CHOLERA EPIDEMIC AND ITS EFFECTS IN IZMIR (1893)

Yıl 2020, Cilt: 39 Sayı: 67, 385 - 433, 31.03.2020

Metin Menekşe

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.615548

Cited By: 2

Öz

Epidemics have been one of the disasters that humanity has been most affected throughout history. These diseases, which have emerged in various parts of the history in many parts of the world, have caused thousands of people to die. As in the rest of the world, the Ottoman Empire was exposed to the devastating effects of epidemics.As a matter of fact, one of these diseases is cholera. It was first seen in the Ottoman lands in 1822 and spread through trade relations, migrations, wars and pilgrimage.Therefore, XIX. Cholera, which has become a global threat since the first quarter of the 18th century, has been one of the diseases that negatively affected the daily life of the Ottomans for a long time. Cholera disease, which occurs in many parts of Anatolia, has been effective in Izmir and its environs at different periods.As a matter of fact, the disease, which was effective in Izmir in the middle of 1893, became an epidemic especially in August and reached serious proportions.A significant number of those who were exposed to the epidemic until November of the same year died.In order to prevent the spread of the disease, the Ottoman Government first took a number of quarantine measures. Then, specialist doctors were brought and some precautions were taken about daily life.However, the disease that has appeared in Izmir has spread to some of the surrounding cities and towns, despite all the precautions taken, and has caused serious destruction in a few. In short, it has had significant socio-economic effects in and around Izmir.As a result, in this study, the development and effects of cholera which were effective in İzmir and its environs in 1893 and the measures taken by the state were tried to be put forward. While doing this, the Ottoman archive documents were taken as the basis, and the news about the epidemic in the press of Izmir and Istanbul were also included.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Epidemic Diseases, Cholera Epidemic, 1893, Izmir

İZMİR’DE KOLERA SALGINI VE ETKİLERİ (1893)

Öz

Salgın hastalıklar, tarih boyunca insanlığın en çok etkilendiği felaketlerden biri olmuştur. Tarihin çeşitli dönemlerinde, dünyanın pek çok yerinde ortaya çıkmışolan bu hastalıklar, binlerce insanın ölmesine sebebiyet vermiştir. Tüm dünyada olduğu gibi Osmanlı Devleti’nde de salgın hastalıkların yıkıcı etkisine maruz kalınmıştır. Nitekim bu hastalıklardan biri tanesi de koleradır. Osmanlıtopraklarında ilk kez 1822’de görülen kolera salgını; ticari münasebetler, göçler, savaşlar ve hac yoluyla yayılma imkânı bulmuştur. Dolayısıyla XIX. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren küresel bir tehdit halini alan kolera, Osmanlı gündelik hayatınıuzun süre olumsuz yönde etkileyen hastalıklardan biri olmuştur. Anadolu’nun birçok yöresinde ortaya çıkan kolera hastalığı, farklı dönemlerde İzmir ve çevresinde de etkili olmuştur. Nitekim 1893 yılı ortalarında İzmir’de etkili olan hastalık, özellikle Ağustos ayı itibariyle salgın halini alıp ciddi boyutlara ulaşmıştır. Aynı yılın Kasım ayına kadar salgına maruz kalanlardan önemli bir kısmı hayatını kaybetmiştir. Osmanlı Hükümeti, hastalığın yayılmasını engellemek için öncelikle birtakım karantina önlemleri almıştır. Daha sonra uzman doktorlar getirtilmiş ve gündelik hayatla ilgili birtakım tedbirler alınmıştır. Fakat İzmir’de zuhur eden hastalık, alınan her türlü tedbire rağmen çevre şehir ve kasabalardan bazılarına da sirayet etmiş ve birkaçında ciddi tahribat yapmıştır. Kısacasıİzmir ve çevresinde önemli sosyo-ekonomik etkileri olmuştur. Neticede bu çalışmada, 1893 yılında İzmir ve çevresinde etkili olan koleranın gelişimi ve etkileri, devletin aldığı tedbirler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bunu yaparken de, Osmanlı arşiv vesikaları esas alınmakla birlikte, İzmir ve İstanbul basınında salgına dair çıkan haberlere de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Salgın Hastalıklar, Kolera Salgını, 1893 Yılı, İzmir

Kaynakça

• BOA., BEO., Dosya No: 245, Gömlek No: 18319, 13 Temmuz 1309/ 25 Temmuz 1893.
• BOA., BEO., Dosya No: 245, Gömlek No: 18319, Lef: 3, 14 Temmuz 1309/ 26 Temmuz 1893.
• BOA., BEO., Dosya No: 257, Gömlek No: 19256, 2 Ağustos 1309/ 14 Ağustos 1893.
• BOA., DH. MKT., Dosya No: 110, Gömlek No: 29, Lef: 3, 19 Ağustos 1309/31 Ağustos 1893;
• BOA., İ. HUS., Dosya No: 14, Gömlek No: 24, 13 Temmuz 1309/ 25 Temmuz 1893;
• BOA., İ. HUS., Dosya No: 14, Gömlek No: 35, 15 Temmuz 1309/27 Temmuz 1893.
• BOA., İ. HUS., Dosya No: 14, Gömlek No: 36, 16 Temmuz 1309/28 Temmuz 1893.
• BOA., İ. HUS., Dosya No: 15, Gömlek No: 47, Lef: 1-2, 5 Ağustos 1309/17 Ağustos 1893.
• BOA., İ. HUS., Dosya No: 15, Gömlek No: 66, 13 Ağustos 1309/25 Ağustos 1893.
• BOA., İ. HUS., Dosya No: 15, Gömlek No: 78, Lef: 2, 14 Ağustos 1309/26 Ağustos 1893.
• BOA., İ. HUS., Dosya No: 15, Gömlek No: 90, Lef: 1, 15 Ağustos 1309/27 Ağustos 1893.
• BOA., İ. HUS., Dosya No: 16, Gömlek No: 132, 19 Eylül 1309/1 Ekim 1893.
• BOA., İ. HUS., Dosya No: 16, Gömlek No: 134, 18 Eylül 1309/30 Eylül 1893.
• BOA., İ. HUS., Dosya No: 16, Gömlek No: 151, 27 Eylül 1309/9 Ekim 1893.
• BOA., İ. HUS., Dosya No: 18, Gömlek No: 5, 31 Teşrinievvel 1309/12 Kasım 1893.
• BOA., Y. A. HUS., Dosya No: 278, Gömlek No: 113, 21 Temmuz 1309/2 Ağustos 1893.
• BOA., Y. A. HUS., Dosya No: 279, Gömlek No: 30, 6 Ağustos 1309/18 Ağustos 1893.
• BOA., Y. A. HUS., Dosya No: 279, Gömlek No: 49, 8 Ağustos 1309/20 Ağustos 1893.
• BOA., Y. A. HUS., Dosya No: 279, Gömlek No: 7, 2 Ağustos 1309/14 Ağustos 1893.
• BOA., Y. A. HUS., Dosya No: 279, Gömlek No: 75, 10 Ağustos 1309/22 Ağustos 1893.
• BOA., Y. A. HUS., Dosya No: 279, Gömlek No: 83, 11 Ağustos 1309/23 Ağustos 1893.
• BOA., Y. A. HUS., Dosya No: 279, Gömlek No: 97, 13 Ağustos 1309/25 Ağustos 1893;
• BOA., Y. PRK. SGE., Dosya No: 6, Gömlek No: 2, Lef: 5, 23 Eylül 1309/5 Ekim 1893.
• BOA., Y. PRK. SH., Dosya No: 4, Gömlek No: 48, Lef: 1, 8 Ağustos 1309/20 Ağustos 1893.
• BOA., Y. PRK. SH., Dosya No: 4, Gömlek No: 48, Lef: 4, 13 Ağustos 1309/25 Ağustos 1893.
• BOA., Y. PRK. UM., Dosya No: 28, Gömlek No: 18, 15 Temmuz 1309/27 Temmuz 1893.
• BOA., Y. PRK. UM., Dosya No: 28, Gömlek No: 18, Lef: 3, 27 Temmuz 1309/8 Ağustos 1893;
• BOA., Y. PRK. UM., Dosya No: 28, Gömlek No: 18, Lef: 4, 16 Temmuz 1309/28 Temmuz 1893.
• BOA., Y. PRK. UM., Dosya No: 28, Gömlek No: 18, Lef: 5, 18 Temmuz 1309/30 Temmuz 1893.
• BOA., Y. PRK. UM., Dosya No: 28, Gömlek No: 18, Lef: 6, 23 Temmuz 1309/4 Ağustos 1893.
• BOA., Y. PRK. UM., Dosya No: 28, Gömlek No: 18, Lef: 9, 27 Temmuz 1309/8 Ağustos 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4519, 20 Temmuz 1309/1 Ağustos 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4527, 29 Temmuz 1309/10 Ağustos 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4528, 30 Temmuz 1309/11 Ağustos 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4530, 2 Ağustos 1309/14 Ağustos 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4530, 2 Ağustos 1309/14 Ağustos 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4535, 7 Ağustos 1309/19 Ağustos 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4536, 13 Ağustos 1309/25 Ağustos 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4541, 14 Ağustos 1309/26 Ağustos 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4542, 16 Ağustos 1309/28 Ağustos 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4543, 17 Ağustos 1309/29 Ağustos 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4544, 18 Ağustos 1309/30 Ağustos 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4546, 20 Ağustos 1309/1 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4548, 23 Ağustos 1309/4 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4550, 25 Ağustos 1309/6 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4551, 26 Ağustos 1309/7 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4552, 27 Ağustos 1309/8 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4553, 28 Ağustos 1309/9 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4554, 30 Ağustos 1309/11 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4555, 31 Ağustos 1309/12 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4557, 2 Eylül 1309/14 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4558, 3 Eylül 1309/15 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4559, 4 Eylül 1309/16 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4560, 6 Eylül 1309/18 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4561, 7 Eylül 1309/19 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4562, 8 Eylül 1309/20 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4563, 9 Eylül 1309/21 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4567, 14 Eylül 1309/26 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4568, 15 Eylül 1309/27 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4569, 16 Eylül 1309/28 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4570, 17 Eylül 1309/29 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4571, 18 Eylül 1309/30 Eylül 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4572, 20 Eylül 1309/2 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4574, 22 Eylül 1309/4 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4575, 23 Eylül 1309/5 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4576, 24 Eylül 1309/6 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4577, 25 Eylül 1309/7 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4578, 27 Eylül 1309/9 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4579, 28 Eylül 1309/10 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4580, 29 Eylül 1309/11 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4581, 30 Eylül 1309/12 Ekim 1893. Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4582, 1 Teşrinievvel 1309/13 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4583, 2 Teşrinievvel 1309/14 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4584, 4 Teşrinievvel 1309/16 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4585, 5 Teşrinievvel 1309/17 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4586, 6 Teşrinievvel 1309/18 Ekim 1893.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4607, 30 Teşrin-i evvel 1309/11 Kasım 1893
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4608, 1 Teşrin-i sani 1309/13 Kasım 1893;
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4609, 2 Teşrinisani 1309/14 Kasım 1893
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4610, 3 Teşrinisani 1309/15 Kasım 1893
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 4615, 9 Teşrinisani 1309/21 Kasım 1893.
• Hizmet, Sayı: 672, 14 Temmuz 1309/26 Temmuz 1893
• Hizmet, Sayı: 673, 17 Temmuz 1309/29 Temmuz 1893,
• Hizmet, Sayı: 674, 21 Temmuz 1309/2 Ağustos 1893,
• Hizmet, Sayı: 675, 24 Temmuz 1309/5 Ağustos 1893,
• Hizmet, Sayı: 676, 28 Temmuz 1309/9 Ağustos 1893,
• Hizmet, Sayı: 677, 31 Temmuz 1309/12 Ağustos 1893,
• Hizmet, Sayı: 678, 4 Ağustos 1309/16 Ağustos 1893
• Hizmet, Sayı: 679, 7 Ağustos 1309/19 Ağustos 1893
• Hizmet, Sayı: 680, 11 Ağustos 1309/23 Ağustos 1893
• Hizmet, Sayı: 681, 14 Ağustos 1309/26 Ağustos 1893
• Hizmet, Sayı: 689, 11 Eylül 1309/23 Eylül 1893
• Hizmet, Sayı: 690, 15 Eylül 1309/27 Eylül 1893
• Hizmet, Sayı: 691, 18 Eylül 1309/30 Eylül 1893
• Hizmet, Sayı: 692, 22 Eylül 1309/4 Ekim 1893
• Hizmet, Sayı: 693, 25 Eylül 1309/ 7 Ekim 1893
• Hizmet, Sayı: 694, 29 Eylül 1309/ 11 Ekim 1893
• Hizmet, Sayı: 695, 2 Teşrinievvel 1309/ 14 Ekim 1893
• Hizmet, Sayı: 696, 6 Teşrinievvel 1309/ 18 Ekim 1893
• Hizmet, Sayı: 697, 9 Teşrinievvel 1309/ 21 Ekim 1893
• Hizmet, Sayı: 698, 13 Teşrinievvel 1309/ 25 Ekim 1893
• Hizmet, Sayı: 699, 20 Teşrinievvel 1309/ 1 Kasım 1893
• Hizmet, Sayı: 700, 23 Teşrinievvel 1309/ 4 Kasım 1893
• Hizmet, Sayı: 702, 30 Teşrinievvel 1309/ 11 Kasım 1893
• Hizmet, Sayı: 703, 3 Teşrinisani 1309/ 15 Kasım 1893
• Hizmet, Sayı: 705, 10 Teşrinisani 1309/ 22 Kasım 1893
• Hizmet, Sayı: 707, 17 Teşrinisani 1309/ 29 Kasım 1893
• Hizmet, Sayı: 708, 20 Teşrinisani 1309/ 2 Aralık 1893
• Akil Muhtar, Besim Ömer, Kolera Hastalığında İttihazı Lazım Gelen Tedâbir ve Ettibâya Rehber, Dersaadet: Arşak Garveyan Matbaası, 1327.
• ATAR, Zafer, “İzmit ve Çevresinde Kolera Salgını (1894)”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-II, Kocaeli 2016, s. 839-847.
• AYAR, Mesut, Osmanlı Devleti’nde Kolera: İstanbul Örneği (1892-1895), Kitabevi Yay., İstanbul 2007.
• AYAR, Mesut-Kılıç, Yunus, “Osmanlı’da Vebanın Sona Erişine Dair Bir Değerlendirme”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 17/2, Kış 2017, s. 163-181.
• AYVERDİ, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Lügati, İstanbul 2011.
• BORA, Siren, “İzmir’de Göçmenlere Yuva Olan Kortejolar ve Yahudihaneler”, KNK, Sayı: 34, Kış 2018, s. 64-67.
• BÖKE, Pelin, “İzmir Karantina Teşkilatı’nın Kuruluşu ve Faaliyetleri (1840-1900)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: VIII, Sayı: 18-19, İzmir 2009, s. 137-159.
• DAĞLAR, Oya, “Denizli ve Çevresinde Kolera Salgını ve Salgınla Mücadele”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler, Cilt: I, (Edt. Ayfer Özçelik ve diğerleri), Isparta 2007, s. 368-374.
• GÜL, Abdülkadir, “XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek ve Kızamık)”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 41, Erzurum 2009, s. 239-270.
• GÜNERGÜN, Feza, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Kimyager Eczacı Bonkowski Paşa (1841-1905)”, I. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri, Ankara 1992, s. 229-252.
• KARAYAMAN, Mehmet, 20. Yüzyılın İlk Yarısında İzmir’de Sağlık, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, İzmir 2008.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914), (Çev. Bahar Tırnakçı), İstanbul 2010.
• KILIÇ, Orhan, Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklar, T.C. Fırat Üniversitesi Rektörlüğü Orta-Doğu Araştırmaları Merkezi Yayını, Elazığ 2004.
• Kolera Karantinası Hakkında Nizamname, Matbaa-i Osmaniye, Dersaadet 1311.
• KUNERALP, Sinan, “Osmanlı Yönetimindeki (1831-1911) Hicaz’da Hac ve Kolera”, (Çev. Münir Atalar), OTAM, Sayı: 7, Ankara 1996, s. 497-511.
• MCNEİLL, William Hardy, Dünya Tarihi, (Çev. Alâeddin Şenel), Ankara 1985.
• NİKİFORUK, Andrew, Mahşerin Dördüncü Atlısı, Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi, İletişim Yay., İstanbul 2000.
• PAMUKCİYAN, Kevork, “1893 Kolera Salgını ve 1894 Büyük Depremi”, Tarih ve Toplum, Sayı: 132, Aralık 1994, s. 13-14.
• PANZAC, Daniel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850), (Çev. Serap Yılmaz), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1997.PROUST, A., Le Cholera Étiologie et Prophylaxie, Paris: G. Masson, 1883.
• Sadri Sema, Eski İstanbul’dan Hatıralar, (Haz. Ali Şükrü Çoruk), İstanbul 2002.
• SAKAOĞLU, Necdet, “Osmanlı’da Salgınlar”, Toplumsal Tarih, Sayı: 22, (1995), s. 23-25.
• SARIYILDIZ, Gülden, “Karantina Meclisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Belleten, LVIII/222, (1994), s. 329-376.
• SARIYILDIZ, Gülden, “Karantina”, DİA., Cilt: XXIV, İstanbul 2001, s. 463-465.
• SARIYILDIZ, Gülden, “XIX Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Kolera Salgını”, Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Afetler ve Deprem Semineri, İstanbul 2002, s. 309-318.
• SEL, Kemal Salih, “Koleraya Karşı İlk Türkçe Kitap ve Müellifi Hekimbaşı Behçet Efendi”, Poliklinik, Cilt: XV, Sayı: 174, 1947.
• ŞEHSUVAROĞLU, Bedii N., Tarihi Kolera Salgınları ve Osmanlı Türkleri, İstanbul 1954.
• TUNALI, Ayten Can, “Hasan Fehmi Paşa”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 28, Sayı 46, 2009, s. 71-87.
• YAŞAYANLAR, İsmail, “Bir Hastalık Olarak Kolera ve Tarihte Kolera Pandemileri”, Toplumsal Tarih, Sayı: 296, Ağustos 2018, s. 49-55.
• YETKİN, Sabri, “Kolera Günlerinde İzmir (1910-1911)”, İzmir Kent Kültürü Dergisi, Sayı 3 (Mart 2001), s. 7-18.
• YILDIRIM, Nuran, “Su ile Gelen Ölüm Kolera ve İstanbul Suları”, Toplumsal Tarih, Sayı: 145, (2006), s. 18-29.
• YILDIRIM, Nuran, “1893 İstanbul Kolera Salgını İstatistikleri”, Tarih ve Toplum, Sayı: 150, (1996), s. 51-54.
• YILDIRIM, Nuran, “Tersane-i Âmire Fabrikalarında Tebhir Makinesi/Etüv Üretimi ve Kullanımı”, Dünü ve Bugünü ile Haliç Sempozyumu Bildirileri (22-23 Mayıs 2003), (Edt. S. F. Göncüoğlu), Kadir Has Üniversitesi Yay., İstanbul 2004, s. 421-431.
• YILMAZ, Özgür, “1847-1848 Kolera Salgını ve Osmanlı Coğrafyasındaki Etkileri”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, VI/1, 2017, s. 23-55.