Orta Öğretim ve Lisans Fıkıh Müfredatlarının Karşılaştırılması (Türkiye-Suudi Arabistan Örneği)

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 7 - 27, 30.06.2024

Sümeyye Uçur Ahmet Ekşi

Öz

Türkiye’de ve Suudi Arabistan’da örgün eğitimin hemen her kademesinde fıkhın konularına yer verilmektedir. Türkiye’de İmam hatiplerde ve İlahiyat fakültelerinde daha yoğun bir şekilde yer alan fıkıh konuları, Suudi Arabistan’da eğitimin her kademesinde ve Şeriat fakültelerinde öğretilmesi hedeflenmektedir. Söz konusu eğitimler, Suudi Arabistan’da Hanbelî fıkhı, Türkiye’de daha çok Hanefî fıkhı merkeze alınarak yürütülmektedir. Bu çalışmada öncelikle Suudi Arabistan ile Türkiye’de ortaöğretim düzeyinde fıkıh konularının okutulduğu müfredatlar içerik bakımından karşılaştırılacaktır. Üniversitelerin müfredatlarında farklılıklar olabileceği dikkate alınarak yükseköğretim seviyesinde örnek olarak İmam Muhammed bin Suud Üniversitesi Şer’î İlimler Fakültesi ile Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim programları fıkıh derslerinin içerikleri bakımından mukayese edilecektir. Böylece elde edilen bulguların, fıkıh dersiyle ilgili yapılacak yeni müfredat çalışmalarına, oluşturulacak ders içeriklerine ve fıkıh öğretimi konusunda tecrübe paylaşımına katkıda bulunması beklenmektedir. Bu çalışmanı Fıkıh konusunda iki ülke arasında bir tecrübe paylaşımına olanak tanımasının yanı sıra Tefsir, Hadis, Kelam gibi diğer alanlarda benzer çalışmalara da örneklik teşkil edecektir. Ayrıca bu ülkelerin her birinin eğitim kurumlarından alına diplomaların diğer ülke tarafından denkliğinin kabul edilmesine ve Üniversiteler arası öğrenci değişim programlarına veri sunacak olması, bu çalışmayla ulaşılmak istenen hedeflerden bir diğeridir. Dolayısıyla bu çalışmada öncelikle ilgili ülkelerin incelemeye konu olan eğitim düzeylerindeki fıkıh konularını içeren öğretim programları taranarak her bir düzeyde yer alan fıkıh dersleri tespit edilmiştir. Sağlıklı bir karşılaştırma yapabilmek için ilgili öğretim programlarına uygun olarak yazılmış olan ders kitaplarının içerikleri incelenmiştir. Bununla beraber ilgili fakültelerin mezunlarıyla kişisel görüşme yapılmıştır. Çalışmada İSNAD atıf sistemi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Fıkıh müfredatı, Örgün öğretim, Türkiye, Suudi Arabistan

Etik Beyan

Bu çalışma daha önce herhangi bir yerde yayınlanmamıştır.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

1919B012333333

Teşekkür

“2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı” 2023/2 dönemi kapsamında desteklerinden dolayı TÜBİTAK'a teşekkür ederiz.

COMPARISON OF SECONDARY EDUCATION AND UNDERGRADUATE FIQH CURRICULA (THE CASE OF TURKEY-SAUDI ARABIA)

Öz

In Turkey and Saudi Arabia, fiqh is taught at almost every level of formal education. In Turkey, fiqh is taught more intensively in Imam Hatip schools and faculties of theology, while in Saudi Arabia it is aimed to be taught at all levels of education and in Sharia faculties. In Saudi Arabia, these trainings are centered on Hanbalī jurisprudence, while in Turkey they are centered on Hanafi jurisprudence. In this study, first of all, the curricula in which fiqh subjects are taught at the secondary education level in Saudi Arabia and Turkey will be compared in terms of content. Considering that there may be differences in the curricula of universities, at the higher education level, for example, the curricula of Imam Muhammad bin Saud University Faculty of Shar'i Sciences and Kocaeli University Faculty of Theology will be compared in terms of the content of fiqh courses. Thus, it is expected that the findings obtained will contribute to the new curriculum studies on fiqh, the course contents to be created and the sharing of experience in fiqh teaching. In addition to enabling an exchange of experience between the two countries in Fiqh, this study will also set an example for similar studies in other fields such as Tafsir, Hadith and Kalam. In addition, the fact that each of these countries will provide data for the acceptance of the equivalence of the diplomas obtained from the educational institutions of each of these countries by the other country and for student exchange programs between universities is another of the goals to be achieved with this study. Therefore, in this study, first of all, the curricula of the relevant countries that include fiqh subjects at the education levels subject to the study were scanned and the fiqh courses at each level were identified. In order to make a healthy comparison, the contents of the textbooks written in accordance with the relevant curricula were examined. In addition, personal interviews were conducted with graduates of the relevant faculties. ISNAD citation system was used in the study.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Fiqh curriculum, Formal education, Turkey, Saudi Arabia

Proje Numarası

1919B012333333

مقارنة مناهج الفقه في التعليمي الثانوي والجامعي (تركيا والمملكة العربية السعودية أنموذجًا)

Öz

موضوعات الفقه أخذت حيِّزًا في كل مراحل التعليم الرسمي التركي والسعودي، والذي يُطمح إليه هو اعتمادُ الموادِ الفقهية الـمُكَثَّفة في المدارس الدينية التركية (مَدارس الأئمة والخطباء) وكليات العلوم الإسلامية التركية مناهجَ رسمية في المدارس الدينية وكليات الشريعة في المملكة العربية السعودية. يتركز محور الموضوع عن المذهب المتبع في التعليم وهو الفقه الحنبلي في المملكة العربية السعودية بينما معظم الفقه التعليم التركي هو الفقه الحنفي. في هذا البحث سيتم أولًا: مقارنة محتوى المواد الفقهية في مراحل التعليم الثانوي لكلا البلدين. وسيؤخذ بالاعتبار الفروق والاختلافات بين كلا المنهجين في التعليم الجامعي، وستتم المقارنة بين كلية الشريعة في جامعة الإمام محمد بن سعود وكلية العلوم الإسلامية في جامعة قوجه آيلي (كوجايلي). يُتوقع من النتائج التي ستصدر عن هذا البحث إصدار دراسات جديدة لمحتويات الدرس الفقهي وأن يساهم في تبادل الخبرات العلمية في هذا الموضوع. إضافة إلى ذلك فهذا البحث سيكون نموذجًا لأبحاث التخصصات الشرعية الأخرى كعلم التفسير والحديثة والعقيدة، والهدف الأخير المتوقع من هذه الدراسة والذي ينبغي تحقيقه هو أن الوثائق الدراسية القادمة من المؤسسات التعليمية في كلا البلدين سيتم قبولها ومعادلتها أيضًا، وكما سيتم لاحقًا توفير برامج البعثات الطلابية بين جامعات البلدين. ولهذا السبب تمَّ البدء أولًّا بعملية مسح للمناهج المحتوية على المقررات الفقهية في كل مراحل التعليم لكلا البلدين، ولتكون المقارنة سليمة وصحيحة تم فحص فهارس الكتب الدراسية الفقهية، فضلًا عن ذلك فقد تم إجراء مقابلات مع خريجي كلا الكليتين المذكورتين. وأخيرًا فإن نظام التوثيق المتبع في هذه الدراسة هو نظام التوثيق المعروف باسم " İSNAD".

Anahtar Kelimeler

الفقه, المقررات الفقهية, التعليم الرسمي, تركيا،, المملكة العربية السعودية

Proje Numarası

1919B012333333

Kaynakça

• Karataş, Esra. (İmam Muhammed b. Suud İslâm Üniversitesi Şeriat Fakültesi mezunu). Kişisel Görüşme, Ekim, 2023.
• Açık, Abdullah vd. Temel Dini Bilgiler (İslâm 2), (Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2021).
• Âsımî, Abdurrahman b. Muhammed b. KāsımNecdî. Hâşiyetü'r-Ravzi'l-mürbi' şerhi Zadi'l-müstekni’. nşr. Abdullah b. Abdurrahman b. Abdullah b. Cibrîn, Sa‘d b. Abdurrahman b. Kāsım. 7 Cilt. 6. Baskı. y.y.: y.y., 1416.
• Çeker, Orhan vd. Anadolu İmam Hatip Lisesi Fıkıh. Ankara: Devlet Kitapları, 2019.
• Dirasetü’l-İslâmiyye, Mine’s-saffi’r-râbi’ ila’s-saffi’s-sâdis/-el-fusûl (Riyad: Vizâretü't-Ta'lîm, 1443-1444).
• Dirasetü’l-İslâmiyye, Fıkıh 1, (Riyad: Vizâretü't-Ta'lîm, 1443).
• Dirasetü’l-İslâmiyye, Fıkıh 2, (Riyad: Vizâretü't-Ta'lîm, 1443).
• Dirasetü’l-İslâmiyye, Mine’s-saffi’l-evveli’l-ibtidâi ila’s-saffi’s-sâlisi’l-ibtidâi/el-fusûlü’d-dirâsiyye mine’l-evveli ila’l-fasli’d-dirâsi es-sâlis (Riyad: Vizâretü't-Ta'lîm, 1442-1444).
• Dirasetü’l-İslâmiyye, Mine’s-saffil-evveli’l-mutavassıt ila’s-saffi’s-sâlis el-mutavassıt/el-fusûlü’d-dirâsiyye mine’l evvel ila’l-fasli’d-dirâsiyyi’s-sâlis (Riyad: Vizâretü't-Ta'lîm, 1442-1444).
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed MuvaffakuddînAbdullāh b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî. Ravżatü’n-nâẓır ve cünnetü’l-münâẓır fî uṣûli’l-fıḳhʿalâmeẕhebi’l-İmâmAḥmed. 6. Basım. Riyad: Dârü’l Âsime, 1419.
• Kahraman, Abdullah vd. İslam İbadet Esasları. 6. Baskı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2024.
• Kahraman, Abdullah. İslâm Hukukuna Giriş. Ankara: BİLAY, 2021.
• Kahraman, Abdullah. Fıkıh Usulü.6. Baskı. İstanbul: Rağbet, 2023.
• Özdemir, Ahmet vd. Anadolu İmam Hatip Lisesi Temel Dinî Bilgiler.Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2021.
• Yaman, Ahmet ve Çalış, Halit. İslam Hukuku. Ankara: BİLAY, 2018.
• Yaman, Ahmet ve Çalış, Halit. İslâm Hukukuna Giriş. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Yiğit, Hulusi vd. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 4. Sınıf Ders Kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2022.
• Canpolat, Orhan. “Arap Ülkelerinde İlâhiyat Fakültelerinin Yapılanması, Eğitim Sistemi ve Mezunlarının İstihdam Alanları”. Dem Dergi 8 (Ocak- Nisan 2011): 80-85.
• Eşit, Yusuf. “Ürdün’de Fıkıh Dersleri”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2014), 459-487.
• Gabarin, Ahmad Yousef al-Hassan. “İslam Ülkelerindeki Yüksekokullarda Bilim Tarihi Dersinin Müfredata Eklenmesi Üzerine”. çev. Salim Aydüz. Dört Öge 4/8 (Ekim 2015), 191-199.
• Gündoğdu, Yusuf Bahri. “Suudi Arabistan Eğitim Sistemi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35/1 (2013), 135-158.
• Kırkız, Mustafa. “el-Ezher Özelinde Klasik ve Modern Eğitim”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 14/1 (2014), 167-189.
• Koca, Ferhat. “Muvaffakuddin İbn Kudâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/139-142.İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Küçük, Raşit. “İlâhiyat Fakültelerinin Ders Programları ve Bazı Düşünce ve Teklifler”. Dem Dergi 8/4 (Ocak- Nisan 2011), 54-58.
• D. Web Kaynakları
• Vizaretü’l Hâriciyyeti, Erişim: 25 Nisan 2023. https://www.mofa.gov.sa/ar/Pages/default.aspx, Vizaretü’t Talim delilü’l hutati’d-dirâsiyyeti. Erişim: 18 Eylül 2023.
• https://www.moe.gov.sa/ar/education/generaleducation/StudyPlans/Documents/Study-plans-1445.pdf Vizaretü’t Talimi delilü münessiki’l-mesârâti, Erişim: 16 Eylül 2023.
• https://www.moe.gov.sa/ar/education/generaleducation/StudyPlans/Documents/%D8%AF%D9%84%D9%8A%D9%84%20%D9%85%D9%86%D8%B3%D9%82%20%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA%2030-11-2021.pdf
• Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye Külliyetü’ş-Şerîa tavsîfü bernâmici’ş-şerîati, Erişim: 1 Ocak 2024. https://units.imamu.edu.sa/colleges/sharia/study_programs/Documents/khnew.pdf Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye Külliyetü’ş-Şerîa el-mukarrarâtülletî yer’âhe kısmü’l-fıkhi fî merhaleti’l-bakâlûriyyûs, Erişim: 13 Ocak 2024, https://units.imamu.edu.sa/colleges/sharia/Pages/alfeqh_historry_271214361.aspx. Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye Külliyetü’ş-Şerîa el-mukarrarâtülletî yer’âhe kısmü usûli’l-fıkhi, Erişim: 13 Ocak 2024.
• https://units.imamu.edu.sa/colleges/sharia/Pages/asolfeqh_history_271214362.aspx. Kocaeli Üniversitesi, “Hukuk Fakültesi Müfredatı”, Erişim: 15Nisan 2024. https://hukuk.kocaeli.edu.tr/ Millî Eğitim Bakanlığı, “Din kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programı 4-8”. Erişim: 14 Ekim 2023. https://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=318 Millî Eğitim Bakanlığı, “Din Kültürü ve Ahlak Dersi Öğretim Programı 9-12”. Erişim: 15 Ekim 2023. https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_05/15104708_201813015378536-DKAB_9-12._SYnYf__DOP__2018.pdf Millî Eğitim Bakanlığı, “Temel Dini Bilgiler Dersi Öğretim Programı”, Erişim: 15 Ekim 2023.https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_08/17173525_TemelDiniBilgiler_Ortaokul_2017.pdf Millî Eğitim Bakanlığı, “Hukuk ve Adalet Dersi Öğretim Programı (Ortaokul 6, 7 Veya 8. Sınıf)”, Erişim: 15 Ekim 2023. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/2017111153856850-HUKUK%20VE%20ADALET%20ÖĞRETİM%20PROGRAMI%201Kasım2017.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı, “Ortaöğretim Kurumları Haftalık Ders Çizelgesi”, Erişim: 15 Ekim 2023.
• https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_02/21173451_ort_ogrtm_hdc_2018.pdf Millî Eğitim Bakanlığı, “Ortaöğretim Temel Dini Bilgiler (İslâm 1-2) Dersi Öğretim Programı”, Erişim: 15 Ekim 2023. https://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=323.
• Din Öğretimi Genel Müdürlüğü, “Anadolu İmam Hatip Lisesi Haftalık Ders Çizelgesi”, Erişim: 15 Ekim 2023. https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2023_09/11120859_aihl-haftalik-cizelge.pdf.
• Din Öğretimi Genel Müdürlüğü, Temel Dini Bilgiler Dersi Öğretim Programı”, Erişim: 15 Ekim 2023. https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_03/08143622_TDB_DOP.pdf.
• Din Öğretimi Genel Müdürlüğü, “Fıkıh Dersi Öğretim Programı”, Erişim: 15 Ekim 2023. https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_03/08143622_FYkYh_DOP.pdf
• Din Öğretimi Genel Müdürlüğü, “Hitabet ve Mesleki Uygulama Dersi Öğretim Programı”, Erişim: 15 Kasım 2023. https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_03/08143622_Hitabet_DOP.pdf
• İstanbul Üniversitesi, “İlahiyat Ön lisansProgramıEğitim Bilgi Sistemi”, Erişim: 17 Ekim 2023.https://ebs.istanbul.edu.tr/home/dersprogram/id=21314&birim=ilahiyat__onlisans_programi__(acikogretim)&yil=2022
• Anadolu Üniversitesi, “İlahiyat Program Tanıtımı” Erişim:17 Ekim 2023.
• https://www.anadolu.edu.tr/acikogretim/turkiye-programlari/acikogretim-fakultesi-onlisans-programlari-2-yillik/ilahiyat Atatürk Üniversitesi, “İlahiyat Genel Bilgiler”, Erişim. 17 Ekim 2023. https://ataaof.edu.tr/programlar/İslâmi-ilimler-ilahiyat