Mythological Elements About Animals In The Alevi-Bektashi Belief System

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 3, 438 - 455, 30.09.2020

Salih Emre Karayel , Ali Albayrak

https://doi.org/10.30622/tarr.777986

Öz

Mythology is defined as the products produced by the humans in order to understand and explain the universe in general. Involving imaginary elements, myths take power from their bond with the reality, have undertaken significant functions to allow the individuals attain national consciousness by forming the base for the cultural assets of the society they have arisen from. As social and cultural phenomena, myths influence the social and religious lives of the societies. Certainly owing to the fact that myths involve elements of belief and religion and they are deemed to be "sacred" and "real" in their era, they have been in interaction with another important element, "religion", in shaping the social life. Consequently, myths have been regarded as products reflecting their society's belief-related conceptions throughout the history. Therefore, they are accepted as one of the sources that help the revealing of the hidden information about the cultures, roots and lives of nations. 

The research subject, Alevi-Bektashism was observed to form a syncretic structure under the influence of several different belief systems and cultures. Mythical elements were found to have a significant effect in the formation of this multi-layered structure. 

Anahtar Kelimeler

Myth, Mythology, Religion, Alevi-Bektashism, Sacred, Syncretic

Alevî-Bektâşî İnanç Sisteminde Hayvanlarla İlgili Mitolojik Unsurlar

Öz

Mitoloji, insanlığın genel anlamda evreni anlama ve anlamlandırma bağlamında ortaya koyduğu ürünler olarak ifade edilir. İçeriğinde hayal ürünü unsurları barındıran, bununla birlikte gücünü gerçekle olan bağlantısından alan mitler, içinden çıktığı toplumun kültür hazinesinin temel taşlarını oluşturarak, bireylerin milli bilince ulaşmasında önemli işlevler üstlenmişlerdir. Sosyal ve kültürel birer olgu olarak karşımıza çıkan mitler, toplumların sosyal ve dini yaşamında varlığını bir şekilde hissettirmeyi başarmışlardır. Şüphesiz içinde inanç unsurları ve dini ögeleri barındırması ve yaşadığı dönem itibariyle “kutsal” ve “gerçek” kabul edilmesi sebebiyle mitler, toplum hayatının şekillenmesinde bir başka önemli unsur olan “din” ile karşılıklı etkileşim içinde olmuştur. İşte bu yüzden mitler, tarih boyunca içinden çıktığı toplumların inançsal boyutta algılayış biçimlerini yansıtan ürünler olarak kabul edilmiş, bu sebeple de milletlerin kültürleri, kökenleri ve yaşantıları hakkında gizli kalmış bilgilerin gün yüzüne çıkarılmasına yardımcı olan kaynaklardan biri olarak kabul edilmiştir. 

Çalışmaya konu olarak seçilen Alevî-Bektâşîliğin birçok farklı inanç sistemi ve kültürden etkilenerek senkretik bir yapı oluşturduğu görülmüş, bu çok katmanlı yapının oluşumunda mitik unsurların etkisinin çok güçlü olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mit, Mitoloji, Din, Alevi-Bektaşi, Kutsal, Senkretik

Kaynakça

• Alkan, E. (2005). Sayılar ve Hayvan Simgeleriyle Alevi Mitolojisi, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Armutak, A. (2005). Doğu ve Batı Mitolojilerinde Hayvan Motifi I. Memeli Hayvanlar, İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 28, ss. 412-413.
• Arslanoğlu, İ. (1999a). Cibali Ocağı ve Taliplerinin Alevilikle İlgili Görüşleri, Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 99/12, ss. 115-138.
• Arslanoğlu, İ. (1999b).“Türabi Ocağı Dedeleri İle Görüşme”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 99 /11, ss.93-108.
• Atalay, A. A. (2015). Abdal Musa Sultan ve Velayetnamesi, İstanbul: Can Yayınları.
• Attar, F. (1998). Mantıku’t-tayr, Ter. Yaşar Keçeci, İstanbul: Kırkambar Yayınları.
• Belli, G. S.- Belli, O. (2012). Kars Bölgesinde Kaz Kültürü, İstanbul: Belli Eğitim Kültür Tarih ve Arkeoloji Araştırma Merkezi Yayınları.
• Beydilli, C. (2015). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, çev. Eren Ercan, Ankara: Yurt Kitap Yayınları.
• Bozkurt, F. (1995). Semahlar, İstanbul: Cem Yayınları.
• Boztemir, E. (2013). Alevi-Bektaşi Şiirlerinde Mitolojik Ögeler 20. yy. Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Cıblak, N. (2003). Mersin Tahtacı Kültüründeki Terimler Üzerine Deneme, Folklor/Edebiyat Dergisi, 9 , ss. 217-238. Çoruhlu, Y.(2002). Türk Mitolojisinin Anahtarı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Dağtaşoğlu, A. E. (2014). Anadolu Türkülerinde Yılan Motifi ve Nefs, Yılan Kitabı, ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları, ss.134-168.
• Danık, E. (2006). Öteki Tanrılar Alevi-Bektaşi Mitolojisi, Ankara: İmge Yayınları.
• Demirdağ, M. F. (2017). Alevi-Bektaşi Şiirlerinde Kuş Motifi, KÜLLİYAT Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 2, ss. 12-18.
• Elçin, Ş. (2003). Türk Halk Edebiyatında Turna Motifi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 28, ss.43-59. Er, P. (2014). Yaşayan Alevilik, Ankara: Barış Kitabevi.
• Ergun, P. (2011). Alevilik-Bektaşilikteki Tavşan İnancının Mitolojik Kökleri Üzerine, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60, ss.281-312.
• Eröz, M. (1977). Türkiye'de Alevilik Bektaşilik, İstanbul: Otağ Matbaacılık Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (2017). Menakıb-ı Hacı Bektaş-ı Veli Vilayet-name, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Gölpınarlı, A.- Boratov, P. N. (2017). Pir Sultan Abdal, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Güngör, Ö.-Aksoy, A. (2012). Sosyolojik Açıdan Alevi/Bektaşilerde Tenasüh İnancı, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62, ss. 249-270.
• Günşen, A. (2007). Gizli Dil açısından Alevi-Bektaşilik Erkan ve Deyimlerine Bir Bakış, Turkish Studies, 2/2, ss. 328-350.
• Güzel, A. (1999). Abdal Musa Velayetnamesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Harman, M. (2014). İnsan-ı Kâmil Yazı Resimlerinin İkonografik ve Sembolik Anlamlarına Dair Bir Çözümleme, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 70, ss. 97-119.
• Kirman, M.A. (2011). Din Sosyolojisi Terimler Sözlüğü, İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Korkmaz, E. (1996). Pir Sultan Abdal Divanı, İstanbul: Ant Yayınları.
• Kotle, T. (2010). Arnavutluk-Balkanlarda Bektaşilik, Turan Stratejik Araştırma Dergisi, 5, ss.24-28.
• Kuşca, S. (2014). Şah İsmail Hatai’nin ve Pir Sultan Abdal’ın Nefes ve Deyilerinde Mitik Unsurlar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Melikoff, I.(1999). Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, çev. Turan Alptekin, İstanbul: Çınar Ofset Matbaacılık.
• Melikoff, I. (2015). Uyur idik Uyardılar, çev. Turan Alptekin, İstanbul: Demos Yayınları.
• Noyan, B. (2010). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik VIII. Cilt, Ankara: Ardıç Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2017). Alevî-Bektaşî İletişim İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ölmez, F. N. (2010). Dokumalarda Yılan Motifi, Art-e Sanat Dergisi, 6, ss.2-21.
• Roux, J. P. (1997). Türk İnancında Tavşan, Yabancı Araştırmacılar Gözüyle Alevilik Tuttum Aynayı Yüzüme Ali Göründü Gözüme, Çev. İlhan Cem Erseven, İstanbul: Ant Yayınları, ss.64-77.
• Sax, B. (2006). Toplumun Aynasında Karga, çev. Banu Büyükal, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Schimmel, A. (2004). Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri (İslama Görüngebilimsel Yaklaşım), çev. Mustafa Küpüşoğlu, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Selçuk, A. (2008). Ağaçeri Türkmenleri Tahtacılar, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Seyidoğlu, B. (2002). Mitoloji Üzerine Araştırmala,. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Su, S. (2011). Hurafeler ve Mitler - Halk İslâmında Senkretizm, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tanyu, H. (1987). Türklerde Taşla İlgili İnanışlar, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Taşğın, A.-Solmaz, B. (2012). “Hacı Bektaş ve Hacı Toğrul Karşılaşması: Güvercin ve Doğan Donuna Bürünme”, Turkish Studies, 7/1, ss.105-129.
• Tekin, N. (2011). Türklük ve Alevilik-Bektaşilik, İstanbul: İlgi Yayınları.
• Uçar, R. (2012). Alevîlik-Bektaşîlik Abdal Musa Tekkesi Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma, Ankara: Berikan Yayınevi.
• Uraz, M. (1992). Türk Mitolojisi, İstanbul: Mitologya Yayınları.
• Yıldız, H. (2014). Anadolu Aleviliği (Amasya Yöresi Bağlamında Bir İnceleme), Ankara: Ankara Okulu Yayınları.