THE IMPORTANCE OF BONDS AND STOCKS AS EPHEMERA IN THE ECONOMICS HISTORIOGRAPHY (SAMPLES FROM OTTOMAN TO REPUBLICAN ERA)

Yıl 2020, Cilt: 39 Sayı: 67, 569 - 583, 31.03.2020

Serdar Sarısır

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.620876

Öz

Bonds and stocks which are among the objects that can be described as ephemera, are gaining importance in terms of their oldness and rarity for those concerned, even if they have lost their validity and fiscal or economical value. So, for whom and why these papers are important? Our study that subjects the importance of bonds and stocks in the economic historiography basically search answers to questions like; is there a scientific value of these valuable papers beyond the interest of a collector to a nostalgic object; what is the importance of bonds and stocks in economic history studies, how can we read these valuable papers and do they have documental value? The companies, which are among the indispensable elements of economic life, actually include provisions that explains the company’s bonds and stocks in their establishment regulations. Information like for whom these papers are issued, the location of the company's headquarters and the fiscal or economical collateral are explained in detail in the relevant provisions of the said regulations. However, sometimes the name of the company which established during the searched period can not be reached, and even more sometimes no information is available. Here, the importance of bonds and stocks emerges. In this cases, we can only talk about the company through these bonds and stocks. For example, with reference to the bond and stock; basic information such as the purpose, center, address, establishment date and capital of the company can be reached. It is also possible to identify the existence of a different branch outside the company center. Or the question of who is the president of the executive council in the relevant period can be answered. It can be also understood from these papers whether there is a new founder apart from the known ones. Moreover the issued rank of the bonds and stocks to the stock market can also be identified. The subject which is thought to have a negligible importance in the recent period economic historiography, will be examined with examples from the last period of the Ottoman Empire to the first years of the Republic and will tried to be enlightened with responsive determinations to the emerging questions.

Anahtar Kelimeler

Ephemera, Economics, History, Company, Regulation, Bond, Stock

İKTİSAT TARİHİ YAZIMINDA, EFEMERA OLARAK TAHVİL VE HİSSE SENETLERİNİN ÖNEMİ (OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E ÖRNEKLERLE)

Öz

Efemera olarak nitelendirilebilecek olan nesneler arasında yer alan tahvil ve hisse senetleri; geçerliliklerini yitirmiş, mali ya da iktisadi kıymetlerini kaybetmişolsalar dahi, süreç içerisinde ilgilileri için eskilik ve nadirlik açısından giderek yükselen bir değer kazanmaktadır.Bu mütevazı çalışma temelde, şu birkaç soruya cevap aramak için kaleme alınmıştır. Pekâlâ, bu kâğıtlar kimin için ve niçin önemlidir? İktisat tarihi yazımında tahvil ve hisse senetlerini konu edinen çalışmada temelde, nostaljik bir obje ya da bir koleksiyonerin ilgisinin ötesinde, bu değerli kâğıtların bilimsel bir değeri var mıdır? İktisat tarihi çalışmalarında tahvil ve hisse senetlerinin önemi nedir? Bu değerli kâğıtları nasıl okumalıyız? Belgesel bir değere sahip midirler? İktisadi hayatın vazgeçilmez unsurları arasında yer alan şirketler aslında kuruluş nizamnamelerinde, şirketin tahvil ve hisse senetlerini düzenleyen, açıklayan hükümlere yer vermektedirler. Kullanılan dilden, kimler için çıkarılmış olduğuna, şirket merkezinin neresi olduğundan, mali ya da iktisadi karşılıklarına pek çok bilgi, söz konusu nizamnamelerin ilgili hükümlerinde ayrıntılarıyla açıklanmaktadır. Ancak bazen ilgilenilen dönemde kurulmuş herhangi bir şirketin nizamnamesine ulaşılamamakta, hatta bazen hakkında hiçbir bilgi bulunamamaktadır. İşte burada tahvil ve hisse senetlerinin önemi ortaya çıkmaktadır. Bu durumda, ilgili şirket hakkında bir şeyler söyleyebilmek ancak tahvil ve hisse senetleri üzerinden olabilmektedir. Örneğin bir hisse senedi ve tahvilden hareketle; şirketin amacı, merkezi, adresi, kuruluş tarihi ve sermayesi gibi temel bilgilere ulaşılabilir. Ayrıca şirket merkezinin dışında açılmış olan farklı bir şubenin varlığı da tespit edilebilir. Ya da ilgili dönemde idare meclisi başkanın kim olduğu sorusu cevaplanabilir. Bilinenlerin dışında kurucu isimlere ilave edilmesi gereken yeni bir müessisten haberdar olunabileceği gibi hisse senedi ve tahvilin kaçıncı tertip olarak piyasaya sürüldüğü de anlaşılabilir. Yakın dönem iktisat tarihi yazımında ihmal edilemeyecek bir öneme sahip olduğu düşünülen konu, Osmanlı Devleti’nin son döneminden Cumhuriyet’in ilk yıllarına uzanan bir süreçte örneklerle ele alınacak olup, ortaya çıkan sorulara cevap niteliği taşıyan tespitlerle aydınlatılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Efemera, İktisat, Tarih, Şirket, Nizamname, Tahvil, Hisse Senedi

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA.) BOA., ŞD., 1257. 22., 07. Ş.1336.
• Akyıldız, Ali, Osmanlı Dönemi Tahvil ve Hisse Senetleri, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2001.
• Aslantepe, Cengiz, Eski Tahviller ve Hisse Senetleri, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Yayını, Ankara 1993.
• Danacıoğlu, Esra, Geçmişin İzleri: Yanıbaşımızdaki Tarih İçin Bir Kılavuz, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 2001.
• İnceoğlu, Seher, “Efemera Kavramı ve Avrupa’daki Bilgi Merkezlerinden Örnekler”, Bilgi ve Belge Çalışmaları: Özel Arşivlerde Teori ve Uygulama, Editörler; Tûba Karatepe, Elif Yılmaz Şentürk, Varol Saydam, Hiperyayın, İstanbul 2017, s. 209-232.
• Özel, Oktay, “Aşk, Istırap, Hasret ve Fotoğraf: Kadın Eli/Kalbi Değmiş Mektuplar”, Kebikec, S. 40, (2015), s. 247-262.
• Somer, Ş. Nihal-Keskin, İshak, “Bir Bilgi Kaynağı Olarak Efemera ve Türleri”, Bilgi Dünyası, C. 13, S. 2, (2012), s. 437-456.
• Yalçın, Semih. Türkiye Cumhuriyeti Tarihinin Kaynakları, Berikan Yayınevi, Ankara 2007.