FÂTIMÎ DEVLET YÖNETİMİNDE ETKİN BİR KADIN: SİTTÜLMÜLK

Yıl 2023, Cilt: 42 Sayı: 73, 55 - 71, 31.03.2023

Efe Durmuş , Havva İslam Çelik

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.1197112

Öz

Fâtımî devlet yönetimde kadınlar etkili olmuştur. Bu durum kimi zaman halifenin gücünü kaybettiği dönemde ortaya çıkarken kimi zaman halifenin güçlü olduğu dönemde ortaya çıkmıştır. Etkili olan kadınlar ailenin içinden gelen halife anneleri, halife kızları, halife eşleridir. Özellikle halifenin kızı olmak kişiye doğuştan gelen bir güç ve makam tesis etmiştir. Sittülmülk de bu güç ve makama sahip olan bir Fâtımî kadınıdır. Babasının iktidarında devlet işlerinin içinde bulunan ve yeri geldiğinde babasını etkileyen bu kadın kardeşinin iktidarında da bu gücünü korumuş ve devlet idaresinde nüfus sahibi olmuştur. Babasından sonra hilafet makamına geçecek ismi bile kendisi seçmiş ve bunun için birtakım girişimlerde bulunmuştur. Bürokraside söz sahibi olması onu yeni halife ile karşı karşıya getirmiş bu çatışma kimilerine göre Sittülmülk’ün kardeşini öldürmesi ile sonuçlanmıştır. Böylece kardeşinin ortadan kalkması ile istediği kişiyi halifelik makamına getirmiş kısa bir süre de olsa devleti kendi idare etmiştir. Çalışma Sittülmülk’ün Fâtımî siyasetinde nasıl bir etkiye sahip olduğu üzerinde odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sittülmülk, Fâtımî, Hâkim-Biemrillâh, Tarih, Kadın, Sittülmülk, Fâtımî, Hâkim-Biemrillâh, Tarih, Kadın

Kaynakça

• Alptekin, Sinan. El-Hakim-Biemrillah Devri Fatimi tarihi (386-411/996-1021), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Antaki, Ebü’l-Ferec Yahyâ b. Saîd b. Yahyâ. Târîhu Yahya b. Saîd el-Antaki, thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, Trablus Jarrous Press, 1990.
• Brett, Michael, Fâtımî İmparatorluğu Ortadoğu, Afrika ve Akdeniz’de İktidar Mücadelesi, çev. Fatih Yücel, İstanbul Kronik Yayınları, 2021.
• Cortese, Delia - Calderini, Simonetta, Women and the Fatimids in the World of Islam, Edinburgh University Press, 2012.
• Daftary, Farhad, İsmaililer Tarihleri ve Öğretileri. çev. Ahmet Fethi, İstanbul Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti, 2007.
• Devâdârî, Ebû Bekr b. Abdullah b. Aybek ed-Devadari. Kenzü’d-dürer ve câmiü’l-gurer : el-Fâ’ik Sıhâhü’l-Cevherî min kısmeti feleki’l-Müşterî: ed-Dürretü’s-seniyye (mudıyye) fî ahbâri’d-devleti’l-Fâtımiyye, thk. Selâhaddin el-Müneccid. 9 Cilt, Kahire, 1961.
• İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed b. Haldun el-Hadrami el-Magribi. Târîhu İbn Haldun = Kitâbü’l-iber ve divanü’l-mübtede ve’l-haber fî eyyami’l-Arab ve’l-Acem ve’l-Berber ve men asarahum min zevi’s-sultani’l-ekber, 8 Cilt, Dârü’l-Fikr, Beyrut 2000.
• İbn Hammad, Ebû Abdullah b. Hamadu Muhammed b. Ali İbn Hammad es-Sanhaci. Ahbâru müluki beni Ubeyd ve siretuhum, thk. Tihâmî Nakra - Abdülhalîm Uveys, Dâru’s-sahve, Kahire 1981.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî, el-Bidâye ve’n-nihâye, 15 Cilt. Mektebü’l-Maarif, Beyrut 1992.
• İbn Müyesser, Ebû Abdillâh Tâcüddîn Muhammed b. Alî b. Yûsuf b. Müyesser, el-Münteka min Aḫbâru Mıṣr, thk. Eymen Fuad Seyyid, Kahire 1981.
• İbn Tagriberdi, Ebü’l-Mehasin Cemaleddin Yusuf b. Tagriberdi. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kahire, 16 Cilt, Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire1939. İbn Zâfir, Aḫbârü’d-düveli’l-munḳaṭıʿa, thk. A. Ferre, Kahire 1972.
• İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî, el-Muntazam fî tarihi’l-müluk ve’l-ümem, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1985. İbnü’l-Esir, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kamil fi’t-tarih, 11 Cilt, Darü’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut-Lübnan 1987.
• İbnü’l-Kalanisi, Ebû Ya’la Hamza b. Esed b. Ali b. Muhammed et-Temimi, Târîhu Dımaşk, thk. Süheyl Zekkar, Dâru'l- Hassan, Dımaşk 1983.
• İnan, Muhammed Abdullah, el-Hâkim Biemrillah ve esrarü’d-da’veti’l-Fatımiyye. 3. Basım, Mektebetü’l-Hanci, Kahire 1983.
• Lev, Yaacov, “The Fatimid Princess Sitt al-Mulk”, Journal of Semitic Studies, C 32, S 2 (1987), s. 319-328.
• Makrizî, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir, İttiazü’l-hunefa bi-ahbari’l-eimmeti’l-Fatımiyyine’l-hulefa, 3 Cilt, el-Meclisü’l-Ala li’ş-Şuuni’l-İslamiyye, Kahire 1996.
• Makrizi, Takıyyüddin Ebü’l-Abbas Ahmed b Ali, el-Mevâiz ve’l-i’tibâr bi-zikri’l-hıtat ve’l-âsâr = el-Hıtatü’l-Makriziyye, thk. Selim Muhammed, 5 Cilt, Darü’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut 2021.
• Makrizi, Takıyyüddin Ebü’l-Abbas Ahmed b Ali, Kitâbü’l-Mukaffa’l-kebir, thk. Muhammed Ya’lavi, 8 Cilt, Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1991.
• Mernissi, Fatima, The forgotten queens of Islam. çev. Mary Jo Lakeland, The University of Minnesota, Minnesota 1990.
• Nüveyri, Şehabeddin Ahmed b. Abdülvehhab b. Muhammed, Nihayetü’l-ereb fî fünuni’l-edeb, thk. Müfid Kameyha, 33 Cilt, Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut-Lübnan t.s.
• Öz, Mustafa. “Hâkim-Biemrillâh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA.), 15, İstanbul 1997, s.199-201.
• Özaydın, Abdülkerim. “Bercevan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA.), İstanbul 1992, s. 483.
• Sıbt İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Muzaffer Şemseddin Yusuf Kızoğlu, Mir’atü’z-zaman fî tarihi’l-a’yan, thk. Muhammed Berekat, Kamil el-Harrat, Ammar Reyhavi, 23 Cilt, er-Risaletü’l-Alemiyye, Dımaşk 2013.
• Takkuş, Muhammed Süheyl, Tarihü’l-Fatımiyyin fî şimali İfrikıyye ve Mısr ve biladi’ş-Şam : 297-567 H / 910-1171 M., Darü’n-Nefâis, Beyrut 2000.
• Tomar, Cengiz, “Sittülmülk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA.), 37,. İstanbul 2009, s. 276-277.
• Walker, J., “Sitt-ül-Mülk”, İslâm Ansiklopedisi, 10, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1978, s. 721-722.
• Walker, Paul, “The Fatimid Caliph al-ʿAziz and His Daughter Sitt al-Mulk: A Case of Delayed but Eventual Succession to Rule by a Woman”, Journal of Persianate Studies, S 4/2011, s. 30-44.
• Yazılıtaş, Nihat, Fâtımî Devleti Tarihi, Kriter Yayınları, İstanbul 2010.
• Zehebi, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. 25 Cilt, 11. Basım, Müessesetü’r-Risale, Beyrut 1996.
• Ziriklî, Hayrettin “ez-Zâhir el-Fâtımî”, el-Aʿlâm: Ḳāmûsü terâcim, thk. Züheyr Fethullah, Cilt 5, Dârü’l-İlm li’l-Melâyin,Beyrut 2002.