MACAR RESSAM KÁLMÁN BESZÉDES’İN KALEMİNDEN ÖDÖN SZÉCHENYİ VE İTFAİYE TEŞKİLATI: OSMANLI MODERNLEŞMESİNE BİR KATKI (Orijinal Karakalem Çizimleriyle Birlikte)

Yıl 2020, Cilt 39, Sayı 68, 331 - 356, 30.09.2020

Melek ÇOLAK

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.737349

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme sürecine, katkı sunan yabancı uzmanlar arasında Macarlar önemli bir yere sahiptir. Bu alanda iki millet arasında iş birliğinin geliştirilmesi için çalışan şahsiyetlerden biri Ödön Széchenyi’dir. Macar milletinin gelişmesi için çaba harcayan ve Macarların tarihinde “en büyük Macar” olarak tanınan Kont István Széchenyi’nin küçük oğlu olan Ödön Széchenyi (1839-1922), itfaiyeciliği Londra’da öğrendikten sonra bu alanda ülkesine hizmet etmiş, Budapeşte İtfaiyesi’nin kurucusu olması nedeniyle Macar Milli İtfaiye Birliği’nin başkanlığına seçilmiştir. Széchenyi, Sultan Abdülaziz döneminde İstanbul’a gelmiş, yangınlara müdahale etmekle görevli Tulumbacılar Ocağı’nı yeniden organize ederek modern Türk itfaiyesinin temellerini atmıştır. “Ziçni Paşa” olarak tanınan Széchenyi, kendisine yardımcı olması için Macar ressam Kálmán Beszédes’i (1839-1893) İstanbul’a çağırmıştır. Kálmán Beszédes, 1878 yılında İstanbul’a gelerek Széchenyi’ye yardımcı olmuş, Harp Okulu’nda itfaiyecilikle ilgili dersler vermiştir. Beszédes, beş padişah ve Milli Mücadele dönemine tanıklık ederek, 48 yıl Türk itfaiyesine hizmet edip feriklik rütbesine kadar yükselen Ödön Széchenyi gibi, 1878 yılından ölümüne dek 15 yılını İstanbul’da geçirmiştir. Bu çalışmada, Macar ressam Kálmán Beszédes’in ELTE Üniversitesi Kütüphanesi El Yazmaları Arşivi’nde kayıtlı bulunan Fővárosi Lapok adlı gazetede yayımlanan hatıralarından yararlanılarak, Osmanlı İmparatorluğu’nun yenileşme hareketleri içinde yabancı bir uzman olarak Széchenyi’nin çalışmaları ve Osmanlı İmparatorluğun durumu yakın bir çalışma arkadaşının gözünden ortaya konulmakta, dönemin Türk-Macar ilişkileri bağlamında değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hatıra, İtfaiye, Kálmán Beszédes, Macar, Osmanlı, Ödön Széchenyi, Resim

Kaynakça

• Kaynaklar
• I. Arşiv Malzemesi
• Eötvös Loránd Tudomány Egyetem (ELTE) Könyvtára Kézirattar G691: Elte Üniversitesi Kütüphanesi El Yazmaları Arşivi G691, Fővárosi Lapok, Budapeşte/MACARİSTAN.
• II. Kitaplar
• A Magyarországi Tüzoltó-Testületek Küldöttségének kirándulása Konstantinápolyba, Magyar Király államvasutak városi menet jegy-írodája, Az “Országgyülesi Értesitő” Kő-És Könyomdája, Budapest, 1892.
• A magyar és török nemzet testveriségének ünnepe, vagy: A Magyar Ifjuság küldötsége Konstantinápolyban, Nyomatja s kiadja Bucsánszky Alajos, Budapest 1877.
• Arbanasz, I., Ayan, D., – Csorba, G., Hermann, R., Hóvári, J., Macar Generalleri Osmanlı Hizmetinde. RichárdGuyon ve GyörgyKmety-Hurşid Paşa ve İsmail Paşa: Magyar honvéd tábornokok Oszmán szolgálatban. Guyon Richárd es Kmety György-Hursid Pasa es Iszmail Pasa, Macar-Türk Dostluk Derneği, Budapeşte, 2013.
• Bekiroğlu, N., Şair Nigâr Hanım, İletişim Yayınları, 1. Baskı, İstanbul,1998.
• Hóvári, J., Rodostói emlékekéstanulságok- Beszédes Kálmán-Rodostó magyar kép irója, Magyar-Török Barati Társaság, Budapest, 2009.
• Karpat, K., BalkanlardaOsmanlı Mirası ve Ulusçuluk, Çeviren: Recep Boztemur, İmge Kitabevi Yayınları, 1.Baskı, Nisan 2004.
• Mustafa Celalettin Paşa, Eski ve Modern Türkler, Kaynak Yayınları, Çeviri: Güven Beker, 1. Basım, İstanbul, Eylül, 2014.
• Tényekés Tanúk Germanus Gyula Kelet Varázsa, Magvető Könyvkiadó, Budapest.
• Türk Macar Tarihi İlişkilerinden Kesitler, Fejezetek A Török Magyar Kapcsolatok Történetéből, Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayınları.
• Zádor, I., Egy Hadi festő Emlékei 1914-1918, 206 Képpel, Nyomatott, A Király Magyar Egyetemi Nyomdában.
• III. Makaleler
• “Beszédes Kálmán”, Magyar Életrajzi Lexikon, Első Kötet, Akadémia Kiadó, Budapest, 1967, s.204.
• Kuzucu, K., “Széchenyi Paşa ve Osmanlı İtfaiyesinin Modernleştirilmesi”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, (14), İstanbul, 2006, s.31-52.
• Széchenyi Ö., gróf”, Magyar Életrajzi Lexikon, Második Kötet, Főszerkesztő: Kenyéres Ágnes, Akadémiai Kiadó, Budapest, 1969, s.722.