Analysis of Ibn Jamāa's Munāsabāt Terājimi al-Bukhārī Li-Ahādīsi al-Abwāb

Yıl 2023, , 1352 - 1364, 30.09.2023

Sait Özçelik , Mehmet Dilek

https://doi.org/10.30622/tarr.1326491

Öz

The interpretation of the Qur'an, the Sunnah (which is the form that has been brought to life), and the Hadiths (which are the verbal expressions of the Qur'an) are always the center of attention of Muslims as the second main source of Islam. In the formation of this interest, the Qur'an's order of obedience to the Prophet, adherence and non-opposition to the Prophet, and encouraging his companions to memorize the words of the Prophet and to transfer them to others played an important role. For this reason, the narration, determination, compilation, and classification of the Hadiths were emphasized in the studies of the Hadiths. Consequently, a wide range of Hadith literature was formed. The political, religious, and Fiqh debates during the classification period, which started in the second century of the Hijri (the Islamic calendar) and experienced its golden age in the third century, played an important role in the formation of the Hadith books written in this period. The work of El-Câmiu’s-Sahih, performed by Bukhâri (d. 194/259) to collect authentic Hadiths and find solutions for the problems experienced in such a period, gained the appreciation and acceptance of the Ummah until today. It is an undeniable fact that Bukhâri's acceptance of authority in the science of the Hadith and the prestige of his work played an important role in the authenticity of the Hadiths as well as the chapter titles that he put with a fine thought and deep understanding. Accordingly, many works were performed to understand the Hadiths in his work, as well as to determine the Fiqh views in the chapters and to reveal the Bab-Hadith harmony. In this study, the effort of İbn Cemâa (d. 733/1333) on the work of the El-Mütevâri alê Terâcimi Ebvâbi’l-Buhârî, which is the oldest work performed by İbnü’l-Müneyyir (d. 683/1284) in this field, is presented. Explicitly, it is aimed to introduce the work of İbn Cemâa (d. 733/1333) called Münâsebâtü terâcimi’l-Buhârî li-ehâdîsi’l-ebvâb and to determine its contribution to the literature. In addition, whether the work of İbn Cemâa (d. 733/1333) is a specialized work or only a summary, whether he reflects his own opinions and preferences on his work and if there are any criticisms of his work, it will be tried to be determined.

Anahtar Kelimeler

Bukhâri, al-Câmiu’s-Sahih, Terâcimü’l- Bukhâri, İbn Cemâa, Münâsebât

İbn Cemâa’nın Münâsebâtü Terâcimi’l-Buhârî Li-Ehâdîsi’l-Ebvâb Adlı Eserinin İncelenmesi

Öz

Kur’an’ın yorumu ve hayata aktarılmış şekli olan sünnet -onun sözle ifadesi olan hadisler- İslam’ın ikinci temel kaynağı olması yönüyle Müslümanların her zaman ilgi odağı olmuştur. Bu ilginin oluşmasında, Kur’an’ın Peygamber’e itaati, ittibâyı ve karşı gelmemeyi emretmesi ve Hz. Peygamber’in sözlerini ezberleyerek muhafaza etmeye ve başkalarına aktarmaya ashabını teşvik etmesi önemli rol oynamıştır. Bu nedenle hadislerin rivayeti, tespiti, tedvini ve tasnifi üzerinde önemle durulmuş ve bu çalışmaların sonucunda geniş bir hadis literatürü oluşmuştur. Hicri ikinci asırda başlayıp üçüncü asırda altın çağını yaşayan tasnif döneminde yaşanan siyasi, itikadi ve fıkhi tartışmalar bu dönemde yazılan hadis kitaplarının teşkilinde önemli bir rol oynamıştır. Buhârî (ö. 194/870)’nin böyle bir dönemde sahih hadisleri toplamak ve yaşanan sıkıntılara çözüm üretmek amacıyla yazdığı kısaca el-Câmiu’s-Sahîh ismiyle bilinen eseri günümüze kadar ümmetin takdir ve kabulünü kazanmıştır. Buhârî’nin hadis ilminde otorite kabul edilmesi ve eserinin itibar kazanmasında hadislerin sıhhati noktasında gösterdiği hassasiyetin yanında ince bir düşünce ve derin anlayışla oluşturduğu bab başlıklarının da önemli bir rolü olduğu inkâr edilemez bir gerçektir. Bu nedenle eserindeki hadislerin anlaşılmasına yönelik birçok eser kaleme alındığı gibi bab başlıklarındaki fıkhi görüşlerini tespit etmek ve bab-hadis uyumunu ortaya koymak için de eserler yazılmıştır. Bu çalışmada, İbnü’l-Müneyyir’in (ö. 683/1284) bu alanda yazdığı ve günümüze ulaşan en eski çalışma olan el-Mütevâri alê terâcimi ebvâbi’l-Buhârî adlı eseri üzerine İbn Cemâa’ın (ö. 733/1333) yaptığı ihtisar çalışması olan Münâsebâtü terâcimi’l-Buhârî li-ehâdîsi’l-ebvâb adlı eserinin incelenmesi ve literatüre katkısının tespiti amaçlanmaktadır. Ayrıca bir ihtisar çalışması olan Münâsebât’ın sadece özet niteliğinde olup-olmadığı, müellifin kendi görüş ve tercihlerini eserine yansıtıp yansıtmadığı ve varsa esere yönelik eleştirileri tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Buhârî, el-Câmiu’s-sahîh, Terâcimü’l-Buhârî, İbn Cemâa, Münâsebât

Kaynakça

• Ahatlı, E. (2011). “Terceme”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi 40. s. 483-484.
• Akpınar, C. (1999). “ibn Cemâa” TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. 19 s. 388-392.
• Çakan, İ. L. (1996) Hadis Edebiyatı. İstanbul: İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Erdoğan, T. (2016). Hadis Usûlü Literatüründe Yerleşik Bir Kabulün Tenkidi: Bir İhtisâr Örneği Olarak İbn Hacer’in Nuhbetü’l-Fiker’i. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi, 1 (1) s. 49-59.
• Eroğlu, A. (2019). Buhârî’nin El-Câmi‘U’s-Sahîh’indeki Bab Başlıkları Üzerine Yapılan Çalışmalar ve İbnü’l-Müneyyir’in el-Mütevârî’si. Hadis Tetkikleri Dergisi. 17 (3). s. 101-123.
• Halef, A. (1998) el-Ķāđî Bedrüddîn İbn Cemâa: Hayâtühû ve Âŝâruh. Mısır: Câmiatü’d-dirâseti’l-islamiyye.
• İbn Cemâa, B. (1984). Münâsebâtü terâcimi’l-Buħârî li-eĥâdîŝi’l-ebvâb, tahkik: Muhammed İshak Muhammed es-Selefi. Bombay: ed-Dâru’s-selefiyye.
• İbn Hacer, A. (2001) (Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethu’l-bârî, tahkik: Abdükâdir Şeybe, Riyad: Suud kralı Abdülaziz tarafından bastırılmıştır.
• İbn Kesir, İ. (1977). el-Bidâye ve’n-nihâye, Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbnü’l-İmâd, A. (1979). Şezerâtü’z-zeheb fi ahbâri men zeheb. Beyrut: Dâru ibni Kesîr
• İbnü’l-Müneyyir, A. (1987). El-Mütevâri alê terâcimi ebvâbi’l-Buhârî, tahkik: Salahattin Makbul Ahmed, Kuveyt: mektebetü’l-maalâ.
• Kandehlevî, M. Z. (2012). el-Ebvâb ve’t-terâcim li Sahîhi’l-Buhârî. Hindistan: Dâru’l-Beşâiri’l-İslam,
• Kaynar, E. (2016) Buhârî’nin Bab Başlıklarıyla İlgili Çalışmalar ve Bab Başlıklarındaki Kendi İfadelerinin Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul.
• Koçyiğit, T. (1998). Hadis Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Kütübî, M. (1951). Fevâtü’l-vefeyât. Tahkik: İhsan Abbas. Kahire: Dâru Sâdır.
• Nevevî, M, T.y. Tehzîbü‟l-esmâ ve‟l-luğât, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye,
• Özpınar Ö. (2013) Hadis edebiyatının oluşumu, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Sancaklı, S. (2019). Ayet Hadis Bütünlüğü Açısından Buhârî’nin el-Câmi’u’s-Sahîh’inin Bâb Başlıklarının Analizi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 7 (2). s. 19-39.
• Sandıkçı. K. (1991) Sahîh-i Buhârî Üzerine Yapılan Çalışmalar, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Sezgin, F. (1956). Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar, İstanbul: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Sübkî, A. (1964). Tabakâtü’ş-Şafiiyye. Tahkik: Abdülfettâh Muhammed el-Hılû ve Mahmud Muhammed et-Tanâhî. Mısır: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Süyûtî, C. (1967). Husnü’l-muhâdara fi târihi mısrin ve’l-kâhira, Kahire.
• Toksarı, A. (1987) Sahihu’l-Buhârî’nin Bab Başlıklarının Özellikleri ve Değeri, Buhârî Tebliğleri Kongresi. Kayseri. s. 109-132.
• Yücel, A. (2016). Hadis Tarihi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.