The Securitization of Religious Education: Theoretical and International Perspectives

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 104 - 126, 31.03.2025

Rumeysa Hatice Uludoğan , Emine Keskiner

Öz

This study examines the securitization of religious education through an interdisciplinary theoretical framework, exploring the intersections between religion’s public presence and security policies. The shift in security discourses following 9/11 has increasingly aligned religion with national security strategies, leading to significant transformations in educational policies. In this context, religious education has transitioned from a purely pedagogical field to an area instrumentalized for maintaining social stability and combating extremism. Employing document analysis as a qualitative method, the study descriptively evaluates policy recommendations and reports from international bodies such as the OSCE, UNESCO, and the Council of Europe. It critically assesses the normative frameworks proposed by these institutions and explores epistemological and pedagogical tensions arising from the security-oriented instrumentalization of religious education. Within the Turkish context, intersections between religious education and security discourses are analyzed in relation to changing state-religion dynamics. The study concludes that the securitization of religious education is not merely a pedagogical or ideological issue but represents a significant dimension of states’ evolving domestic and international security strategies, underscoring the need for further comprehensive academic inquiry.

Anahtar Kelimeler

Securitization, Religious Education, Public Policy, National Security, Pluralism

Din Eğitiminin Güvenlikleştirilmesi: Teorik ve Uluslararası Perspektifler

Öz

Bu çalışma, din eğitiminin güvenlikleştirilmesi olgusunu teorik ve disiplinlerarası bir çerçevede ele alarak, dinin kamusal alandaki konumunun güvenlik politikalarıyla kesişimini irdelemektedir. 11 Eylül 2001 sonrası dönemde güvenlik söylemlerinin dönüşümü, dinin giderek ulusal güvenlik stratejileriyle ilişkilendirilmesine ve eğitim politikalarının bu çerçevede yeniden şekillendirilmesine zemin hazırlamıştır. Bu bağlamda, din eğitimi, yalnızca pedagojik bir alan olarak değil, toplumsal istikrarın korunması ve aşırılıkla mücadele gibi güvenlik eksenli amaçlarla da ele alınan bir olguya dönüşmüştür. Bu çalışmanın amacı, güvenlikleştirme teorisini merkeze alarak din eğitiminin siyasal ve toplumsal işlevlerini analiz etmek ve uluslararası yaklaşımlar ile Türkiye bağlamında ortaya çıkan yönelimleri karşılaştırmalı bir perspektifle değerlendirmektir. Nitel araştırma türlerinden doküman incelemesinin kullanıldığı araştırmada AGİT, UNESCO ve Avrupa Konseyi gibi uluslararası kuruluşların din eğitimi politikalarına yönelik tavsiye kararları ve raporları betimsel analiz yöntemi ile incelenmiştir. Çalışmada, adı geçen uluslararası kuruluşların din eğitimi politikalarına yönelik normatif çerçeveleri tartışılmakta, din eğitiminin güvenlik bağlamında araçsallaştırılmasının doğurduğu epistemolojik ve pedagojik gerilimler değerlendirilmektedir. Türkiye bağlamında ise din eğitimi ile güvenlik söylemlerinin kesişme noktaları din-devlet ilişkilerinin dönüşümü bağlamında incelenmektedir. Sonuç olarak, din eğitiminin güvenlikleştirilmesinin yalnızca pedagojik ve ideolojik bir mesele olmadığı, aynı zamanda devletlerin uluslararası ilişkiler ve iç güvenlik stratejileri bağlamında yeniden şekillenen bir alan niteliği taşıdığı; bu nedenle kapsamlı akademik çalışmalara ihtiyaç olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Güvenlikleştirme, Din Eğitimi, Kamu Politikaları, Ulusal Güvenlik, Çoğulculuk

تأمين التعليم الديني: الأطر النظرية والمنظورات الدولية

Öz

تتناول هذه الدراسة ظاهرة أمننة التعليم الديني من خلال إطار نظري متداخل التخصصات، وتبحث في تقاطعات موقع الدين في المجال العام مع السياسات الأمنية. وقد أدى التحول في الخطابات الأمنية بعد أحداث الحادي عشر من سبتمبر (11/9) إلى تزايد الربط بين الدين واستراتيجيات الأمن القومي، ما انعكس بشكل ملحوظ على السياسات التعليمية. في هذا السياق، تحول التعليم الديني من كونه مجالًا تربويًا بحتًا إلى وسيلة لتحقيق أهداف أمنية، كالحفاظ على الاستقرار الاجتماعي ومكافحة التطرف. وتستخدم الدراسة منهج تحليل الوثائق كأداة بحثية نوعية لتحليل التوصيات والتقارير الصادرة عن منظمات دولية مثل منظمة الأمن والتعاون في أوروبا (OSCE)، ومنظمة الأمم المتحدة للتربية والعلم والثقافة (UNESCO)، ومجلس أوروبا. كما تقيم الدراسة الأطر المعيارية التي تطرحها هذه المنظمات وتناقش التوترات الإبستمولوجية والتربوية الناجمة عن توظيف التعليم الديني في السياقات الأمنية. أما في السياق التركي، فتُحلّل الدراسة نقاط التداخل بين التعليم الديني والخطاب الأمني ضمن إطار التحولات في العلاقة بين الدولة والدين. وتخلص الدراسة إلى أن أمننة التعليم الديني ليست مسألة تربوية أو أيديولوجية فقط، بل أصبحت جزءًا من استراتيجيات الدول الأمنية الداخلية والعلاقات الدولية، وهو ما يقتضي إجراء دراسات أكاديمية موسعة في هذا المجال.

Anahtar Kelimeler

الأمننة, التعليم الديني, السياسات العامة, الأمن القومي, التعددية

Kaynakça

• AAR, American Academy of Religion. Guidelines for Teaching about Religion in K-12 Public Schools in the United States. Atlanta: American Academy of Religion, 2010.
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. K. 10491/83. Lena ve Anna-Nina Angeleni/İsveç Davası (03 Aralık 1986).
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. K. 1448/04. Hasan ve Eylem Zengin/Türkiye Davası (09 Ocak 2008)
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. K. 15472/02. Folgerø ve Diğerleri/Norveç Davası (29 Haziran 2007)
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. K. 21163/11. Mansur Yalçın ve Diğerleri/Türkiye Davası (16 Şubat 2015)
• Ajayi, Ade vd., UNESCO Guidelines on Intercultural Understanding. Paris: UNESCO, 2007.
• AK, Avrupa Konseyi vd., “Avrupa, Orta Asya ve Kuzey Amerika'daki Okullarda İnsan Hakları Eğitimi: Başarılı Uygulamalar Dokümanı”. Warsaw: AK 2009. Erişim 18 Şubat 2025. https://www.osce.org/files/f/documents/0/1/39006.pdf
• AK, Avrupa Konseyi. “Kültürlerarası Diyalogun Dini Boyutu”. 1962 sayılı Tavsiye Kararı, 2011. Erişim 18 Şubat 2025. https://rm.coe.int/168030654c AK, Avrupa Konseyi. Kültürlerarası Diyalog Üzerine Beyaz Kitap. Strazburg: AK, 2008. Erişim 18 Şubat 2025. https://migrant-integration.ec.europa.eu/library-document/white-paper-intercultural-dialogue-living-together-equals-dignity_en
• AKBK, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi. “Dinlerin ve Dinsel Olmayan İnançların Kültürlerarası Eğitim İçerisindeki Boyutları”. Tavsiye Kararı CM/Rec, 2008.
• AKPM, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi. “Demokratik Bir Toplumda Dini Hoşgörü”. 1202 Nolu Tavsiye Kararı, 1993. Erişim 12 Ocak 2025. https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=15236&lang=en AKPM, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi. “Devlet, Din, Laiklik ve İnsan Hakları”. 1804 Nolu Tavsiye Kararı, 2007. Erişim 12 Ocak 2025. https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17568&lang=en
• AKPM, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi. “Din ve Demokrasi”. 1396 Nolu Tavsiye Kararı, 1999. Erişim 12 Ocak 2025. https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=16672&lang=en
• AKPM, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi. “Eğitim ve Din”. 1720 Nolu Tavsiye Kararı, 2005. Erişim 12 Ocak 2025. https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17373
• Albert, Mathias – Buzan, Barry. “Securitization, Sectors and Functional Differentiation”. Security Dialogue 42/4-5 (2011), 413–425, Erişim 16 Mart 2025. https://doi.org/10.1177/0967010611418710
• Altınay, Ayşe Gül. The Myth of the Military-Nation: Militarism, Gender, and Education in Turkey. New York: Palgrave Macmillan US, 2004.
• Amor, Abdelfattah. “The Role of Religious Education in the Pursuit of Tolerance and Non-discrimination” the United Nations International Consultative Conference on School Education in Relation with Freedom of Religion and Belief, Tolerance and Non-Discrimination, (Newyork: CoE, 2001).
• Asad, Talal. Formations of the Secular: Christianity, Islam, Modernity. Stanford: Stanford University Press, 2003. AYM, Anayasa Mahkemesi. K:1997/62, K:1998/52 (16 Eylül 1998).
• Balzacq, Thierry vd., “‘Securitization’ Revisited: Theory and Cases”. International Relations 30/4 (2016): 494–531. https://doi.org/10.1177/0047117815596590
• Barnett, Michael. “Security Communities and Their Neighbors: Regional Fortresses or Global Integrators?”. European Journal of International Relations 9/3 (2003), 257–288. https://doi.org/10.1177/1354066103009002001
• Baumfield, Vivienne M. “The Delphi Method: Gathering Expert Opinion in Religious Education”. British Journal of Religious Education 34/1 (2012), 5-19. https://doi.org/10.1080/01416200.2011.614740
• Blinkova, Anastasia - Pieter, Vermeer. “Religious Education in Russia: A Comparative and Critical Analysis”. British Journal of Religious Education 40/2 (2018), 194–206. https://doi.org/10.1080/01416200.2016.1190687 Bondevik, Hilde Marie vd., SIGNPOSTS Öğretmen Eğitim Modülü: Kültürlerarası Eğitimde Dinler ve Dinsiz Dünya Görüşleri Üzerine, (Strasbourg: CoE, 2020)
• Buzan, Barry – Wæver, Ole. Regions and Powers: The Structure of International Security, Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
• Buzan, Barry vd., Security: A New Framework for Analysis, Boulder, CO: Lynne Rienner Publishers, 1998.
• Calo, Zachary R. “Pluralism, Secularism and the European Court of Human Rights”. Journal of Law and Religion, 26/1 (2010), 263. https://doi.org/10.1017/S0748081400000977
• Calvert, Ivor. “Sanctifying Security: Jewish Approaches to Religious Education in Jerusalem”. Religions 10/1 (2019). https://doi.org/10.3390/rel10010023
• Cumhuriyet, “AKP Sözcüsü Çelik konuştu: Okul öncesi din eğitimi ‘milli güvenlik’ meselesi oldu!” 01 Mayıs 2022. https://www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/akp-sozcusu-celik-konustu-okul-oncesi-din-egitimi-milli-guvenlik-meselesi-oldu-1897955
• Demir, Hilmi –Koru, Selim. “The Theological Battle Between ISIL and the Turkish State”. War on the Rocks, (Mayıs 2016).
• Dunn Cavelty, Myriam - Thierry Balzacq. Routledge Handbook of Security Studies. London: Routledge, 2. bs., 2017.
• EC, European Commıssıon. The European Agenda on Security. Strasbourg: EC, 2015. Erişim 20 Mart 2025 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:52015DC0185
• EC, European Commission, Religious Diversity and Secular Models in Europe: Innovative Approaches to Law and Policy (RELIGARE) Final Publishable Summary Report. Hamburg: EC, 2013. Erişim 16 Mart 2025 https://cordis.europa.eu/project/id/244635/reporting
• Elbe, Stefan. “Should HIV/AIDS Be Securitized? The Ethical Dilemmas of Linking HIV/AIDS and Security”. International Studies Quarterly 50/1 (2006), 119–144. https://doi.org/10.1111/j.1468-2478.2006.00395.x
• Erken, Baki, “Hukuki Temelde Türkiye’de Zorunlu Din Dersi”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 28/1 (Nisan 2020).
• Floyd, Rita. “Can Securitization Theory Be Used in Normative Analysis? Towards a Just Securitization Theory”. Security Dialogue 42/4-5 (2011), 427–439. https://doi.org/10.1177/0967010611418712
• Floyd, Rita. “Extraordinary Measures: The Legacy of Securitization”. International Studies Quarterly 59/3 (2015), 566–577. https://doi.org/10.1111/isqu.12163
• Gary, Bouma vd., UNESCO Guidelines on Intercultural Understanding. Paris: UNESCO, 2007.
• Gearon, Liam. "Secularisation and the Securitisation of the Sacred: A Response to Lewin’s Framing of the Gearon–Jackson Debate". British Journal of Educational Studies 65/4 (2017), 469-480. https://doi.org/10.1080/00071005.2017.1363375.
• Gearon, Liam. "The Counter-Terrorist Classroom: Religion, Education, and Security". Religious Education 108/2 (2013), 129-147. https://doi.org/10.1080/00344087.2013.767946
• Gearon, Liam. "The Politicization and Securitization of Religion in Education: A Response to a Rejoinder". Public Theology Perspectives on Religion and Education. ed. Manfred L. Pirner vd., 211-227. New York: Routledge, 2019.
• Gearon, Liam. “Religion, Politics and Pedagogy: Historical Perspectives”. British Journal of Religious Education 30/2 (2008), 93–102. https://doi.org/10.1080/01416200701843833
• Gearon, Liam. “The Counter Terrorist Classroom: Religion, Education, and Security”. Religious Education 108/2 (2013): 129–147. https://doi.org/10.1080/00344087.2013.767660
• Gearon, Liam. “The Securitization of Religion in Education”. ed. T. Van der Zee - T. Lovat, New Perspectives in Religious and Spiritual Education (Münster New York Munich Berlin: Waxmann, 2012), 215-233.
• Gearon, Liam. The Human Rights Handbook: A Global Perspective for Education, Virginia: Trentham, 2003.
• Gümüş, Süleyman. Güvenlik Toplumunda Dindarlık ve Din Eğitimi: Soybilimsel Bir Analiz (İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019).
• HaberTürkTV, “Prof. Dr. Mehmet Görmez: İslam ülkelerinde din eğitimi güvenlik meselesine dönüştü”. YouTube, 9 Aralık 2020, 00:02:10-00:03:55. https://www.youtube.com/watch?v=l6yViFAaSyA Huntington, Samuel P. Medeniyetler Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması. çev. Cem Soydemir - Mehmet Turhan, İstanbul: Okuyan Us Yayınları, 2019.
• Huysmans, Jef. “The European Union and the Securitization of Migration”. Journal of Common Market Studies 38/5 (2000). 751–777. https://doi.org/10.1111/1468-5965.00263
• Jackson, Robert – Ursula, McKenna. “The Young People’s Attitudes to Religious Diversity Project in the Context of the Warwick World Religions and Education Research Unit (WRERU) Research”. ed. Elisabeth Arweck, Young People’s Attitudes to Religious Diversity, London: Routledge, 2017.
• Jackson, Robert. “The Politicisation and Securitisation of Religious Education? A Rejoinder”. British Journal of Educational Studies 63/3 (2015), 345–366. https://doi.org/10.1080/00071005.2015.1069257 Jackson, Robert. SIGNPOSTS - Kültürlerarası Eğitimde Dinler ve Dinsiz Dünya Görüşleri Üzerine Öğretim İçin Politika ve Uygulama. Strasbourg: CoE, 2014.
• Karakoç, Ekrem – Sarıgil, Zeki. “Why Religious People Support Ethnic Insurgency? Kurds, Religion and Support for the PKK”. Politics and Religion 13/2 (Haziran 2020), 245-272. https://doi.org/10.1017/S1755048319000312
• Karyotis, Georgios – Stratos, Patrikios. “Religion, Securitization and Anti-Immigration Attitudes: The Case of Greece”. Journal of Peace Research 47/1 (2010), 43–57. https://doi.org/10.1177/0022343309350021
• Kaymakcan, Recep. “Türkiye’de Din Eğitiminde Çoğulculuk ve Yapılandırmacılık: Yeni Ortaöğretim DKAB Programı Bağlamında Bir Değerlendirme”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 7/ 1 (2007).
• Keast, John. Dini Çeşitlilik ve Kültürlerarası Eğitim: Okullar İçin Bir Referans Kitabı, Strazburg: Avrupa Konseyi, 2006. Erişim 12 Aralık 2024. https://book.coe.int/en/human-rights-democratic-citizenship-and-interculturalism/3692-religious-diversity-and-intercultural-education-a-reference-book-for-schools.html. Keskiner, Emine. “Bir İnsan Hakları Meselesi Olarak Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2010), 5-24.
• Laustsen, Carsten Bagge - Wæver, Ole. “In Defence of Religion: Sacred Referent Objects for Securitization”. Millennium: Journal of International Studies 29/3 (2000), 705-739. https://doi.org/10.1177/03058298000290031601
• Lewin, David. “Who’s Afraid of Secularisation? Reframing the Debate Between Gearon and Jackson”. British Journal of Educational Studies 64/2 (2017). https://doi.org/10.1080/00071005.2017.1305182 Liam Gearon, “Religion, Education, Security”. Religions 10/5 (Mayıs 2019), 330-334. https://doi.org/10.3390/rel10050330
• Mardin, Şerif. Türkiye’de Din ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• McInnes, Colin – Simon, Rushton. “HIV/AIDS and Securitization Theory”. European Journal of International Relations 19/1 (2012), 115–138. https://doi.org/10.1177/1354066111425258
• McSweeney, Bill. “Identity and Security: Buzan and the Copenhagen School”. Review of International Studies 22/1 (1996), 81–93. https://doi.org/10.1017/S0260210500118467
• MEB, TC. Millî Eğitim Bakanlığı, “Temel Eğitim ve Orta Öğretim Din ve Ahlak Bilgisi Dersi Programı [TVODVAÖ]”. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, 45/201-9 (Mart 1982).
• Metelmann, Julia vd., “Securitization in the Context of Climate Change: A Case Study of the European Union”. Global Environmental Politics 20/3 (2020), 3–26.
• OSCE, Toledo Guiding Principles on Teaching about Religions and Beliefs in Public Schools, 2007. Erişim: 12 Aralık 2024. http://www.oslocoalition.org/documents/toledo_guidelines.pdf.
• Prud’homme, Joseph. “Security, Religion, and Political Culture: A Defence of Weak Disfoundation”. Journal of Religion and Society 17 (2015), 1–15. https://doi.org/10.3390/rel10020088
• Taureck, Rita. “Securitization Theory and Securitization Studies”. Journal of International Relations and Development 9/1 (2006), 53–61. https://doi.org/10.1057/palgrave.jird.1800072
• TBMM, Türkiye Büyük Millet Meclisi. “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Madde Gerekçeli)”. (Ankara: TBMM 2008). Toft, Audun. "When Terror Strikes: The 2015 Paris Attacks in Religious Education Classrooms in Norway". Religions 11/4 (Nisan 2020), 208. https://doi.org/10.3390/rel11040208
• UN, United Nations, Convention on the Rights of the Child. Newyork: OHCHR, 2023.
• UN, United Nations. Special Rapporteur on Freedom of Religion or Belief. Newyork: OHCHR, 2022.
• UNESCO, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization vd., “Eğitimciler İçin Müslümanlara Karşı Hoşgörüsüzlük ve Ayrımcılıkla Mücadele Rehberi: İslamofobiyle Eğitim Yoluyla Mücadele” 5 Nolu ECRI Genel Politika Tavsiye Kararı, 2011. Erişim: 18.02.2025. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000215299. UNESCO, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. “Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Sözleşme”. 6193 Nolu Karar, 1960.
• UNESCO, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Guidelines on Intercultural Education. Paris: UNESCO 2006. Erişim: 13 Aralık 2024 http://unesdoc.unesco.org/images/0014/001478/147878e.pdf, UNESCO, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Guidelines on Intercultural Education.Kültürlerarası Eğitime İlişkin Kılavuzlar. Paris: UNESCO, 2006.
• United Kingdom Parliament, Terrorism Act 2000, London: The Stationery Office, 2000.
• United Kingdom Parliament. Anti-Terrorism, Crime and Security Act 2001, London: The Stationery Office, 2001.
• United Kingdom Parliament. Prevention of Terrorism Act 2005, London: The Stationery Office, 2005.
• United Kingdom Parliament. Terrorism Act 2006, London: The Stationery Office, 2006.
• USCIRF, US Commission on International Religious Freedom, Annual Report, Washington: USCIRF 2003.
• USCIRF, US Commission on International Religious Freedom, Annual Report, Washington: USCIRF 2023.
• Van Munster, Rens. “Securitization: Turning an Approach into a Theory”. Securitization Theory: How Security Problems Emerge and Dissolve, der. Thierry Balzacq, London: Routledge, 2016.
• Wæver, Ole, “Securitization and Desecuritization”. On Security, ed. Ronnie D. Lipschutz, New York: Columbia University Press, 1995.
• Yanarocak, Hay. The Erdoğan Revolution in the Turkish Curriculum Textbooks (Jerusalem: IMPACT-se, 2017). https://www.impact-se.org/wp-content/uploads/The-Erdogan-Revolution-in-the-Turkish-CurriculumTextbooks.pdf
• Yıldırım, Ali – Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 12. Basım, 2021.
• Yılmaz, İhsan – Nicholas, Morieson. “Civilizational Populism in Domestic and Foreign Policy: The Case of Turkey”. Religions 14/5 (2023).
• Zembylas, Michalinos vd. "The Politicisation and Securitisation of Religious Education in Greek-Cypriot Schools". European Educational Research Journal 18/1 (Ocak 2019), 69-84. https://doi.org/10.1177/1474904118797731