Selçukluların İslâm Öncesi Dini İnanışlarının Kanıtı Olarak Selçukoğullarının İsimleri

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 4, 1113 - 1136, 29.12.2022

Çevirmen: Sadettin Gürman

https://doi.org/10.30622/tarr.1195722

Öz

Selçuklu tarihi hakkındaki erken dönem kaynakları, Selçukluların İslâm’a geçmeden önceki dinî inançları ve uygulamaları hakkında özel bilgi vermese de hanedan çocuklarının isimlerinin Mîkâil, İsrâil, Musa, Yunus, Yusuf olması konusu uzun zamandır bir spekülasyon kaynağı olmuştur. Selçukluların oğullarına verdiği isimler, onuncu yüzyıla kadar Mâverâünnehir’in dinî bağlamı ışığında Müslüman, Yahudi ve Hristiyan elitlerinin bölgesel isimlendirme pratikleri ile karşılaştırıldığında Selçukluların İslâm’a geçmeden önceki dinleri hakkında mantıklı bir sonuca ulaşmak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Tarih Yazımı, Türk Hanedanın Dönüşümü, Nestûrî Hristiyanlık

Teşekkür

Makalesinin çevirisini yayımlamama izin veren Dr. Richard Dietrich'e teşekkürlerimi sunarım.

The Names of Seljuk’s Sons as Evidence for the Pre-Islamic Religion of the Seljuks

Öz

Although early sources for Seljuk history do not give specific information on the Seljuks’ religious beliefs and practices before their conversion to Islam, the names of the sons of the dynasty’s namesake – Mikail, Israil, Musa, Yunus, Yusuf – have long been a source of speculation on this subject. By comparing the names of Seljuk’s sons with the naming practices of regional Muslim, Jewish and Christian elites in light of the religious context of Transoxiana up to the late tenth century, it is possible to reach a plausible conclusion regarding the Seljuks’ religion before their conversion to Islam.

Anahtar Kelimeler

Seljuks, Historiography, Turkish Dynasty Conversion, Nestorian Christianity

Kaynakça

• Afshar, M.I. (Ed.) (1390/2011) Saljuqnama. Tehran: Asatir.
• Agajanov, S.G. (1998). “The States of the Oghuz, the Kimek and the Kipchak”. History of Civilizations of Central Asia, IV: The Age of Achievement: A.D. 750 to the End of the Fifteenth Century, Part One: The Historical, Social and Economic Setting. Ed. Muhammad S. Asimov -Clifford E. Bosworth. Paris: UNESCO Publishing.
• Ahmad b. Fadlan. (1960). Risâletü İbn Faḍlân. Nşr. Muhammad Sami ed-Dehhan. Dımeşk: Maṭbûʿâtü el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî bi-Dımaşḳ.
• Barthold, W. (1901). Zur Geschichte des Christentums in Mittel-Asien bis zur mongolisch- en Eroberung. Tübingen and Leipzig: J.C.B. Mohr.
• Başan, A. (2010). The Great Seljuqs: A History. London: Routledge.
• Bosworth, C.E. (1973). “The heritage of rulership in early Islamic Iran and the search for dynastic connections with the past”. Iran. 11. s.51-62.
• Bosworth, C.E. (1996). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Boyle, J.A. (1972). “Turkish and Mongol Shamanism in the Middle Ages”. Folklore. 83/3, s.184–193.
• Brock S. (1976). “Syriac sources for seventh- century history”. Byzantine and Modern Greek Studies. 2. s.17-36.
• Brock, S. (1979-1980). “Syriac historical writing: a survey of the main sources”. Journal of the Iraq Academy. Syriac Corporation. 5. s.1-30.
• Brook, K.A. (2006, 1999). The Jews of Khazaria. Second edition. Lanham: Rowman and Littlefield.
• Bulliet, R.W. (1979). Conversion to Islam in the Medieval Period: An Essay in Quantitative History. Cambridge MA: Harvard University Press.
• Cahen, C. (1949). “Le Malik-nameh et l’histoire des Origines Seljukides”. Oriens. 2/1. 31-65.
• Chwolson, D. (1890). “Syrisch-Nestorianische Grabinschriften aus Semirjetschie”. Memo ires de l’Academie imperiale des sciences de St.-Petersbourg. S.37. C.8. s.1-168.
• Dickens, M. (2010). “Patriarch Timothy i and the Metropolitan of the Turks”. Journal of the Royal Asiatic Society. 3/20. s.117–139.
• Divitçioğlu, S. (2005). Orta Asya Türk İmparatorluğu (VI-VIII Yüzyıllar). Ankara: İmge Kitabevi.
• Dunlop, D.M. (1967). The History of the Jewish Khazars. New York: Schocken Books.
• ed-Dahhâk b. Mahmûd Gerdîzî. (1363/1984). Târîh-i Gerdîzî. (Ed.) Abdülhay Habîbî. Tehran: Chapkhane-ye Armaghan.
• el-Hüseynî. (1933). Ahbârü’d-devleti’s-Selcûḳiyye, (Ed.) Muhammed İkbal. Lahore: The University of the Panjab.
• el-Kazvini. (tsz). Asaru’I-Bilad ve Ahbaru’l-İbad. Beyrut: Dâru Sadr.
• el-Mes’ûdî. (2005). Mürûcü’z-zeheb ve meʿâdinü’l-cevher. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye.
• et-Taberî, (1968). Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. (Ed.) Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. Kahire: Darü’l-Maarif Mısır.
• Fischel, W.J. (1965). “The redis¬covery of the medieval Jewish community at Firuzkuh in central Afghanistan”. Journal of the American Oriental Society. 85/2. 148–53.
• Frye, R.N. (2000). “The Political History of Iran Under The Sasanians”. The Cambridge History of Iran. C.3/1. (Ed.) Ehsan Yarshater Cambridge: Cambridge University Press. s.116-180.
• Gil, M. (2010). “Ha-Kuzarim lo Hitgayru”. (“The Khazars did not Convert to Judaism”). Zion 75/1. s.5-14.
• Gnoli, G. (1964). Le iscrizioni giudeo-persani del Gur (Afganistan). Serie Orientale Roma 30. Ismeo.
• Golden, P.B. (1980). Khazar Studies: A Historico-Philological Inquiry into the Origins Of the Khazars. Budapest: Akademiai Kiado.
• Golden, P.B. (Ed.). (2007). “The Conversion of the Khazars to Judaism”. The World of the Khazars: New Perspectives. Leiden: Brill. s.123-162.
• Goncharov, E.Y., Nastich, V.N. (2013). “Moнeты cыpдapьинcкиxoгузoв ıx в.” [Dokuzuncu Yüyzıl Siriderya Oğuzlarının Sikkeleri] (Ed.) Sergey G. Klyashtorny. Turkologicheskiy Sbornik 2011-2012. Moscow. s80-91.
• Gregorius Bar Hebraeus. (1890). Gregorii Barhebraeii Chronicon Syriacum. (Ed.) Paul Bedjan. Paris: Maisonneuve.
• Gregorius Bar Hebraeus. (1932). Chronography. (Çev.) Ernest A. Wallis Budge. London: Oxford University Press.
• ha-Levi, Y. (1943). El Cuzarî: Dialogo filosofico de Yehuda Haleví. (Çev.) Yehuda Abentibon ve Jacob Adendana. Buenos Aires: Comite de homenaje a Raschi y Tehuda Halevi.
• Henning, W.B. (1957). “The inscription of Tang-i Azao”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 20. 335-342.
• Hunter, E.C.D. (1989-1991). “The conversion of the Kerait to Christianity in a.d. 1007”. Zentralasiatische Studien. 22. s.140-163.
• İbn Hassûl. (1940). “Kitâbü Tafzîli’l-etrâk ʿalâ sâʾiri’l-ecnâd”. (Ed.) Abbas el-Azzavi. Belleten. C.4. S.14/15. s.1-51.
• İbn Hurdâzbih. (1865). Kitâbü’l-mesâlik ve’l-memâlik. (Çev.) Casimir Barbier de Meynard. “Le livre des routes et des provinces”. Journal Asiatique. Sixieme serie. C.5. s.115-117.
• İbnü’l-Adîm. (1976). Buğyetü’t-taleb fî târîhi Haleb. (Ed.) Ali Sevim. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İbnü’l-Esîr. (1987). el-Kamil fi’t-Tarih. (Ed.) Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’t-Tıktakâ. (1966). el-Fahrî fî âdâbi’s-sultâniyye ve’d-düveli’l-İslâmiyye. Beyrut: Dâru Sadr.
• Kafesoğlu, İ. (2014). Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kafesoğlu, İ. (1958). “Selçuk’un Oğulları ve Torunları”. Türkiyat Mecmuası. 13. 117-130.
• Kaşgarlı Mahmud. (1985). Dîvânü lugāti’t-Türk. (Çev.) Besim Atalay. Dîvânü lugāti’t-Türk Tercümesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kershner, I. (2013). “Illuminating Jewish Life in a Muslim empire”. The New York Times, 14 Ocak 2013: http://www.nytimes.com/2013/01/15/world/middleeast/documents-illuminate-jewish-life-in-ancident-muslim-empire.html?_r = 0 (erişim tarihi 22.01.2016)
• Kovalev, R.K. (2004). “What does historical numismatics suggest about the monetary history of Khazaria in the ninth century? – Question revisited”. Archivum Eurasiae Medii Aevi. 13. s.97-129.
• Levi, S.C., Sela, R. (2010). Islamic Central Asia: An Anthology of Historical Sources. Bloomington: Indiana University Press.
• Margoulith, D.S. (1903). “An early Judeo-Persian document from Khotan in the Stein Collection, with other early Persian documents”. Royal Asiatic Society Dergisi. 35/4. s.735-761.
• Martinez, A.P. (1982). “Gardizi’s two chapters on the Turks”. Archivum Eurasiae Medii Aevi. 2. s.109–207.
• Minorsky, V. (1942). “Some Early Documents in Persian (I)”, Journal of the Royal Asiatic Society. 74/3–3. 181–194.
• Mirhând. (1338). Ravzatü’s-safâ. Tahran: Khayyam-Piruz.
• Müntecebüddin Bedî’. (1329/1950). ʿAtebetü’l-ketebe. (Ed.) Muhammed Kazvînî ve Abbas İkbâl. Tahran: Asatir.
• Peacock, A.C.S. (2010). Early Seljuq History: A New Interpretation. London: Routledge.
• Porphyrogenitus, C. (1967). De Administrando Imperio. (Ed.) Gyula Moravcsik. (Çev.) Romilly J.H. Jenkins. Dumbarton Oaks: Center for Byzantine Studies.
• Rabinowitz, L. (1945). “The Routes of the Radanites”. The Jewish Quarterly Review. 35/3. 251-280.
• Rapp, E.L. (1965). Die jüdisch-persisch-hebräischen Inschriften aus Afghanistan. Munich: J. Kitzinger.
• Schechter, S. (1912). “An unknown Khazar document”. The Jewish Quarterly Review. 3/2. s.181-219.
• Scher, A. (Ed.) ve (Çev.). (1911). “Historie Nestorienne İnédite (Chronique de Séert)”. C.2/1. Patrologia Orientalis. 7/2.
• Sevim, A., Merçil, E. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi: Siyaset, Teşkilât ve Kültür. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Stampfer, S. (2013). “Did the Khazars convert to Judaism?”. Jewish Social Studies: History, Culture, Society. 19/3. s.1–72.
• Sümer, F. (1992). Oğuzlar (Türkmenler): Tarihleri- Boy Teşkilatı- Destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Şerefüzzaman Tâhir Mervezî. (1942). Sharaf al-Zaman Tahir Marvazi on China, the Turks and India. (Ed.) (Çev.) Vladimir Minorsky. London: Royal Asiatic Society.
• Treadgold, W. (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford CA: Stanford University Press.
• Turan O. (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye: Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1328). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Vine, A.R. (1937). The Nestorian Churches: A Concise History of Nestorian Christianity in Asia from the Persian Schism to the Modern Assyrians. London: Independent Press.
• Volker, R. (2014). “Nestorian personal names from Central Asia”. Studia Orientalia. 99. s.269-292.
• Wright, W. (Ed.) ve (Çev.). (1882). The Chronicle of Joshua the Stylite, Composed in Syriac A.D. 507. Cambridge: Cambridge University Press.
• Yu, B. (1991). “Mangishlaḳ”. Encyclopaedia of Islam, second edition. C.4. Leiden: Brill.
• Zahîrüddîn Nisâbûrî. (2004). The Saljuqnama of Zahir al-Din Nishapuri: A Critical Text Making Use of the Unique Manuscript in the Library of the Royal Asiatic Society. (Ed.) Morton A.H. London: E.J.W. Gibb Memorial Trust.
• Zunz, L. (1876). “Namen der Juden”. Gesammelte Schriften. Berlin: Louis Gerschel Verlagsbuchhandlung.