TANZİMAT'TAN SONRA OSMANLI DEVLETİ’NDE BİR VERGİ TAHSİL YÖNTEMİ OLARAK TAHSİLDARLIK UYGULAMASI

Yıl 2020, Cilt 39, Sayı 68, 357 - 391, 30.09.2020

Yasemin Zahide EROL

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.795109

Öz

Vergi, devletin kamusal görevlerini yerine getirebilmek için ihtiyacı olan finans kaynaklarını karşılamak üzere kanunlara uygun olarak ve hiçbir karşılık belirtmeksizin vatandaşlardan tahsil ettiği parasal yükümlülüktür. Bir devletin en temel gelir kaynağı olan vergilerin tahsil edilmesi maliyenin en önemli konularındandır. Osmanlı maliyesinde de vergi ve vergi tahsili önemli bir yer teşkil etmiştir. Bu çalışmada, ilk olarak kısaca Osmanlı vergi sistemi ve vergi tahsil yöntemleri anlatılmıştır. Daha sonra, XIX. yüzyılda uygulamaya konan sivil bir vergi tahsil yöntemi olan “tahsildarlık” üzerinde durulmuş, tahsildarların görev, yetki ve sorumlulukları açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

osmanlı, vergi, vergi tahsili, tahsildar

Kaynakça

• Acar, Kadir, Osmanlı Devleti'nde Bir İdârî Reform Denemesi: Tuna Vilâyeti (1864-1867), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2013, 317 s.
• Adıyeke, Nuri, “Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri”, OTAM, S.11, s.769-823.
• Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celali İsyanları, Cem Yayınevi, İstanbul 1995.
• Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimaî Tarihi, C. II, TTK Yay., Ankara 1971.
• Akgündüz, Ahmet, Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay., Diyarbakır 1986.
• Aksoy, Ş., Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi, İstanbul 1996.
• Alptekin, İlker, Midhat Paşa'nın Niş Valiliği (1861-1864), Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde 2011, 168 s.
• Altundağ, Şinasi, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Vergi Sistemi Hakkında Kısa Bir Araştırma”, AÜDTCFD, C.V, s.2, Ankara, s.18-197.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Tımar”, Türkiye'de Toprak Meselesi Toplu Eserler I, Gözlem Yay., İstanbul 1980; Halil İnalcık, “Tımar”, TDVİA, C.41, 2012, s.168-173.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Çiftlik”, Türkiye’de Toprak Meselesi, Gözlem Yay., İstanbul 1980.
• Barkan, Ömer Lütfi, XV. Ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları, I. Kanunlar, İstanbul 1945.
• Baykal, Bekir Sıtkı, Mithat Paşa Siyasi ve İdari Şahsiyeti, Kral Matbaası, Ankara 1964.
• Cezar, Yavuz, “Tanzimat’a Doğru Osmanlı Maliyesi”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.4. 1985, s. 932
• Cezar, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi: XVIII. Yüzyıldan Tanzimat’a Mali Tarih, Alan Yayıncılık, İstanbul 1986.
• Cin, Halil, “Osmanlı Toprak Hukukunda Miri Arazinin Hukuki Rejimi ve Bu Arazinin TMK Karşısındaki Durumu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.22, S.1, 1966, s.745-798.
• Cin, Halil, Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1978.
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK Yay., Ankara 1997, s. 340-342.
• Çakır, Baki, Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVII. Yüzyıl), Kitabevi, İstanbul 2003.
• Çetinsaya, Gökhan, Buzpınar Ş. Tufan, Midhat Paşa, İslam Ansiklopedisi, TDV. Yay., C. 30, 2005, s.7-11.
• Darling, Linda, “Osmanlı Maliyesinde Gelir Gider Toplama ve Meşruiyet”, Osmanlı Maliyesi Kurumlar Bütçeler, (Yay. Haz.) Mehmet Genç, Erol Özvar, Osmanlı Bankası Araştırma Merkezi Yay. İstanbul 2006.
• Ercan, Yavuz, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin Ödedikleri Vergiler ve Bu Vergilerin Doğurduğu Sosyal Sonuçlar”, Belleten, LV/213 (1991), s. 371-391.
• Ercoşkun, Tülay, “Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Kurumunun İşleyişine İlişkin Düzenlemeler ve Gözlemler”, Bilig, Kış 2012, S.60, s.131-154.
• Genç, Mehmet, “Esham”, TDVİA, C.11, 1995, s.376-380.
• Genç, Mehmet, “İltizam”, TDVİA, C.22, 2000, s.154-158.
• Genç, Mehmet, “Malikane”, TDVİA, C.27, 2003, s.516-518.
• Genç, Mehmet, “Osmanlı Maliyesinde Mukataa Kavramı”, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler, Haz. M. Genç, E. Özvar, C.1, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul 2006.
• Gökbilgin, Tayyib, “Tanzimat Hareketinin Osmanlı Müesseselerine ve Teşkilatına Etkileri”, Belleten, Cilt: XXXI, No:121, 1967, s.93–111.
• Göyünç, Nejat, “Midhat Paşa’nın Niş Valiliği Hakkında Notlar ve Belgeler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi Prof. Tayyib Gökbilgin Hatıra Sayısı, S.12 (1981- 1982), s. 279-316.
• İnalcık, Halil, “Osmanlı Hukukuna Giriş”, Adalet Kitabı, Ed. Halil İnalcık, Bülent Arı, Selim Aslantaş, Kadim Yay., Ankara 2012.
• İnalcık, Halil, “Tımar”, TDVİA, C.41, 2012, s.168-173.
• İnalcık, İnalcık, “Raiyyet Rüsumu”, Belleten, XXIII / 92 (1959), s. 575-610.
• Karaca, Ali, Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakir Paşa (1839-1899), Eren Yay., İstanbul 1993.
• Kazıcı, Ziya, Osmanlı Vergi Sistemi, İstanbul 2005.
• Kenanoğlu, Macit, “Vergi”, TDVİA, C.43, s. 52-58.
• Kılıç, Selda, “1864 Vilayet Nizamnamesinin Tuna Vilayetinde Uygulanması ve Mithat Paşa”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C.24, S.37, s.99-111.
• Kızılkan, Ayşe Özdemir, “Osmanlı Vergi Düzeninde Temettuat Uygulamaları”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.20, Nisan 2008, s.57-66.
• Koç, Bekir, “Midhat Paşa’nın Niş ve Tuna Vilâyetlerindeki Yenilikçi Valiliği”, Kebikeç, S. 18, 2004, s. 407-415.
• Koç, Bekir, Midhat Paşa (1822-1884), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2002.
• Korkmaz, Adem, Midhat Paşa’nın Hayatı, İdari ve Siyasi Faaliyetleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Doktora Tezi, 2016, 617 s.
• Küçük, Levent, “Osmanlı Vergi Hukukunda Avarız Kavramı ve Avarızın İdaredeki Rolü”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2007.
• Küçükkalay, A. Mesud, “Osmanlı Toprak Sistemi: Miri Rejim”, Osmanlı, C.III, s.53-58.
• Küçükkalay, A. Mesud, Çelikkaya, Ali, “Osmanlı Vergi Sistemi ve Bir Vergi Tahsil Yöntemi Olarak İltizam”, Türkler Ansiklo¬pedisi, Yeni Türkiye Yayınları, C. 10, Ankara 2002, s. 878–892.
• Kütükoğlu, Mübahat, “Osmanlı İktisadi Yapısı”, Ed. E. İhsanoğlu, Osmanlı Devleti Tarihi, İstanbul 1999.
• Midhat Paşa, Hayât-ı Siyâsiyyesi, Hidemâtı, Menfâ Hayâtı, (Tabsıra-i İbret), (Nâşiri Ali Haydar Midhat), Birinci Kitab, İstanbul 1325.
• Mutlu, Abdullah, Tanzimattan Günümüze Türkiye’de Vergileme Zihniyetinin Gelişimi, Maliye Bakanlığı Yay., Ankara 2009.
• Onat, Jülide Akyüz, “Avârız Vergisi Üzerine Bir Çalışma: 18. Yüzyıl Başlarında Ankara Uygulamaları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.5, S.22, Yaz 2012, s.219-232.
• Ortaylı, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), TTK, Ankara 2011.
• Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Ed. Halil İnalcık- Donald Quataert, C.1, Eren Yay., İstanbul 2000.
• Öner, Erdoğan, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare, Maliye Bakanlığı Yay., Ankara 2005.
• Özbek, Nadir, “Abdülhamid Rejimi, Vergi Tahsildarlığı ve Siyaset, 1876-1908”, Doğu Batı, S. 52, 2010, s.159-197.
• Özbek, Nadir, “Anadolu Islahatı," "Ermeni Sorunu" ve Vergi Tahsildarlığı, 1895-1908." Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S. 9, 2009, s. 59-85. Özbek, Nadir, İmparatorluğun Bedeli: Osmanlı’da Vergi, Siyaset ve Toplumsal Adalet (1839-1908), Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2015.
• Özbilgen, Erol, Osmanlı Hukukunun Yapısı, İstanbul 1985.
• Özkaya, Yücel Özkaya- Akyıldız, Ali, “Muhassıl”, TDVİA, C.31, 2006, s.18-20.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İletişim Yay., İstanbul 2007.
• Sahillioğlu, Halil, “Avarız”, TDVİA, C.4, 1991, s.108-109.
• Sayın, Abdurrahman Vefik, Tekalif Kavaidî (Osmanlı Vergi Sistemi), T.C. Maliye Bakanlığı Yay., Yayın No:1999/352, Ankara 1999.
• Selimoğlu, İsmail, Osmanlı Devleti’nde Tuna Vilayeti (18644-1878), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1995.
• Sönmez, Ali, Zaptiye Teşkilatı’nın Kuruluşu ve Gelişimi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2005, 229 s.
• Süleyman Sudi, Defter-i Muktesid Osmanlı Vergi Düzeni, Yay. Hz. Mehmet Ali Ünal, Isparta 1996.
• Şener, Abdüllatif, Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi, Bilimsel Araştırma Dizisi: 6, İşaret Yayınları, İstanbul 2006.
• Şentürk, Hüdai, “Tuna Vilâyeti’nin Teşkiline, Karadağ ve Hersek Vukuatına (1861) Dâir Cevdet Paşa Tarafından Kaleme Alınan Layiha”, Belleten, C. LIX, S. 226, Ankara 1995, s.715-737.
• Tabakoğlu, Ahmet, “Klasik Dönemde Osmanlı Ekonomisi”, Türkler, C. 10, s. 653-694.
• Tabakoğlu, Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, Dergâh Yay., İstanbul 1985.
• Tabakoğlu, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, İstanbul 1986.
• Taşkın, Ünal, “Rüsum-u Örfiye”, Tarih Okulu, S.XIV, İlkbahar-Yaz 2013, s.55-73.
• Tuğ, Salih, İslâm Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı, Ankara 1963.
• Yaman, Talat Mümtaz, "Osmanlı İmparatorluğu Mülki İdaresinde Avrupalılaşma Hakkında Bir Kalem Tecrübesi", İdare Mecmuası, Yıl 13, S.142, 1940, s.1466-1550.
• Yurtseven, Yılmaz, “Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Vergi Adaleti”, I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, s.151-162.
• Zaim, Sabahattin, “Yükselme Devrinde Osmanlı Devleti’nin İktisadi Durumu”, Osmanlı, C.3, s.32-44.