The Effect of Critical Thinking Tendency on Religiosity: Theology Faculty Students Example

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 3, 1086 - 1132, 20.09.2021

Ali Yüksel Şeyma Nur Kayacan Ahmet Çakmak Muhammed Kızılgeçit

https://doi.org/10.30622/tarr.970684

Cited By: 2

Öz

The aim of the research is to examine whether university students' critical thinking disposition and their levels of motivational religiosity differ according to some variables and to what extent the critical thinking disposition affects their motivational religiosity level. In this context, the study was designed according to the relational scanning model, one of the quantitative research methods. The Critical Thinking Disposition Scale developed by Semerci (2016) and the Internal Religious Motivation Scale adapted by Karaca (2001) were used as the data collection tools of the study. The sample of the study consists of a total of 296 students, 236 (79.7%) girls and 60 (20.3%) boys, studying in the Faculty of Divinity at Atatürk University in the 2020-2021 academic year. The data obtained were analysed using the SPSS 20.0 statistical package program. Independent samples T-Test was used for independent variables with two groups, and One Way ANOVA test was used for independent variables with three or more groups. Pearson Moment Correlation analysis was conducted to determine the relationship between critical thinking disposition and intrinsic religious motivation. Multiple linear regression analysis was used to determine the degree of relationship between variables. It was determined that the dependent variables differ according to socio-demographic variables (gender, class, living environment, perceived family structure and family religiousness level). According to the findings, a statistically significant relationship was found between critical thinking disposition and intrinsic religious motivation. A statistically positive significant relationship was found between the metacognition, flexibility, systematicity, perseverance and patience sub-dimensions of critical thinking disposition and intrinsic religious motivation. There was no statistically significant relationship between open-mindedness sub-dimension of critical thinking disposition and intrinsic religious motivation. In the light of the findings, it was concluded that individuals with critical thinking disposition have high levels of intrinsic religious motivation, in other words, religiosity. In addition, according to the results of multiple linear regression analysis, it was concluded that critical thinking is a positive and significant predictor on religious motivation, and 4% of the total variance of intrinsic religious motivation is explained by the flexibility sub-dimension of critical thinking disposition. In recent years, many quantitative or qualitative studies on critical thinking have been carried out in our country and many variables that affect critical thinking disposition have been emphasized. It is thought that conducting meta-analytical studies in which all research data are presented will be valuable in terms of both defining critical thinking and teaching and developing critical thinking skills.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Students at Theology Faculty, Critical Thinking, Religiosity, Quantitative Research

Eleştirel Düşünme Eğiliminin Dindarlık Üzerine Etkisi: İlahiyat Fakültesi Öğrencileri Örneği

Öz

Araştırma amacı üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimi ve motivasyonel dindarlık düzeylerinin bazı değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığını ve eleştirel düşünme eğiliminin motivasyonel dindarlık düzeyini ne derecede etkilediğini incelemektir. Bu doğrultuda çalışma nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama modeline göre tasarlanmıştır. Çalışmanın veri toplama araçları olarak Semerci (2016) tarafından geliştirilen Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeği (EDE) ve Karaca (2001) tarafından uyarlanan İçsel Dinî Motivasyon Ölçeği (İDMÖ) kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemi Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde 2020-2021 akademik yılında öğrenim gören 236’sı (%79,7) kız ve 60’ı (%20,3) erkek olmak üzere toplam 296 öğrenciden oluşmaktadır. Elde edilen veriler SPSS 20.0 istatistik paket programı kullanılarak analiz edilmiştir. Bu kapsamda eldeki veri setinde bağımsız değişkenlerden iki gruplu olanlar için ilişkisiz örneklemler T Testi, üç veya daha fazla gruplu bağımsız değişkenlerde ise One Way ANOVA testi kullanılmıştır. Eleştirel düşünme eğilimi ile içsel dinî motivasyon düzeyi arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla Pearson Moment Korelasyon analizi yapılmıştır. Değişkenler arasındaki ilişkinin matematiksel bağıntısını belirlemek amacıyla çoklu doğrusal regresyon analizinden faydalanılmıştır. Sosyo-demografik değişkenler olan cinsiyet, sınıf, yaşanılan ortam, algılanan aile yapısı ve aile dindarlık düzeyine göre bağımlı değişkenlerin farklılaşmasına yönelik sonuçlar sunulmuştur. Elde edilen bulgulara göre eleştirel düşünme eğilimi ile içsel dinî motivasyon düzeyi arasında istatistiksel olarak yüksek düzeyde pozitif yönde anlamlı ilişki tespit edilmiştir. Eleştirel düşünme eğiliminin üstbiliş, esneklik, sistematiklik, azim ve sabır alt boyutları ile içsel dinî motivasyon arasında istatistiksel olarak pozitif yönde anlamlı ilişki tespit edilmiştir. Eleştirel düşünme eğiliminin açık fikirlilik alt boyutu ile içsel dinî motivasyon arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişkiye ulaşılamamıştır. Elde edilen bulgular ışığında eleştirel düşünme eğilimine sahip bireylerin içsel dinî motivasyon düzeylerinin yani dindarlık seviyelerinin yüksek olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca çoklu doğrusal regresyon analizi sonuçlarına göre eleştirel düşünmenin dinî motivasyon üzerinde pozitif yönlü anlamlı bir yordayıcı olduğu, içsel dinî motivasyona ait toplam varyansın %4’ünün eleştirel düşünme eğiliminin esneklik alt boyutu ile açıklandığı sonucuna ulaşılmıştır. Son yıllarda ülkemizde eleştirel düşünme üzerine nicel veya nitel birçok çalışma gerçekleştirilmekte ve eleştirel düşünme eğilimini etkileyen birçok değişken üzerinde durulmaktadır. Bütün araştırma verilerinin ortaya konulduğu meta analitik çalışmalar yapılması hem eleştirel düşünmenin tanımlanması hem de eleştirel düşünme becerisinin öğretilebilmesi ve geliştirilebilmesi açısından değerli olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, İlahiyat Fakültesi Öğrencileri, Eleştirel Düşünme, Dindarlık, Nicel Araştırma

Kaynakça

• Açışlı, S. (2015). Öğretmen Adaylarının Öğrenme Stilleri ve Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin İncelenmesi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 9(1), 23-48.
• Adorno, T. W. (2011). Otoritaryen Kişilik Üstüne. (Doğan Şahiner çev.), Say Yayınları, İstanbul. Akbulut, H. (2019). Fen bilimleri öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin tespiti ve çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trabzon Üniversitesi, Trabzon).
• Akarsu, B. (1975). Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksu Demirtaş, A. (2019). Sosyal Bilgiler Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Düzeyleri (Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu).
• Alkoç, N. (2020). Okulöncesi Öğretmen Adaylarının 21. Yüzyıl Öğrenen Becerileri ile Eleştirel Düşünme Eğilimleri Arasında İlişkinin İncelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kafkas Üniversitesi, Kars).
• Allport, G. W. (2016). Birey ve Dini. (Bilal Sambur, çev.). Elis Yayınları, Ankara.
• Âşık Ev, H. (2014). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Adayları ve Eleştirel Düşünme (Celal Bayar Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Birinci Sınıf Öğrencileri Örneği). Journal of International Social Research, 7(32), 425-456.
• Avaroğulları, A. K. ve Şaman, B. (2020). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Öğrenme Stilleri ile Eleştirel Düşünme Eğilimleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (53), 411-434.
• Bilgiz, M. (2012). Kur’an’da Bilgi ve Düşünce Üretimi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(3), 53-86.
• Bodur, H., & Korkmaz, S. (2017). İlahiyat Öğrencilerinde Sosyal Medya Kullanımı ve Dindarlık İlişkisi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (30), 329-351.
• Can, Ş. ve Kaymakçı, G. (2015). Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri. Education Sciences, 10(2), 66-83.
• Chaffee, J. (1994). Thinking critically. Boston: Houghton Mifflin.
• Cirhinlioğlu, F. G. (2014). Din Psikolojisi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2. Basım.
• Coşkun, M. (2013). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri (İlahiyat-Eğitim DKAB Karşılaştırması). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(1), 143-162.
• Cüceloğlu, D. (2000). İyi Düşün Doğru Karar Ver. İstanbul: Sistem.
• Çekin, A. (2013). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Becerilerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (1), 25-46.
• Çınar, M. (2020). Üniversite Öğrencilerinde Narsisizm ile İçsel Dini Motivasyon Arasındaki İlişki. Türk Din Psikolojisi Dergisi, (2), 135-160.
• Demiralp, C. (2017). Üniversite Öğrencilerinin Empatik Eğilim ile Narsistik Kişilik Özellikleri ve Eleştirel Düşünme Arasındaki İlişkinin İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum).
• Dewey, J. (1910). How We Think, Boston: D.C. Heath Publications.
• Dil S & Öz F (2005). Hemşirelik Yüksekokulu ve Beslenme ve Diyetetik Bölümü Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Becerilerini Etkileyen Faktörler. Zonguldak Sağlık Yüksekokulu Sağlık Eğitim Araştırma Dergisi, 1(1):12-25.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2007), Kur’an Yolu: Türkçe Meal ve Tefsir (Cilt 3), H. Karaman (Yay. Haz.) Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Doğan, M. (2014). Dindarlık Sabır ve Psikolojik İyi Olma Arasındaki İlişkiler. (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum).
• Duran, M. E. (2020). Eleştirel Düşünce ve Dindarlık (Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya).
• Duran, V. (2019). Öğretmen Adaylarının Akıl Yürütme Stilleri, Bilişsel Çarpıtmaları ve Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin İncelenmesi Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Örneği (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, İzmir).
• Düzgün, Ş.A. (2020), Dini Anlamanın Kılavuzu, Ankara: Otto Yayınları.
• Eleştiri. (t.y.). Türk Dil Kurumu güncel Türkçe sözlük içinde.
• Erdoğan, İ. (2015). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilim Düzeylerinin İncelenmesi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 15(2), 321-342.
• Esen, M. (2011). Kur’an’da Akıl-İman ilişkisi Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(52), 85-96.
• Field, A. (2009). Discovering Statistic Using SPSS for Windows. London: SAGE Publications.
• Gazali. (1975). İhya-ı Ulumi’d-Din (Cilt 3), Çev. Ahmet Serdaroğlu, İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Gıbson, C. (1995). “Critical Thinking: Implications for Instruction.” RQ, 1(35), 27-36.
• Gözüyeşil, A. G. (2020). Öğrenci Hemşirelerinin Algıladıkları Stresin Eleştirel Düşünme Eğilimlerine Etkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana).
• Güncü, E. (2018). Üniversite Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğiliminin Sosyo-Demografik ve Kişilik Özellikleri ile Birlikte Araştırılması: Bir Vakıf Üniversitesi Örneği (Yüksek Lisans Tezi, Çağ Üniversitesi, Mersin).
• Gündoğdu, H. (2009). Eleştirel Düşünme ve Eleştirel Düşünme Öğretimine Dair Bazı Yanılgılar. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 57-74.
• Gürses, İ. (2010). Dindarlık ve Kişilik. Emin Yayınları, Bursa.
• Güven, A. ve Kürüm, M. (2007). Öğretmen Adaylarının Sahip Oldukları Öğrenme Stilleri ve Eleştirel Düşünme Eğilimleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6(21), 60-90.
• Hakkoymaz, S. (2017). Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğilimleri ile Yazma Kaygıları Arasındaki İlişki. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 24-38.
• Hökelekli, H. (2013). Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 10. Basım.
• Kandemir, F. (2016). Umut-İyimserlik ve Dindarlık İlişkisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum).
• Karaca, F. (2001). Din psikolojisinde Metot Sorunu ve Bir Dindarlık Ölçeğinin Türk Toplumuna Standardizasyonu. Ekev Akademi Dergisi, 3 (1), 187-201.
• Karaca, F. (2016). Dini Gelişim Psikolojisi, Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık.
• Karaca, F. (2017). Din Psikolojisi. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık, İlaveli 3. Basım.
• Karacoşkun, M. D. (ed.). (2019). Din Psikolojisi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 5. Basım.
• Karayiğit, N. (2017). Mükemmeliyetçilik ve Dindarlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum).
• Karslı, N. (2019). Psikolojik İyi Oluş ve Dindarlık İlişkisi: Trabzon İlahiyat Örneği. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (15), 173-205.
• Kaya, M. (1998). Din Eğitimde İletişim ve Dini Tutum. Samsun, Etüt Yayınları.
• Kayıklık, H. (2018). Din Psikolojisi Bireysel Dindarlık Üzerine. Adana: Karahan Kitabevi, 5. Basım.
• Kazancı, O. (1989). Eğitimde Eleştirici Düşünme ve Öğretimi. Ankara, Kazancı Hukuk Yayınları.
• Kızılgeçit, M. (2011). Yalnızlık Umutsuzluk ve Dindarlık İlişkisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum).
• Kızılgeçit, M. (2017). Din Psikolojisinin 100’ü, Ankara: Otto Yayınları.
• Kızılgeçit, M. (2020). Din Psikolojisinin 300’ü. Ankara: Otto Yayınları, 1. Basım.
• Kiriş Avaroğulları, A. ve Şaman, B. (2020). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Öğrenme Stilleri ile Eleştirel Düşünme Eğilimleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (53), 411-434.
• Koç, M. (2010). Demografik Özellikler ile Dindarlık Arasındaki İlişki Yetişkinler Üzerine Ampirik Bir Araştırma. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(2), 217-248.
• Korlaelçi, M. (1987). Mâturîdî'nin Düşünmeyle İlgili Bazı Ayetleri Te'vili, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 139-147.
• Kökdemir, D. (2012). Üniversite Eğitimi ve Eleştirel Düşünme. PiVOLKA, 21(7), 16-19.
• Köse, A. & Ayten, A. (2015) Din Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 5. Basım.
• Krejcie, R. V. & Morgan, D. W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement, (30), 607-610.
• Kuvaç, M., & Koc, I. (2014). Fen bilgisi öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri: İstanbul Üniversitesi örneği. Turkish Journal of Education, 3(2), 46-59.
• Kürüm, D. (2002). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme gücü (Yüksek Lisan Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir). Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Meadow, M. J. ve Kahoe, R. D. (1984). Psychology of Religion. Newyork: Harper and Row.
• Mckee, J. S. (1988). Impediments to Implementing Critical Thinking. Social Education, 52: 444-446.
• Ocak, G., Eğmir, E. ve Ocak, İ. (2016). Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 63-91.
• Özdemir, S. M. (2005). Üniversite Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Becerilerinin Çeşitli Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 297-316.
• Paul, R. ve Elder, L. (2008). Minik Eleştirel Düşünme Kılavuzu: Kavramlar ve Araçlar (Merih Bektaş Fidan çev.).
• Peterson, M., William H., Reichenbach B. & Basinger D. (2013). Akıl ve İnanç: Din Felsefesine Giriş, çev. Rahim Acar, İstanbul: Küre Yayınları.
• Polat, M. ve Kontaş, H. (2018). Sınıf Öğretmenlerinin Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin İncelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(65), 142-159.
• Ramazan, Y. (2020). Düşünmenin Alfabesi. İstanbul: Babil Kitap.
• Semerci, N. (2000). Kritik Düşünme Ölçeği. Eğitim ve Bilim, 25 (116), 23-26.
• Semerci, N. (2016). Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeğinin (EDE) Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Revize Çalışması. Turkish Studies, 11(9), 725-740.
• Söylemez, Y. (2016). İçerik analizi: eleştirel düşünme. Ekev Akademi Dergisi, 20(66), 671-696.
• Şahinel, S. (2007). Eleştirel Düşünme. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Şen, S. N. (2016). Okul Öncesi Eğitimi Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri, Empati Kurma Becerileri ve Mesleki Kaygı Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale).
• Şenlik, N. Z., Balkan, Ö. ve Aycan, Ş. (2011). Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Becerileri: Muğla Üniversitesi Örneği. Celal Bayar Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 7(1), 67-76.
• Şeriati, A. (2019). Dine Karşı Din. Ankara: Fecr Yayınları, 14. Basım.
• Tama, M. C. (1989). Critical Thinking: Promoting It in the Classroom. ERIC.
• Topçu, N. (2011). İslam ve İnsan Mevlana ve Tasavvuf, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Trochim, W. M. & Donnelly, J. P. (2006). The Research Methods Knowledge Base. (3. Baskı). Cincinnati OH: Atomic Dog.
• Tunçer, E. (2020). Ortaokul Matematik Öğretmenlerinin Eleştirel Düşünme Eğilim ve Uygulama Algıları Arasındaki İlişki. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Düzce Üniversitesi, Düzce).
• Tümkaya, S. ve Aybek, B. (2008). Üniversite Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin Sosyo-demografik Özellikler Açısından İncelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), 387-402.
• Yapıcı, A. (2007). Ruh Sağlığı ve Din: Psiko-Sosyal Uyum ve Dindarlık. Adana: Karahan.
• Yaran, C. S. (1997). Dinî Epistemolojide Eleştirel Akılcılık ve Tahkikî İmancılık. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(9), 217-238.
• Zayif, K. (2008). Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu).