Hayvancılıkta Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasaları: Türkiye Açısından Bir Değerlendirme

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 2, 77 - 86, 22.12.2016

Gül Sultan Gökkaya Hakan Adanacıoğlu

Öz

Hayvansal üretim birçok kırsal toplulukta ekonomik ve kültürel düzeyde büyük bir rol oynamaya devam etmektedir. Gıda, gelir, istihdam ve diğer birçok yönleriyle hayvancılık kırsal kalkınmaya önemli katkılar sağlamaktadır. Bununla birlikte, tarımsal emtia piyasalarında son yıllarda artan bir oynaklık yaşandığı görülmektedir. Söz konusu piyasa trendinin bir parçası olarak, hayvancılıkta da alıcı ve satıcıların giderek artan bir fiyat riski düzeyi ile karşı karşıya olduğu belirtilmektedir. Günümüz dünyasında, hayvancılıkla uğraşan birçok üretici fiyat riski yönetim araçlarını kullanarak girdi ve ürün fiyatları açısından ortaya çıkan riskleri azaltma fırsatına sahiptir. En yaygın fiyat riski yönetim araçlarından birisi vadeli işlem ve opsiyon piyasaları olup, bu piyasalar üreticilerin olumsuz fiyat hareketlerini minimize etmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Henüz Türkiye'de hayvancılıkla ilişkili vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerine yönelik ticari bir işlem yapılmamasına karşın, hayvancılık sektöründe karşılaşılan sorunların çözümü için bu piyasaların üreticilere bir fırsat sağlayabileceği öngörülmektedir. Nitekim; bazı aracı kuruluşlar tarafından yapılan spekülasyon hareketlerinin pazarın işleyişini aksatması, Türkiye'deki artan et fiyatlarının ana sebeplerinden birisi olarak gösterilmektedir. Bu çalışmada, hayvancıkta faaliyet gösteren üreticilerin fiyat riskini yönetmek için vadeli işlem ve opsiyon piyasalarını nasıl kullanabileceğine yönelik bilgiler verilmektedir. Ayrıca bu çalışmada hayvansal emtialar üzerine işlem yapılan dünyanın önde gelen vadeli işlem ve opsiyon borsalarından örnekler verilerek, Türkiye'deki koşullar çerçevesinde söz konusu piyasaların uygulanabilirliği tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hayvancılık, vadeli işlem ve opsiyon piyasaları, tarım, pazarlama

Futures and Options Markets in Livestock: An Assessment for Turkey

Öz

Livestock production continues to play a major economic and cultural role in numerous rural communities. It provides food, income, employment and many other contributions to rural development. The agricultural commodity markets have experienced increased volatility in recent years. As part of this market trend, livestock buyers and sellers are facing an everincreasing level of price risk. Risk associated with an adverse price change (price risk) is a normal part of livestock production. In today's world, many livestock producers have an opportunity to reduce input and product price risks by using pricerisk management tools. One of the most familiar price risk management tools is futures and options markets. The livestock futures and options markets play an important role in helping producers minimize the risks of adverse price movements. Despite the fact that livestock futures and options contracts have not yet been traded in the Turkey, futures and options markets may provide livestock producers an opportunity to solve the problems that are encountered by the livestock industry. In fact, it is reported that one of the main reasons for increased meat prices in Turkey is that speculation by some intermediary bodies disrupts the market. This paper provides information on how livestock producers can use futures markets to manage price risk. In addition, some examples from the world's foremost trading exchanges on livestock commodities are given to explain how futures and options can be used to manage the risks, and the applicability of this option for the conditions in Turkey is discussed.

Anahtar Kelimeler

Livestock, Futures and options markets, Agriculture, Marketing

Kaynakça

• ATA Yatırım, 2016. VİOP-ATA Yatırım İzmir Semineri. http://www.borsaistanbul.com/docs/default-source/viop/viop-ata-finansgrubu- egitimi-mart-2016.pdf?sfvrsn=4. (Erişim tarihi: 03.10.2016)
• Bayhan, A., 2014. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) Nedir?. http://borsanasiloynanir.co/vadeli-islem-ve-opsiyon-borsasivob- nedir/.
• Bloomberg, 2016. 14 Aralık 2016 tarihli Brezilya Reali/ABD kuru. https://www.bloomberg.com/quote/USDBRL:CUR (Erişim tarihi: 14.11.2016).
• BM&FBOVESPA, 2016. Cash Settled Live Cattle Futures. http://www. bmfbovespa.com.br/en_us/products/listed-equities-andderivatives/ commodities/cash-settled-live-cattle-futures.htm (Erişim tarihi: 14.11.2016).
• CME, 2005. Self-Study Guide to Hedging with CME Livestock Futures and Options, The Chicago Mercantile Exchange (CME), http://gpvec.unl.edu/bcpms/files/ feedlot&prm/CME%202%20Hedging%20Livestock%20Self%20Study%20Guide.pdf (Erişim tarihi: 12.11.2016).
• CMEGroup, 2015. Self-Study Guide to Hedging with Livestock Futures and Options, The Chicago Mercantile Exchange (CME), http://www.cmegroup.com/trading/ agricultural/files/AC-215_SelfStuy_GuideNYMEX.pdf (Erişim tarihi: 12.11.2016).
• CMEGroup, 2016a. CME Rulebook. http://www.cmegroup.com/rulebook/CME/ (Erişim tarihi: 14.11.2016).
• CMEGroup, 2016b. http://www.cmegroup.com/. (Erişim tarihi: 12.08.2016).
• FOW (Futures & Options World), 2016. http://www.fow.com/ (Erişim tarihi: 13.10.2016).
• GMD (Global Menkul Değerler), 2011. . (Erişim tarihi: 14.08.2016).
• MarketVoice, 2015. 2015 Annual Survey: Global Derivatives Volume. . (Erişim tarihi: 10.08.2016).
• Özdemir, Ö., Çevik, P., 2010. Hayvancılık Sektörü ve Yurt Dışı Borsalarda İşlem Gören Büyükbaş Hayvan Vadeli İşlem Sözleşmeleri, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Haber Bülteni (Vobjektif), Sayı: 14, 21-35.
• TCMB, 2016. Merkez Bankası Kurları. http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/ connect/tcmb+tr/tcmb+tr/main+menu/ istatistikler/doviz+kurlari/gosterge+niteligindeki+merkez+bankasi+kurlarii. (Erişim tarihi: 14.11.2016).
• TİGEM, 2013. Hayvancılık Sektör Raporu. http://tarim.kalkinma.gov.tr/wp-content/uploads/2014/10/2013-TIGEMHAYVANCILIK- SEKTOR-RAPORU.pdf. (Erişim tarihi: 06.08.2016).
• TSPAKB, 2005. III. Sermaye Piyasaları Arenası Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Risk Yönetimi, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği, Yayın No: 24, İzmir.
• Tunalı, E., 2009. Vadeli İşlemler Piyasaları ve Türkiye Vadeli İşlem ve Opsion Borsası VOB ile Londra Finansal Futures ve Opsiyon Borsası LIFFE'nin Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, s.176.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu), 2016a. Hayvansal Üretim İstatistikleri. http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist (Erişim tarihi: 08.08.2016).
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu), 2016b. Hayvansal Üretim Değerleri. http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist (Erişim tarihi: 08.08.2016).
• VİOP (Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası), 2015. VİOP Hakkında Sıkça Sorulan Sorular. http://www.borsaistanbul.com/data/kilavuzlar/VIOP-Hakkinda-SSS.pdf (Erişim tarihi: 12.11.2016).
• V İ O P ( B o r s a İ s t a n b u l Va d e l i İ ş l e m v e O p s i y o n P i y a s a s ı ) , 2 0 1 6 . Va d e l i İ ş l e m S ö z l e ş m e l e r i . http://www.borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/urunler/vadeli-islem-sozlesmeleri (Erişim tarihi: 14.11.2016).
• VOB (Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası), 2011. (Erişim tarihi: 31.10.2016).