Bir Eyalet Soygunu: Diyarbekir Mal Defterdarı Mahmud Efendi'nin Vukuatları (1595-1596)

Yıl 2025, Cilt: 44 Sayı: 78, 59 - 81, 10.04.2025

Emirhan Özçelik

Öz

Osmanlı İmparatorluğu 16. yüzyılın sonunda doğu ve batı cephelerinde uzun yıllar süren savaşlara girmişti. Uzun savaşlar döneminde (1576-1606) Osmanlı eyaletlerinin malî ve idarî düzenlerinde önemli değişikler meydana gelmişti. Seferlerin finansmanı için eyalet gelirlerinin eksiksiz bir şekilde tahsil edilmesinin gerekmesi eyaletlerin maliyesinden sorumlu mal defterdarlarının iş yüklerini arttırmıştı. Aynı dönemde beylerbeylerinin eyalet birlikleriyle seferlerde olması mal defterdarları üzerindeki denetimin azalmasına sebep olmuştu. Bunun sonucunda eyaletlerin gelirlerini kendi çıkarları için kullanan mal defterdarlarının sayısı artmıştı. Bu çalışmada Diyarbekir mal defterdarı Mahmud Efendi’nin vukuatları incelenecektir. İlk olarak, uzun savaşlar döneminde Diyarbekir eyaletinin mali idaresinde gözlemlenen bozulma hakkında genel bilgiler verilecektir. Bu sayede Mahmud Efendi’nin suça karışmasında eyaletin mevcut mali yönetimi ve önceki defterdarların faaliyetlerinin etkileri değerlendirilecektir. İkinci başlıkta, Mahmud Efendi’nin Diyarbekir mal defterdarı olarak faaliyetlerine odaklanacaktır. Azledildikten sonra hakkında açılan tahkikat sonucunda hazırlanan defter üzerinden Diyarbekir’de karıştığı yolsuzluklar detaylarıyla ortaya koyulacaktır. Mahmud Efendi’nin Diyarbekir eyaletinde nasıl tahakküm kurduğu ve gelirleri ele geçirdiği anlatılacaktır. Üçüncü bölümde, Mahmud Efendi’nin yaptıklarını daha anlaşılır kılmak için bu dönemde mal defterdarlarının eyaletlerdeki düzensizlik ve karmaşada rolü hakkında değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mahmud Efendi, mal defterdarlığı, Diyarbakır eyaleti

A PROVINCE ROBBERY: THE CRIMES OF MAHMUD EFENDI, THE FINANCIAL DIRECTOR OF DIYARBEKIR (1595-1596)

Öz

At the end of the 16th century, the Ottoman Empire was engaged in protracted wars on the eastern and western fronts. During the long wars (1576-1606), the financial and administrative organisation of the Ottoman provinces underwent significant changes. The necessity to collect provincial revenues in full for the financing of the campaigns increased the workload of the financial directors. The presence of the beylerbeys’ being on campaign with their provincial troops in that period, led to a reduction in the supervision over the financial directors. As a result, the number of financial directors who used the revenues of the provinces for their own interests increased. This study focuses on the crimes of Mahmud Efendi, the financial director of Diyarbekir. Firstly, it provides general information on the deterioration in the financial administration of the province of Diyarbekir during the long wars. Thus, the effects of the province’s current financial management and the activities of the previous financial directors on Mahmud Efendi’s behaviours can be evaluated. The second section will focus on Mahmud Efendi’s activities as Diyarbekir’s financial director. In particular, the corruption he was involved in Diyarbekir will be revealed in detail through the file prepared as a result of the investigation opened against him after his dismissal. It will be explained how Mahmud Efendi dominated the province of Diyarbekir and seized its revenues. In the third chapter, in order to make Mahmud Effendi’s actions more comprehensible, it briefly seeks to analyse the role of the financial directors in the disorder and chaos in the provinces during this period.

Anahtar Kelimeler

Mahmud Efendi, the financial director, the province of Diyarbekir

Kaynakça

• Akdağ, M. (1963). Celâlî İsyanları (1550-1603), Ankara Üniversitesi DTFC Yayınları, Ankara. Aydın, B. – Günalan, R. (2007). “XVI. Yüzyılda Osmanlı Eyalet Defterdarlıklarının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi”, Osmanlı Araştırmaları, S. 30, s. 57-73. Aydın B. – Günalan R. (2011). “Ruus Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Osmanlı Eyalet Teşkilatı ve Gelişimi”, Osmanlı Araştırmaları, S. 38, s. 27-160. Fleischer, C. H. (2021). Osmanlı İmparatorluğu’nda Aydın ve Bürokrat: Tarihçi Mustafa Âli, çev. Ayla Ortaç, Doğubatı, İstanbul 2021. Kılıç, O. (2018). “Osmanlı Eyaletlerinin Mali Yönetimi ve Maliye (Hazine/Mal) Defterdarlıkları (16-18. Yüzyıllar”, XVII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, IV. Cilt – 1. Kısım Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, s. 249-284. Özçelik, E. (2023a). “Hamdım, Piştim, Yandım: Kaza Kadılığından Anadolu Serdarlığına Karamânî Nuh Paşa’nın Serencâmı”, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S. 22, s. 119-151.