Hicri IV. Yüzyıl Gramercilerinin Nahiv Tanımları Bağlamında Sarf Nahiv İlişkisi

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 3, 1214 - 1230, 20.09.2021

Recep Kırcı , Tunahan Erdoğan

https://doi.org/10.30622/tarr.963648

Öz

Bu çalışmada hicrî IV. yüzyılda sarf ilminin nahiv ilminden ayrılıp müstakil bir bilim olması araştırılmıştır. Hicrî IV. yüzyıl, İslam medeniyetinin altın çağı kabul edilmesi, müstakil sarf eserlerinin önceki yüzyıla oranla artması, tanımların yapılması, dil ile ilgili birçok çalışmanın ortaya konulması, Basra ve Kûfe ekolüne ek olarak Bağdat ekolünün ortaya çıkması gibi farklı açılardan İslam tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Dolayısıyla Müslümanlar tarafından bu yüzyılda yapılan çalışmalar İslam bilim tarihi açısından önem arz etmektedir. Hicrî III. yüzyılda Ebû Osman el-Mâzinî (ö. 249/863), Sîbeveyhi’nin (ö. 180/796) el-Kitâb isimli eserinden yararlanarak önceki dönemde dağınık olarak ele alınan sırf sarfa ait kuralları et-Taṣrîf isimli eserinde kaleme almıştır. Bahsi geçen yüzyılda müstakil sarf eserleri ortaya çıkmakla beraber sarf ile nahvin ayrılmaya başladığı da ifade edilmektedir. Ancak sonraki yüzyılda da (IV. yüzyıl) yine sadece sarf konularını ele alan Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Saîd el-Müeddib (ö. 338/949) tarafından Dekâiku’t-taṣrîf, Ebû Alî el-Fârisî (ö. 377/987) tarafından et-Tekmile isimli eserler kaleme alınmıştır. Bununla beraber sözü geçen yüzyılda (IV. yüzyıl) sarf nahiv ayrımının tekâmül edip sarfın nahivden tam olarak ayrılıp ayrılmadığı sorunu çalışmada ele alınmıştır. Bahsi geçen sorunun çözümü için IV. yüzyılda yapılan nahiv tanımları ve bazı eserler tetkik edilmiştir. Çalışmada ilk olarak Arap dili gramerini ortaya çıkaran sebepler, Arap dili gramerinin ortaya çıkışı ve Arap dili grameri dönemleri araştırılmış, devamında IV. yüzyılda yaşayıp nahvin tanımını yapan dil bilginlerinden İbnü’s-Serrâc (ö. 316/926), ez-Zeccâcî (ö. 337/949), Ebû Alî el-Fârisî ve İbn Cinnî’nin (ö. 392/1002) nahiv tanımları ve konuya ilişkin kaleme aldıkları eserlerinin içeriği incelenerek sonuca gidilmiştir. Çalışmanın amacı nahiv tanımları ve eserlerin içeriğini tahlil yoluyla hicrî IV. yüzyıldaki sarf-nahiv ilişkisini incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, IV. Yüzyıl Gramercileri, Nahiv Tanımları, Sarf, Nahiv

The Morphology-Syntax Relationship in the Context of Grammar Definitions of 4th Century Hijri Grammarians

Öz

This study investigates the segregation of the grammar from the syntax and its emergence as an independent science in the hijri 14th century. The 14th century is an important turning point in the history of Islam from different aspects such as being the golden age of Islamic civilization, the increase in the number of grammar works compared to the former centuries, the making of definitions, the presentation of many studies on the language, the emergence of the Baghdad school in addition to the Basra and Kufe school. Therefore, the studies carried out by Muslims in this century are important for the history of Islamic science. In the 3rd Hijri century, Ebû Osman el-Mâzinî (d. 249/863) wrote down the rules belonging to the morphology, which were dealt irregularly in the previous period, in his work called et-Taṣrîf, benefiting from the work of Sîbeveyhi (d. 180/796) called el-Kitâb. In the aforementioned century, with the emergence of independent works of morphology, morphology and syntax began to be separated. However, in the next century (4th century), the works of Dekâiku't-taṣrîf and et-Tekmile, which dealt only with the topics of morphology, was written by Ebu’l-Kasım Muhammed b. Saîd el-Müeddib (d. 338/949) and Ebû Ali el-Fârisî(d. 377/987), respectively. However, in the mentioned century (IV. century), the problem of whether the separation of syntax from morphology has evolved and whether syntax has been completely separated from the morphology has been discussed in the study. In order to solve the aforementioned problem, the definitions of syntax and some works made in the 4th century were examined. In the study, firstly, the reasons that revealed the Arabic language grammar, the emergence of the Arabic language grammar and the Arabic language grammar periods were investigated, and then definitions of syntax and contents of the works by the language scientists Ibn al-Serrâc (d. 316/926), ez-Zeccâcî (d. 337/949), Ebû Ali al-Fârisî and İbn Cinnî (d. 392/1002), who lived in the 4th century and defined syntax, were examined and thus, the conclusion was reached. The aim of the study is to analyze the relationship of morphology-syntax in the 4th century by examining the syntax definitions and the content of the works.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, 4th Century Grammarians, Definitions of Syntax, Morphology, Syntax.

Kaynakça

• Abduh er-Raci. et-Taṭbiku’ṣ-ṣarfi. Beyrut: Daru’n-Nuhda el-Arabiyye, 1430/2009 . Ahmed Abdulgafûr Attâr, Mukaddimetu’s-sıḥâḥ Beyrut: Dâru’l-İlm li’s-Sıhâh, 1404/1984
• Ahmed Emîn, Ḍuḥa’l-İslâm. Kahire: Matba‘atu’l-İ‘timâd,1352/1934.
• Ahmed et-Tantâvî, Neş’etü’n-naḥv Kahire: Dâru’l-Meârif, 1995.
• Ahmed Şevkī Abdüsselâm Dayf. el-Medârisü’n- naḥviyye. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1968.
• Avad b. Hamd el-Kûzî. el-Musṭalaḥâtü’n-naḥvî neş’etühû ve teṭavvuruhû ḥattê evêḫiri’l- ḳarni’s̠-s̠âlis̠i’l-hicrî. Riyad: İmâdetü Şüûni’l-Mektebât, 1401/1981.
• Bahşi, Tuarni “Arapçada “Lahn”ın Dil Çalışmalarına Etkisi”, Turkish Academic Research Review – Türk Akademik Araştırmalar Dergisi, 2020, 5/4, 595-606.
• Bakırcı, Selami & Demirayak, Kenan. Arap Dili Grameri Tarihi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Yayını, 2001.
• Demirayak, Kenan. Arap-İslam Edebiyatı Literatür Bilgisi. İstanbul: Cantaş Yay., 2016.
• Ebû Alî el-Fârisî, Hasen b. Ahmed b. Abdilğaffâr. et-Tekmile, thk. Kâzım Bahr el-Murcân. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1431/2010.
• Ebu’l-Hasen Cemâluddîn Alî b. Yusuf b. İbrâhîm b. Abdilvâhid eş-Şeybânî. İnbâhü’r-ruvât ʿ’alâ enbâhi’n-nuḥât. thk. Muhammed Ebu’l-Faḍl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1406/1986.
• Ebü’t-Tayyib Abdülvâhid b. Alî el-Halebî. Merâtibü’n-naḥviyyîn. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asrıyye, 1430/2009.
• Endelûsî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Endelûsî. Ṭabakâtu’n-naḥviyyîn ve’l-luğaviyyîn. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
• Enîs Ferîha, Naẓariyyāt fi’l-luġa. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-Lübnâniyye, 1981.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Munsıf. thk. İbrahim Mustafa & Abdullah Emîn. Mısır: İdâretü İhyâi Turâsi’l-Kadîm, 1373/1954.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Ḫaṣâʾiṣ. thk. Muhammed Alî en-Neccâr. Kahire, Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1376/1957.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Münṣıf. thk. İbrâhîm Mustafa & Abdullah Emîn. Kahire: İdâretü İhyâi Türâsi’l-Kadîm, 1373/1934.
• İbn Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osman b. Ömer b. Ebû Bekr b. Yûnus. el-Kâfiye fî ılmi’n-naḥiv ve eş-Şâfiye fî ilmi’t-taṣrîf ve’l-ḫatt, thk. Sâlih Abdulazîm eş-Şâir. Kahire: Mektebeu’l-edeb, ts.
• İbn Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. el-Usûl fi’n-naḥv. thk. Abdulhuseyn el-Fetelî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1417/1996.
• İbnü’n-Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk en-Nedîm. el-Fifrist. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Muhammed el-Muhtâr Vülid Ebbâh. Târîḫu’n-naḥvi’l-’Arabî fi’l- Meşrik ve’l-Maġrib. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1429/2008.
• Mustafa Sâdık Râfiî. Târ’iḥu âdâbi’l-‘Arabî. Mansûra: Mektebetu’l-Îmân, ts.
• Seyyit b. Alî el-Mersafî. Raġbetu’l-êmil min kitâbi’l-kâmil. Tahran: Mektebetü’l-Edeb, 1970.
• Sirâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh b. Merzübân es-Sîrâfî, Aḫbârü’n-naḥviyyîne’l-Baṣriyyîn (Aḫbârü’n-nüḥât). thk. Muhammed İbrahim el-Benna. Kahire: Dâru’l-İ’tısâm, 1405/1985.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî, el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luġa, thk: Muhammed Ahmed Câd el-Mevlâ Beg vd. Beyrut: Menşûrâtu’l-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. el-Aḫbârü’l-merviyye fî sebebi vażʿi’l-ʿArabiyye. thk. Abdulhakim el-Enîs. Dabi: Dâiratu Şuûni’l-İslâmî, 1422/2011.
• Zeccâcî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. İshâk en-Nihâvendî ez-Zeccâcî. el-Îżâḥ fî İleli’n-naḥv. thk. Mâzin el-Mubârek. Beyrut: Dâru’n-Nefâis,1406/1986