelendiği anlaşılmaktadır. Nazli Şirin El’in 2018 yılında üniversiteye başlaması sebebiyle güncel öğretim programlarının incelenmediği davada önceki programların da detaylı bir değerlendirmeye tabi tutulduğunu söylemek zor gözükmektedir. Bu sebeple davanın DKAB öğretim programı geliştirme sürecine katkısı sınırlı olacaktır. Davanın dikkat çeken unsurlarından biri, mevcut muafiyet hakkına eleştirel değerlendirmeler getirmesidir. Davanın zorunlu din dersi bakımından aynı mağduriyeti yaşadığını düşünen kişiler için emsal teşkil edeceği ve bu nedenle Anayasa Mahkemesi’ne başvuru sayısında artış olacağı tahmin edilmektedir. Bu sebeple, ihlal kararına katılmayan hakimlerin de belirttiği üzere bundan sonraki davalarda uzman görüşüne başvurulması için bir uzman kurulunun oluşturulabilir. Böyle bir heyetin oluşumunda farklı disiplinlerden uzmanların yanında farklı din ve inanç temsilcilerinin de yer alması DKAB dersinin Anayasa’da vurgulanan “din kültürü ve ahlak öğretimi” haline gelmesi sürecine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Zorunlu, Anayasa Mahkemesi, Hüseyin El ve Nazlı Şirin El Davası

Kaynakça

• AİHM. (2007). Hasan ve Eylem Zengin / Türkiye (Başvuru No. 1448/04). http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-121536
• AİHM. (2014). Mansur Yalçın ve Diğerleri / Türkiye Davası (Başvuru No. 21163/11). http://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-156852
• Alevi Çalıştayları Nihai Rapor. (2010). Ankara: T.C. Devlet Bakanlığı.
• Alevi Düşünce Ocağı. (2022). İnanç Özgürlükleri Eşit Haklar: Uygulamada AİHM Kararları İzleme Raporu-IV. Erişim tarihi 30 Eylül 2022, http://aleviocagi.org/upload/files/Rapor%20IV%20Turkce_oCAK%202022.pdf
• Altıparmak, K. (2005). Zorunlu Din Dersi Gerçekten Zorunlu Mu? Erişim tarihi 26 Ağustos 2020, Radikal website: http://www.radikal.com.tr/radikal2/zorunlu-din-dersi-gercekten-zorunlu-mu-872303/
• Arthur, J., & Holdsworth, M. (2012). The European Court of Human Rights, Secular Education and Public Schooling. British Journal of Educational Studies, 60(2), 129-149. https://doi.org/10.1080/00071005.2012.661402
• Aydın, M. Ş. (2018). Din Eğitimi Bilimi (2. bs). Kayseri: Kimlik Yayınları.
• AYM. (1998). 16.9.1998 tarihli ve E.1997/62, K.1998/52. https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/1998/52
• AYM. (2022). Hüseyin El ve Nazlı Şirin El [GK], B. No: 2014/15345, 7/4/2022. https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2014/15345
• Bertini, I. (2014). Freedom of Religion and State Neutrality in the Educational Environment: A Path through the Jurisprudence of the European Court of Human Rights (PhD Thesis). Università degli Studi di Milano-Bicocca.
• Bilgin, B. (2003). 1980 Sonrası Türkiye’de Din Kültürü Ahlak Bilgisi Dersinin Zorunlu Oluşu ve Program Anlayışları. İçinde Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışları: Uluslararası Sempozyum Bildiri ve Tartışmalar 28-30 Mart 2001-İstanbul (ss. 671-693). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Din Öğretimi Genel Müdürlüğü.
• Council of Europe Committee of Ministers. (2021). 1419th meeting, 30 November – 2 December 2021 (DH). Erişim tarihi 03 Ekim 2022, https://hudoc.exec.coe.int/eng?i=CM/Del/Dec(2021)1419/H46-36E
• Cumhuriyet. (2013). Din Dersine Girmeyene Takdir Yok! Erişim tarihi 30 Eylül 2022, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/din-dersine-girmeyene-takdir-yok-442086
• Cumper, P. (2011). Religious Education in Europe in the Twenty-First Century. İçinde M. Hunter-Henin (Ed.), Law, Religious Freedoms and Education in Europe (ss. 207-227). Farnham: Ashgate.
• Danıştay. (1993). 8. Daire, 27.12.1993 tarihli ve 1992/1521 E., 1993/4374 K. sayılı kararı. https://www.lexpera.com.tr/ictihat/danistay/8-daire-e-1992-1521-k-1993-4374-t-27-12-1993
• Danıştay. (2000). 8. Daire, 15.05.2000 tarihli ve 1997/6285 E., 2000/3653 K. sayılı kararı. https://www.lexpera.com.tr/ictihat/danistay/e-1997-6285-k-2000-3653-t-15-5-2000
• Danıştay. (2007). 8. Daire, 28.12.2007 tarihli ve 2006/4107 E., 2007/7481 K. sayılı kararı. https://www.lexpera.com.tr/ictihat/danistay/e-2006-4107-k-2007-7481-t-28-12-2007
• Danıştay. (2010). 8. Daire, 13.07.2010 tarihli ve 2009/10610 E., 2010/4213 K. sayılı kararı. https://www.lexpera.com.tr/ictihat/danistay/e-2009-10610-k-2010-4213-t-13-7-2010
• Danıştay. (2014). 8. Daire, 21.11.2014 tarihli ve 2013/4877 E., 2014/9019 K. sayılı kararı. https://www.lexpera.com.tr/ictihat/danistay/e-2013-4877-k-2014-9019-t-21-11-2014
• Danıştay. (2020). 8. Daire, 11.06.2020 tarihli ve 2016/2561 E., 2020/2394 K. sayılı kararı. https://www.lexpera.com.tr/ictihat/danistay/8-d-e-2016-2561-k-2020-2394-t-11-6-2020
• Demir, Ö. (2018). Laiklik İlkesi Bağlamında Türiye’de Zorunlu Din Dersi ve Muafiyet Sistemi (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Bilgi Üniversitesi Lisansüstü Programlar Enstitüsü, İstanbul.
• ECommHR. (1986). Angeleni v. Sweden. https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-78932
• ECtHR. (2007). Case of Folgerø and Others v. Norway (Application no. 15472/02). http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-81356
• ECtHR. (2009). Case of Appel-Irrgang and Others v. Germany (Application no. 45216/07). http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-112539
• ECtHR. (2019). Case of Papageorgiou and Others v. Greece (Applications nos. 4762/18 and 6140/18). http://hudoc.echr.coe.int/fre?i=001-197254
• Eğitim Reformu Girişimi. (2011). Türkiye’de Din ve Eğitim: Son Dönemdeki Gelişmeler ve Değişim Süreci. İstanbul: Eğitim Reformu Girişimi.
• Ensar Vakfı. (2007). Yeni Anayasa Taslağı ve Türkiye’de Din Eğitimi Meselesi Hakkında Ensar Vakfı’nın Görüşü. Dem Dergi, 1(2), 50-52. https://media.dem.org.tr/dir/dem/dem/yayin/goruntuleme/20181207201959_0.pdf
• Ergin, S. (2022). AYM’nin Önemli Kararı: Zorunlu Din Kültürü Öğretimi Zorunlu Din Eğitimine dönüştü. Erişim tarihi 30 Eylül 2022, https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/sedat-ergin/aymnin-onemli-karari-zorunlu-din-kulturu-ogretimi-zorunlu-din-egitimine-donustu-42109601
• Erken, B. (2020). Hukuki Temelde Türkiye’de Zorunlu Din Dersi. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 28(1), 237-263. https://doi.org/10.15337/suhfd.659796
• Evans, C. (2008). Religious Education in Public Schools: An International Human Rights Perspective. Human Rights Law Review, 8(3), 449-473. https://doi.org/10.1093/hrlr/ngn020
• Fokas, E., & Anagnostou, D. (2019). The “Radiating Effects” of the ECtHR on Social Mobilizations Around Religion and Education in Europe: An Analytical Frame. Politics and Religion, 12(S1), S9-S30. https://doi.org/10.1017/S1755048318000445
• Furat, A. Z. (2020). Teaching Religion at Turkish Public Schools: A Theme Oscillating between Faith, Culture, and Politics. Ilahiyat Studies, 11(2), 221-252. https://doi.org/10.12730/13091719.2020.112.209
• Gazetevatan. (2008). Din Dersi Israrı. Erişim tarihi 13 Eylül 2022, https://www.gazetevatan.com/gundem/din-dersi-israri-166180
• Hendek, A., & Fancourt, N. (2021). The Effects of Judgements by the European Court of Human Rights on Religious Education in England and Turkey. Religion & Education, 48(4), 436-457. https://doi.org/10.1080/15507394.2021.1961658
• Hunter-Henin, Myriam. (2015). Law, Religion and the School. İçinde S. Ferrari (Ed.), Routledge Handbook of Law and Religion (ss. 259-270). Oxford: Routledge.
• Kaymakcan, R. (2007). AİHM Din Dersi Kararı Nasıl Anlaşılmalı? Dem Dergi, 1(2), 60-62.
• Kaymakcan, R. (2008). Katılımcı Din Dersi İçin Bir Öneri: DKAB Danışma Kurulu. Dem Dergi, (3), 96-97.
• Kaymakcan, R., & Hendek, A. (2022). European Court of Human Rights’ Judgements and Compulsory Religious Education in Turkey. British Journal of Religious Education, 44(4), 444-454. https://doi.org/10.1080/01416200.2022.2045901
• Keskiner, E. (2010). Bir İnsan Hakları Meselesi Olarak Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 38(1), 5-24.
• Leigh, I. (2012). Objective, Critical and Pluralistic? Religious Education and Human Rights in the European Public Sphere. İçinde L. Zucca & C. Ungureanu (Ed.), Law, State and Religion in the New Europe: Debates and Dilemmas (ss. 192-214). Cambridge: Cambridge University Press.
• MEB. (1990). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Girme Zorunluluğu Olmayan Öğrenciler. Geliş tarihi 01 Ekim 2021, gönderen http://dogm.meb.gov.tr/www/egitim-ve-ogretim-yuksek-kurulu-karari/icerik/13
• MEB. (2018). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (İlkokul 4 ve Ortaokul 5, 6, 7, 8. Sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Okumuşlar, M. (2007). Çok Kültürlü Toplumlarda “Din Hakkında Öğrenme” ve “Dinden Öğrenme” Modeli. Marife, 7(2), 251-264.
• OSCE. (2007). Toledo Guiding Principles on Teaching about Religions and Beliefs in Public Schools: Prepared by ODIHR Advisory Council of Experts on Freedom of Religion and Belief. Warsaw: OSCE/ODIHR.
• Özenç, B. (2008). AİHM ve Danıştay Kararlarının Ardından Zorunlu Din Dersleri Sorunu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 66(2), 191-226.
• Relaño, E. (2010). Educational Pluralism and Freedom of Religion: Recent Decisions of the European Court of Human Rights. British Journal of Religious Education, 32(1), 19-29. https://doi.org/10.1080/01416200903332049
• Şirin, T. (2022). Anayasa Mahkemesinin “Zorunlu Din Dersi” Kararına Eleştiriler. Geliş tarihi 30 Eylül 2022, gönderen https://t24.com.tr/yazarlar/tolga-sirin/anayasa-mahkemesinin-zorunlu-din-dersi-kararina-elestiriler,36168
• TBMM. (1954). İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Koruma Sözleşmesi ve buna Ek Protokolün tasdiki hakkında Kanun. https://www.tbmm.gov.tr/Files/Komisyonlar/insanHaklari/docs/ulusal_belgeler/kanuntbmmc03606368.pdf
• Tosun, C. (2017). Din Eğitimi Bilimine Giriş (9. bs). Ankara: Pegem Akademi.
• Turan, İ. (2012). Ulusal ve Uluslararası Hukuk Açısından Türkiye’de Din Eğitiminin Yasal Dayankları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (32), 77-109.
• Ulusoy, A. D. (2022). Zorunlu Din Dersinde Devletin Çıkmazı. Erişim tarihi 13 Nisan 2022, https://t24.com.tr/yazarlar/ali-d-ulusoy/zorunlu-din-dersinde-devletin-cikmazi,34922
• Yıldırım, M. (2021). Türkiye’de Zorunlu Din Eğitimi: Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi ve Kitapları Hakkında İnsan Hakları Temelli Bir Değerlendirme. İstanbul: ESHİD. https://www.esithaklar.org/wp-content/uploads/2021/02/Türkiyede-Zorunlu-Din-Eğitimi.pdf
• Yıldırım, Ş. (2011, Haziran 20). Hükümet Zorunlu Din Dersinden Kaldı. Erişim tarihi 13 Eylül 2022, https://www.birgun.net/haber/hukumet-zorunlu-din-dersinden-kaldi-58944
• Yıldız, İ. (2009). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi: Zorunlu Mu Kalmalı, Yoksa Seçmeli Mi Olmalı? TÜBAV Bilim Dergisi, 2(2), 243-256.
• Zengin, M. A. (2011). AİHM’in Hasan ve Eylem Zengin-Türkiye Kararının Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 19(2), 41-67.