el-KALKAŞANDÎ’NİN SUBHU’L-A‘ŞÂ Fî SİN‘ATİ’L-İNŞÂ ADLI ESERİ ve OSMANLI TARİHİNE DAİR MUHTEVASI

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 69 - 93, 25.06.2021

Hasan Hüseyin Güneş

Öz

8./15. yüzyıl İslam dünyasının önemli simalarından biri olan Memlüklü Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Kalkaşandî (ö. 821/1418), âlim ve münşî biridir. Medresede hocalık yapmanın yanında tarih, coğrafya, hukuk, edebiyat, kitâbet, tabii ilimler, Arap kabileleri üzerinde araştırmalar yapmıştır. 10 Cemâziyelâhir 821/15 Temmuz 1418 tarihinde vefat eden el-Kalkaşandî’nin en hacimli eseri Ṣubḥu’l-Aʿşâ fî Ṣınâʿati’l-İnşâʾdır. Eser genel olarak Müslüman devletlerdeki bürokratik metoda dairdir. Bu çerçevede eserde inşâ sanatının uygulayıcısı olan kâtiplerin en iyi şekilde yetişmesi için sahip olmaları gereken donanımlara yönelik ansiklopedik bilgiler verilmiştir. Dolayısıyla eserde tarih, coğrafya, edebiyat, kitâbet ilmi, örf ve âdetler gibi konularda pek çok sahada açılan başlıklar bulunmaktadır. Eser hak ettiği ilgiyi XIX. yüzyıldan itibaren görmeye başlamıştır. Batılı uzmanlar tarafından üzerinde çalışmalar yapılmaya başlanmış, içeriği ayrıntılı olarak tanıtılmıştır. Ayrıca bazı bölümleri çeşitli dillere çevrilmiştir. Bizim bu eser üzerinde durmak istememizin nedeni ı) ilk olarak eserin içeriğine dair ayrıntılı bilgi vermek ıı) saniyen, eserde Osmanlı tarihine dair verilen bilgileri değerlendirmek. Ṣubḥu’l-aʿşâ’nın Osmanlı tarih yazımının tam anlamıyla gelişmediği bir dönemde yazıldığı göz önünde bulundurulduğunda yapılacak değerlendirmelerin teorik olarak önemli olduğu düşünülmektedir. Böylece dönemin en güçlü İslam devleti Memlüklerin gözünden Osmanlı devletinin gelişinin ilk safhasının nasıl görüldüğü ve algılandığına dair ipuçları da yakalanmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

el-Kalkaşandî, Ṣubḥu’l-aʿşâ, tarih yazımı, Osmanlı.

al-Qalqashandi's book called Subh al-A'shā fî Sinâ'ati'l-İnshā and Its Content on Ottoman History

Öz

Ebu'l-Abbas Shihâbüddîn Ahmed b. Ali al-Qalqashandi's (d. 821/1418) one of the important figures of VIIIth/ XVth century Islamic World was a scholar and a clerk. In addition to teaching at the madrasah, he made researches on history, geography, law, literature, epigraphs, natural sciences and Arab tribes. The most voluminous work of al-Qalqashandi, who died on 10 Cemâziyelâhir 821/15 July 1418, is Subh al-A'shā fî Sinâ'ati'l-İnshā. This book is generally about the bureaucratic method in Muslim states. In this context, encyclopedic information about the equipment that the clerks, the practitioners of the art of composition, should have in order to grow up in the best way. There are titles put on many subjects such as history, geography, literature, epigraphy, customs and traditions in this book, for the benefit of the clerks. Subhu'l- A'shā has began to receive the attention it deserved since XIXth Century. Studies have been done on it by Western experts and publications have been made on its content. In addition, some parts have been translated into various languages. The reason why we want to dwell on this paper is firstly to give detailed information about the content of the book and secondly evaluate the information about Ottoman history in it. Considering that Ṣubḥu'l-aʿşâ was written in a period when Ottoman historiography was not fully developed, it is seen that the evaluations are theoretically important. Thus, clues about how the first developmental phase of the Ottoman state was seen and perceived in the view of the Mamluks, the most powerful Islamic state of the period, will be caught.

Anahtar Kelimeler

al-Qalqashandi, Ṣubḥu’l- A, history writing, composition, Ottoman

Kaynakça

• Buzpınar, Ş. T. (2012). Tevfik Paşa Hidiv. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XLI, 14-15.
• İpşirli, M. (2001). Kalkaşendî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXIV, 263-265.
• el-Kalkaşandî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî (1913-1922). Ṣubḥu’l-Aʿşâ fî Ṣınâʿati’l-İnşâ, I-XIV, Kahire: Darul Kutubus Sultaniyye/Darul Kutubul Hıdıviyye/Darul Kutubul Mısriyye.
• Muslu, Cihan Yüksel (2016). Osmanlılar ve Memluklar: İslam Dünyasında imparatorluk Diplomasisi ve Rekabet, İstanbul: Kitap yayınevi.