Arkeolojik bulgular ve yazılı belgeler ışığında Eski Mezopotamya’da fildişi oymacılığına genel bir bakış

Yıl 2018, Cilt: 37 Sayı: 64, 27 - 54, 01.10.2018

Ebru Mandacı

https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000692

Öz

Lüks bir ürün olan fildişi, Eskiçağ’da saygınlık ve zenginliğin göstergesi olmuştur. MÖ 2. binyılın ikinci yarısında, fildişi kullanımı Mezopotamya, Levant, Kıbrıs, Mısır ve Ege bölgeleri gibi geniş bir coğrafi alanda yayılmıştır. Fildişi uluslararası ticarette önemli bir hammadde olmuştur. Bu çalışmada arkeolojik buluntular ile yazılı belgeleri inceleyerek, Mezopotamya’da fildişinin kullanım alanları ve fildişinden yapılan eserleri belirlemeye çalıştık. Saray ve tapınakların süslenmesinde fildişi vazgeçilmez bir ürün olmuştur. Mobilyalara dekore edilen fildişi parçalar, eşyaları zenginleştirmiştir. Kadınlarla ilgili olarak makyaj kutusu ve çubuğu, yelpaze, tarak, saç tokası ve ayna benzeri objeler yapılmıştır. Fildişinden yapılmış eserler arasında müzik aletleri ve küçük heykelciklerden kült eşyalarına kadar geniş bir ürün yelpazesi vardır

Anahtar Kelimeler

Mezopotamya, Fildişi, Mimari, Mobilya, Küçük Objeler

AN OVERVIEW OF IVORY CARVING IN OLD MESOPOTAMIA IN THE LIGHT OF ARCHAEOLOGICAL FINDINGS AND WRITTEN DOCUMENTS

Öz

The ivory, a luxurious product, has been a sign of respectability and wealth in ancient times. In the second half of the second millennium B.C., the use of ivory had been spread a wide geographic areas such as Mesopotamia, Levant, Cyprus, Egypt and Aegean regions. Ivory had become an essential raw material in the international trade. In this study we tried to determine the usage areas of ivory and the works made of ivory in Mesopotamia by examining archaeological finds and written documents. Ivory has been an indispensable product in the decoration of palaces and temples. Furnishings decorated ivory pieces have enriched the furniture. Make-up boxes and sticks, fan, comb, hair pins and mirror-like objects were made for women. Among the works made of Ivory are a wide range of products musical instruments and from small figurines to cult items

Anahtar Kelimeler

Mesopotamia, Ivory, Architecture, Furniture, Small Objects

Kaynakça

• Alexander M. W.-Violet, W., “Trade in the Ancient Near East: Lagaš, Ur, Larsa, Mari”, Journal of Management and Marketing Research, Vol. 19, 2015, s. 1-10.
• Aruz, J., “Archaeology and the Department of Ancient Near Eastern Art”, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, New Series, Vol. 68, No. 1, New York 2010, s. 4-48.
• Barnett, R. D., “The Nimrud Ivories and the Art of the Phoenicians”, Iraq, Vol. 2, No. 2, London 1935, s. 179-210.
• Barnett, R. D., Ancient Ivories in the Middle East, Institute of Archaeology, Hebrew Universty of Jerusalem, Jerusalem 1982.
• Bonomi, J., Nineveh and Its Palaces, H. G. Bohn, York Street, Covent Gardens, London 1857.
• Bordreuil, P. vd., Tarihin Başlangıçları, Alfa Yayınları, İstanbul 2015.
• Bunnens, G., “Carved Ivories from Til Barsip”, American Journal of Archaeology, Vol. 101, No. 3, New York 1997, s. 435-450.
• Caubet, A., “Ivory, Shell, and Bone”, Beyond Babylon: Art, Trade, and Diplomacy in the Second Millennium B.C., The Metropolitan Museum of Art, New York 2008, s. 406-419.
• Cleveland, R. L., “An Ivory Bull’s Head from Ancient Jericho”, Bulletin of the American Schools of Oriental Research, No. 163, Boston 1961, s. 30-36.
• Collins, P., “Tell Abraq”, Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus, The Metropolitan Museum of Art, New York 2003, s. 313-323.
• Collins, P., “Trees and Gender in Assyrian Art”, Iraq, Vol. 68, London 2006, s. 99- 107.
• Collins, P., “An Ivory Fan Handle from Nimrud”, Metropolitan Museum Journal, Vol. 44, New York 2009, s. 9-20.
• Crawford, H., Sümer ve Sümerler, Çev. Nihal Uzan, Arkadaş Yayınevi, Ankara 2010.
• Crawford, V. E. vd., Assyrian Reliefs and Ivories in the Metropolitan Museum of Art, The Metropolitan Museum of Art, New York, 1980.
• Dusinberre, E. R. M., “Lidya Fildişi Eserleri”, Lidyalılar ve Dünyaları, YKY, İstanbul 2010, s. 191-200.
• Evans, J. M., “The Middle Assyrian Period”, Beyond Babylon: Art, Trade, and Diplomacy in the Second Millennium B.C., The Metropolitan Museum of Art, New York 2009, s. 206-214.
• Erkanal-Öktü, A., “Girnavaz Höyük Kazısında Bulunan Fildişi Ayna Sapı Parçası ve Düşündürdükleri”, Hayat Erkanal’a Armağan, Homer Kitabevi, İstanbul 2006, s. 345-358.
• Fildişi ve Fildişi Türevleri İçin Kullanma Klavuzu, Dünya Yaban Hayatı Fonu ve Koruma Derneği, Oregon 1999.
• Gökçek, L. G., Asurlular, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara 2015.
• Grayson, A. K., Assyrian Royal Inscriptions, Vol. 2 (ARI-II), Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1976.
• Grayson, A. K., Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC I-RIMA 2, (1114- 859 BC), Universtiy of Toronto Press, Toronto-Buffalo-London 1991.
• Grayson, A. K., Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC II- RIMA 3, (858- 745 BC), Universtiy of Toronto Press, Toronto-Buffalo-London 1996.
• Grayson, A. K.- Novotny, J., The Royal Inscription of Sennacherib, King of Assyria (704-681 BC) – RINAP 2, Eisenbraunes 2014.
• Güterbock, H. G., “Ivory in Hittite Texts”, Anatolia, S. 15, Ankara 1971, s. 1-7.
• Hanfmann, G. M. A., “Four Urartian Bulls’ Head”, Anatolian Studies, Vol. 6, London 1956, s. 205-213.
• Hussein, M. M., Nimrud The Queens’ Tombs, The Oriental Institute, Chicago 2016.
• King, L. W., “Some New Examples of Egyption Influence at Nineveh”, The Journal of Egyptian Archaeology, Vol. 1, No. 2, London 1914, s. 107-109.
• Kramer, S. N., Sümerler, Çev. Özcan Buze, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2002.
• Layard, A. H., Nineveh and Its Remains-II, John Murray, Albemarle Street, London 1849.
• Leemans, W. F., “The Trade Relations of Babylonia and the Question of Relations with Egypt in the Old Babylonian Period”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 3, No. 1, Leiden 1960, s. 21-37.
• Legrain, L., Ur Excavation Texts III, Pablications of the Joint Expedition of the British Museum and of the University Museum and University Of Pennsylvania to Mesopotamia, London and Philadelphia 1947.
• Leichty, E., The Royal Inscriptions of Esarhaddon, King of Assyria (680-669 BC)- RINAP 4, Winona Lake, Eisenbrauns 2011.
• Lines, J., “Ivories from Nimrud”, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Vol. 13, No. 18, New York 1955, s. 233-243.
• Luckenbill, D. D., Ancient Records of Assyria and Babylonia, Vol.II, Historical Records of Assyria from Earliest Times to Sargon, Greenwood, New York 1975.
• Mallowan, M. E. L., The Excavations at Nimrud (Kalḫu), 1949-1950 Ivories from the N. W. Palace, Iraq, Vol. 14, No.1, London 1952, s. 45-53.
• Mallowan, M. E. L., “The ‘Mona Lisa’ of Nimrud”, Iraq, Vol. 25, No. 1, London 1963, s. 1-5.
• Mallowan, M. E. L., Nimrud and Its Remains II, Collins, London 1966.
• Mathey, T. vd., Ziyaret Tepe-Asur İmparatorluğu’nun Anadolu Sınırlarını Keşfederken, Tekfen Kültür Sanat Ürünleri, İstanbul 2017.
• Mieroop, M. Van de, Antik Yakındoğu’nun Tarihi, Çev. Sinem Gül, Dost Kitabevi, Ankara 2004.
• Moorey, P. R. S., Ancient Mesopotamian Materials and Industries, Clarendon Press Oxford, New York 1994.
• Oates, J.-Oates, D., Nimrud, British School of Archaeology in Iraq, London 2001.
• Oates, J., Babil, Çev. Fatma Çizmeli, Arkadaş Yayınevi, Ankara 2004.
• Öz, E., “Yazılı Kaynaklar ve Arkeolojik Buluntular Işığında, Mezopotamya’nın Erken Dönemlerinden Yeni Asur Devri Sonuna Kadar Kralların Av Faaliyetleri”, JASSS, No: 45, 2016, s. 143-158.
• Pfälzner, P., “The Elephant Hunters of Bronze Age Syria”, Cultures in Contact: From Mesopotamia to the Mediterranean in the Second Millennium B.C., The Metropolitan Museum of Art, New York 2013, s. 112-132.
• Pulak, C., “Uluburun Batığı”, Uluburun Gemisi, 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Deutsches Bergbau-Museum Bochum Yayınları, No.139, Bochum 2006, s. 57- 105.
• Reader, J. E. “Fragments of Assyrian Monuments”, Iraq, Vol. 43, No. 2, London 1981, s. 145-156.
• Sevin, V., Yeni Asur Sanatı-I Mimarlık, TTK Basımevi, Ankara 1999.
• Tadmor, H.- Yamada, S., The Royal Inscriptions of Tiglath-pileser III (744-728 BC), and Shalmaneser V (726-722 BC), Kings of Assyria –RINAP 1, Winona Lake, Eisenbrauns 2011.
• Turner, G., “The Palace and Bâtiment Aux Ivoires at Arslan Tash: A Reappraisal”, Iraq, Vol. 30, No. 1, London 1968, s. 62-68.
• Uhlig, H., Tarihin Başlangıcında Bir Halk Sümerler, Çev. Nilgün Ersoy, Telos Yayıncılık, İstanbul 2006.
• Woolley, L., Excavations at Ur, A Record of Twelve Year’s Work, KEGAN PAUL, London-New York-Bahrain 2006. Ekler Resim-1: Ugarit’te bulunan müzik aleti (Caubet, a.g.m., s. 407).
• Resim-2: “Fort Shalmaneser” fildişi plakaları (Aruz, a.g.m., s. 18). Resim-3: Til Barsip’te bulunmuş olan fildişi plaka (Bunnens, a.g.m., s. 441).
• Resim-4: Sippar’da bulunmuş olan fildişi boğa başı (Hanfmann, a.g.m., Plate XX-1)
• Resim-5: Arslan Taş’ta bulunan inek ve buzağı betimlenmiş plaka (Reader, a.g.m., Plate X- b).
• Resim-6: “Pencerede Kadın” betimlemesi (Reader, a.g.m., Plate XIII-d). Resim-7: Nimrud’da bulunmuş olan sandalye arkalığı (Oates-Oates, a.g.e., s. 167).
• Resim-8: Fort Shalmeneser’de ele geçen yatak başlığı (Mallowan, 1966, s. 491). Resim-9: Ur’da bulunmuş olan fildişi makyaj kutusu (Woolley, a.g.e., Plate 31-b).
• Resim-10: Nimrud’da bulunmuş olan fildişi makyaj kutusu (Oates-Oates, a.g.e., s. 94).
• Resim-11: Asur’da bulunmuş olan Orta Asur Dönemi’ne ait silindir kutu (Evans, a.g.m., s. 208).
• Resim-12: Yeni Asur kraliçelerinin mezarında bulunmuş olan, üzerinde Sin-iddinam’ın yazıtı
• bulunan kutu kapağı (Hussein, a.g.e., Plate 210-b).
• Resim-13: Yelpaze parçası (Collins, 2009, s. 10).
• Resim-14: Orta Asur Dönemi’ne tarihlenen fildişi tarak (Collins, 2006, s. 100).
• Resim-15: Tell Abraq’ta bulunan daire motifli taraklar (Collins, 2003, s. 315). Resim16: Tell Abraq’ta bulunan saç tokası (Collins, 2003, s. 316).
• Resim-17: Girnavaz Höyük’te bulunmuş olan ayna parçası (Erkanal-Öktü, a.g.m., s. 353).
• Resim-18: “Mona Lisa” adı verilen kadın başı (Mallowan, 1963, Plate 1).
• Resim-19: Ziyaret Tepe’de kremasyon mezarda bulunan fildişleri (Mathey vd., a.g.e., s. 104).