Klasik Mantıkta Seçmeli Kıyaslar Kâtibî’nin Şerhu Keşfi’l-Esrâr’ı Ekseninde Bir Tür İnceleme

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 221 - 248, 30.06.2019

Enver Şahin Hasan Ayık

Öz

İslam mantık tarihinde 13. yy. özgün metinlerin üretildiği
ve bu alanda önemli alimlerin yetiştiği bir dönemdir. Bu dönemde yetişen mantık
alimlerinden biri de, mantık eserleri yüzyıllardır medreselerde okutulan Necmuddîn
el-Kâtibî’dir.(v.1277) Kâtibî, mantık alanında eş-Şemsiyye gibi metni tamamıyla kendine ait eserler kaleme aldığı
gibi bunun yanında bazı mantık metinleri üzerine de şerhler yazmıştır.  Şerh türündeki mantık eserlerinden en önemlilerinden
biri Şerhu keşfi’l-esrâr ‘an gavâmizi’l-efkâr’dır.
Bu şerhi Kâtibî yine o dönemde yetişen ve İbn Sînâ-Râzî çizgisinde mantık
anlayışını sürdüren Efdâlüddîn el-Hûnecî’nin(v.1248) Keşfu’l-esrâr adlı eserinin üzerine yapmıştır. Hûnecî’nin bu eseri
mantık alanında yazdığı en hacimli ve en çok rağbet gören eseridir. Hûnecî bu
eserine başta seçmeli kıyaslar olmak üzere belli başlı bazı mantık konularını
dahil etmemiştir. Kâtibî Hûnecî’nin yer vermediği mantık konularına şerhinde
değinmektedir. Bu çalışmada Kâtibî’nin söz konusu eserdeki görüşleri
çerçevesinde seçmeli kıyaslar konusu tartışmalı noktalarıyla birlikte ele
alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mantık, Seçmeli kıyas, İbn Sînâ, er-Râzî, el-Kâtibî

Elective Syllogisims in Classical Logic A study on the Axis of the Sharh Kashf al-Asrâr of Kâtibî

Öz

In the History of
Islamic Logic, thirteenth century is a period in which important scholars lived
and produced original texts in the field. One of the scholars of this period
whose works on logic were taught in the madrasahs for centuries was Najm al-Dîn
al-Kâtibî (d. 1277). Kâtibî wrote original works such as Al-Shamsiyya as well as commentaries on some texts of logic. One of
the most important of such commentaries was Sharh
kashf al-asrâr ‘an gavâmiz al-afkâr. This is a commentary on Kashf al-asrâr of Afdaluddin al-Hunaji
(d. 1248) who lived in the same period and followed Ibn Sina- Râzî line of
classical logic. This is a voluminous and most popular work of Hunaji on logic.
But he did not include some important topics of logic, such as selective syllogism in this work. Kâtibî includes these
topic in his commentary. This study examines his view on selective syllogism
within the limit of his views in the commentary.

Anahtar Kelimeler

Logic, Selective Syllogism, Avicenna, al-Râzî, al-Kâtibî

Kaynakça

• Durusoy, Ali. “Mantık ve Mantık Tarihi Üzerine Bir Değerlendirme”. İslami İlimler Dergisi, 2 (2010): 9-20.
• el-Ebherî, Esîrüddîn. Keşfu’l-hakâik fî tahrîri’d-dekâik, thk. Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul: Çantay Kitabevi, 2001.
• el-Fârâbî, Ebu Nasr. Kitâbu’l-kıyâs, thk. Refik el-‘acem, (el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî-II içinde), Beyrut: Darü’l-meşrik, 1987.
• el-Fârâbî, Ebu Nasr. Kitabü’l kiyâsi’s-sagîr ‘ala tarikati’l-mütekellimin, (el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî-II içinde), Beyrut: Darü’l-meşrik, 1987.
• el-Fârâbî, Ebu Nasr. Kitabü’l kiyâsi’s-sagîr, nşr. Mübahat Türker-Küyel, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1990.
• Hanoğlu, İsmail. Fahruddin er-Râzî’nin Kitabu’l-mulahhas fi’l-mantık ve’l-Hikme Adlı Eserinin Tahkiki ve Değerlendirmesi, I- Tahkiki, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi 2009.
• el-Kâtibî, Ali b. Ömer. Aynü’l-kavâid fî’l-mantık, Süleymaniye Ktp Ragıp Paşa 1481.
• el-Kâtibî, Ali b. Ömer. Bahru’l-fevâid fî şerhi ‘ayni’l-kavâid, Süleymaniye Ktp., Ragıp Paşa, 1481.
• el-Kâtibî, Ali b. Ömer. eş-Şemsiyye fî kavâidi’l-mantıkiyye, thk. Mehdî Fazlullah Beyrut: el-Merkezü’s-sekâfi’l-‘Arabî, 1998.
• el-Kâtibî, Ali b. Ömer. Münannas fî’l-mantık, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, 1680.
• el-Kâtibî, Ali b. Ömer. Şerhu keşfi’l-esrâr ‘an gavâmizi’l-efkâr, Süleymaniye Ktp., Carullah, 1417.
• el-Rouayheb, Khaled. “Introduction”, Keşfü’l-esrâr ‘an gavâmizi’l-efkâr, nşr. Khaled el-Rouayheb, Tahran: Iranian Institute of Philosophy and Institute of Islamic Studies Free University of Berlin, h. 1389.
• el-Rouayheb, Khaled. “Post-Avıcennan Logıcıans on the Subject Matter of Logıc: Some Thırteenth-and Fourteenth-Century Dıccussıons”, Arabic Sciences and Philosophy, 22 (2012).
• es-Sâvî, Zeynüddîn. el-Besâirü’n-Nasîriyye fî ilmi’l-mantık, nşr. Refik el-Acem, Beyrut: Daru’l-fikri’l-Lübnânî, 1993.
• es-Semerkandî, Şemsüddîn. Kıstâsu’l-efkâr fî tahkîki’l-esrâr, thk. Necmeddin Pehlivan, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• es-Sühreverdî, Şehâbeddin. el-Meşâri‘ ve’l-mutârahât, thk. Maksud Muhammedî, Eşref Âlî Pûr, Köln-Beyrut: Menşûratü’l-cemel, 2011.
• et-Tûsî, Nasîruddîn. Esâsü’l-iktibâs fî’l-mantık, thk. Hasan eş-Şafii ve Muhammed Sa‘id Cemalüddîn, Kahire: Meclisü’l-alâi’s-sekâfe, 2004.
• İbn Sînâ, Ebu Ali Hüseyin b. Abdillah. en-Necât fî hikmeti’l-mantıkiyye ve’t-tabi‘iyye ve’l-ilahiyye, thk. Macid Fahri, Beyrut: Dâru’l-afaki’l-cedide, 1985.
• İbn Sîna, Ebu Ali Hüseyin b. Abdillah. İşaretler ve Tembihler, çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İbn Sînâ, Ebu Ali Hüseyin b. Abdillah. Kitâbu’l-evsat fi’l-mantık, Süleymaniye Kütüphanesi, Turhan Valide Sultan, 213.
• İbn Sînâ, Ebu Ali Hüseyin b. Abdillah. Kitabü’ş-şifâ: Kıyas, thk. İbrahim Medkour, Kahire: el-Heyetü’l-âmme li-şuûni’l-metâbi‘i’l-emîriyye, 1964.
• Râzî, Fahreddîn. Lübâbü’l-işârât, nşr. Said Atiyye, Mısır: Matbaatü’s-saade, h. 1355.
• Râzî, Fahreddîn. Mantıku’l-mülahhas, thk. F. Karameleki-A. Asgarinejad, Tahran: İntişârât-ı Danişgâh-ı İmam Sâdık, h. 1382.
• Yeşil, Mustafa. Fârâbî’de ve Quine’da Dil-Anlam ve Doğruluk İlişkisi, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2015.