İSMET İNÖNÜ’NÜN “BARIŞ POLİTİKASI”NIN ÜNİVERSİTE BOYUTU: İSMAYIL HAKKI BALTACIOĞLU VE TEVFİK SAĞLAM’IN ÜNİVERSİTEYE GERİ DÖNÜŞLERİ

Yıl 2022, Cilt: 41 Sayı: 71, 496 - 515, 31.03.2022

Cağfer Güler

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.1057299

Öz

Milli Şef Dönemi’nin ilk zamanlarındaki önemli sorunlardan biri, Atatürk Dönemi’nde bir nedenle siyasi hayattan uzaklaşmak durumunda kalmış bazı muhaliflerin yeniden siyasi hayata dönüş imkânını bulmalarıydı. Bu imkânı sağlayan yeni Cumhurbaşkanı İsmet İnönü idi. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, İzmir Suikastı Davası ve son olarak başarısızlıkla biten Serbest Fırka denemesindeki bazı muhalifler siyasi hayata kazandırılmışlardı.
Üniversite tarihimizin önemli dönüm noktalarından biri, 1933 Üniversite Reformu ve bu reformun bir yönünü oluşturan tasfiye hareketi idi. Bu tasfiye iki aşamada gerçekleştirilmişti. Birinci tasfiye 1933’te, ikincisi ise 1934’te gerçekleşmişti. Her iki tasfiye hareketi ister istemez bazı isimler için mağduriyet havası yaratmıştı. İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu birinci tasfiye ve Tevfik Sağlam ise ikinci tasfiye hareketinin muhatapları arasındaydılar.
1938 sonrasında İnönü’nün cumhurbaşkanı olmasıyla, sınırlı sayıda da olsa, üniversite reformunun tasfiye mağdurlarının üniversiteye kazandırılması doğrultusunda adımlar atılmıştı.
Baltacıoğlu örneğinde, İnönü’nün yanı sıra Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’in rolü önemliydi. Tevfik Sağlam’ın üniversiteye dönüşü, eski muhalifler örneğinde olduğu üzere, İnönü inisiyatifini kullanmıştı.

Anahtar Kelimeler

Milli Şef, Üniversite Tarihi, İsmet İnönü, İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, Tevfik Sağlam, Milli Şef, Üniversite Tarihi, İsmet İnönü, İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, Tevfik Sağlam

Kaynakça

• AĞAOĞLU, Ahmet; Serbest Fırka Hatıraları, 2. Baskı, Baha Matbaası, İstanbul 1969.
• AĞAOĞLU, Samet; Babamın Arkadaşları, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul ?
• AĞAOĞLU, Samet; Siyasi Günlük, Yayına Hazırlayan Cemil Koçak, İletişim Yayınları, İstanbul 1992.
• AKANDERE, Osman; Milli Şef Dönemi Çok Partili Hayata Geçişte Rol Oynayan İç ve Dış Tesirler 1938-1945, İz Yayıncılık, İstanbul 1998.
• ARSLAN, Ali; Darülfünun’dan Üniversite’ye, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1995.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya; II. Adam, C. II, 2. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul 1968.
• BALTACIOĞLU, İsmayıl Hakkı; Hayatım, Yayına Hazırlayan, Ali Y. Baltacıoğlu, Dünya Yayınları, İstanbul 1998.
• BALTACIOĞLU, Tuna; “Altunizade Köşkü’nden Mektuplar: İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, Ayşe Saime Baltacıoğlu, Tuna Baltacıoğlu’ndan Altan Baltacıoğlu’na”, Posta Kutusu, S. 3, Bahar 2004, ss. 94-137.
• BERKES, Niyazi; Unutulan Yıllar, İletişim Yayınları, İstanbul 1997.
• BORA, Tanıl; Hasan Ali Yücel, İletişim Yayınları, İstanbul 2021.
• ÇIKAR, Mustafa; Hasan Ali Yücel ve Türk Kültür Reformu, Türkiye İş Bankası Yayını, Ankara 1997.
• ÇOKER, Fahri; Türk Parlamento Tarihi, C. II, TBMM Vakfı Yayını, Ankara 1996.
• DÖLEN, Emre; Türkiye Üniversite Tarihi, C. I: Osmanlı Döneminde Darülfünun (1863-1922), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009.
• DÖLEN, Emre; Türkiye Üniversite Tarihi Darülfünun’dan Üniversiteye geçiş Tasfiye ve Yeni Kadrolar, C. III, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
• DÖLEN, Emre; Türkiye Üniversite Tarihi, C. IV: İstanbul Üniversitesi (1933-1946), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010.
• DÖLEN, Emre; Türkiye Üniversite Tarihi, C. V: Özerk Üniversite Dönemi (1946-1981), İstanbul Bilgi Üniversitesi yay., İstanbul, 2010.
• ERDOĞAN, İrfan; Cumhuriyetçi Muhafazakâr İsmail Hakkı Baltacıoğlu Bir Eğitim İnkılapçısın Hayatı, 2. Baskı Alfa Yayınları, İstanbul 2021.
• GOLOĞLU, Mahmut; Cumhuriyet’e Doğru, Başnur Matbaası, Ankara 1971.
• GÖKÇE, Tevfik İsmail - ÜSTER, Neşati; Tevfik Sağlam, C.I, Türkiye Ulusal Verem Savaş Derneği Yayını, İstanbul 1966.
• GÖKÇE Tevfik İsmail-ÜSTER, Neşati; Tevfik Sağlam, C.III, Türkiye Ulusal Verem Savaş Derneği Yayını, İstanbul 1971.
• GÜLER, Cafer; “Tevfik Sağlam’ın İki Mektubu ve Bir Raporu Işığında 1933 Üniversitesi Reformu”, Kebikeç, S. 34, 2012, ss. 295-321.
• GÜNEŞ, İhsan; Atatürk Dönemi Türkiyesi’nde Milletvekili Genel Seçimleri, (1919-1935), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2017.
• GÜNEŞ, İhsan; Türk Parlamento Tarihi V. Dönem, C. II, TBMM Vakfı Yayını, Ankara 2001. İNÖNÜ, Erdal; Anılar ve Düşünceler, C. I, 17. Baskı, İdea Yayınları, İstanbul 1998.
• KIRBY, Fay; Türkiye’de Köy Enstitüleri, İmece Yayınları, Ankara 1962.
• KOÇAK, Cemil; Türkiye’de Milli Şef Dönemi, C. I, 6. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
• KÜLÇE, Süleyman; Mareşal Fevzi Çakmak. Siyasi ve Hususi Hayatı, 2. Baskı, 2. Kitap, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1953.
• OKYAR, Osman-Seyitdanlıoğlu, Mehmet; Fethi Okyar’ın Anıları Atatürk, Okyar ve Çok Partili, Türkiye İş Bankası Yayını, İstanbul 1997.
• SAĞLAM, Tevfik; Nasıl Okudum, 3. Baskı, haz. Aykut Kazancıgil-Hüsrev Hatemi, İÜ Cerrah Paşa Fak. Yay. İstanbul 1981.
• SORGUÇ, Bahir; 1920’den 1981’e Milli Eğitim Bakanlığı, MEB. Basımevi, Ankara 1982.
• SÜSLÜ, Azmi; Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin 50 Yıllık Tarihi, DTCF. Yayınları, Ankara 1986.
• TOKER, Metin; İsmet Paşa’yla On Yıl, C. I: (1954-1957), Akis Yay., 2. Baskı, Ankara 1966.
• TUNÇAY, Mete; Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması, 3. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999.
• TURAN, Şerafettin; İsmet İnönü, Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
• UYAR, Hakkı; Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Yayınları, İstanbul 1998.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya; Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, 3. Baskı Ülken Yayınları, İstanbul 1992.
• VELİDEDEOĞLU, Hıfzı Veldet; Anıların İzinde, Birinci Kitap, Remzi Yayınevi, İstanbul 1977.
• WIDMANN, Horst; Atatürk ve Üniversite Reformu, 2. Baskı, Çev. Aykut Kazancıgil-Serpil Bozkurt, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2000.