The Views Taken by Exegesis Sources on the Mechanism of Getting Izzet (Dignity) and Mulk (Domination) through Related Verses and an Evaluation on the Effect of Sâlih Amel (Suitable Labor) over This Mechanism

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 107 - 147, 30.06.2020

Hüseyin Yakar

Öz

In our study it is discussed that how izzet (dignity) and mulk (domina-tion) concepts are presented in Qur’an wording and what manner of getting izzet and mulk is conceived in exegesis sources. Within this scope the verses associated with getting izzet and mulk are examined. Besides, the tenth verse of Fâtır surah is studied in a detailed manner in comparison to others. Depending on its central position, the concepts of this verse are included in the scope of conceptual framework. In this context, the concepts of izzet, mulk, amel (labor), sâlih (suitable) and kelime (word) are viewed in the limited space of this article. In the first place a general frame is drawed for these concepts and after then the aspect of them which is supporting for the thesis of this study is mentioned. Because of the fact that these concepts are subjects for many studies, no fewer than them, the classical dictionaries and exegesis sources are based. After the conceptual framework, the conceptions of ʽdivine willʼ and ʽdivine codesʼ over getting izzet and mülk are mentioned. In the final section, we made evaluations on the subject through the aforesaid verse in Fâtir surah and concept of salih amel. Making this evaluations we adopted to move on the conception of ʽcommenting on the verses through the factʼ and the approaches reflecting this attitude in the exegesis sources.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Exegesis, Dignity, Domination, Suitable Labor

Tefsir Kaynaklarının İzzet ve Mülk Sahibi Olma Keyfiyetine Bakışı ve Sâlih Amelin Bu Keyfiyet Üzerindeki Etkisine Dair Bir Değerlendirme

Öz

Çalışmamızda Kur’ân’da izzet ve mülk kavramlarının nasıl bir üslupla sunulduğu ve tefsir kaynaklarımızda izzet ve mülkün elde edilme keyfiyetine nasıl yaklaşıldığı hususu ele alınmıştır. Bu kapsamda mülk ve izzetin teminine dair âyetler incelenmiş, Fâtır sûresinin 10. âyeti ise diğer âyetlere nispetle daha ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. Zikri geçen âyetin çalışmanın merkezinde olmasına bağlı olarak konuyla ilgili kavramsal çerçeveye söz konusu âyetteki kavramlar da dâhil edilmiştir. Bu doğrultuda izzet, mülk, amel, sâlih ve kelime kavramları makalenin sınırlı alanı kapsamında incelenmiştir. Sözü edilen kavramlar incelenirken genel bir çerçeve çizildikten sonra makaledeki teze destek olacak anlam çerçevesi üzerinde yoğunlaşılmıştır. Ele alınan kavramların pek çok çalışmada ele alınmasına binaen söz konusu kaynaklara da değinilmiş fakat sözlükler ve tefsirlerdeki açıklamalar esas alınmıştır. Kavramsal çerçeveden sonra izzet ve mülkün temini hususunda ilâhî meşîet ve ilâhî yasalar eksenindeki anlayışlara yer verilmiştir. Çalışmanın son kısmında özellikle Fâtır sûresinin zikri geçen âyeti ve sâlih amel kavramı çerçevesinde konuyla ilgili tarafımızca değerlendirmelerde bulunulmuştur. Bu değerlendirmelerde âyetlerin vakıa üzerinden tefsir edilmesi anlayışı ve tefsir kaynaklarında bu anlayışı yansıtan yaklaşımlar benimsenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Tefsir, İzzet, Mülk, Sâlih Amel

Kaynakça

• Akseki, Ahmet Hamdi. Ahlâk İlmi ve İslâm Ahlâkı. sad. Dr. Ali Arslan Aydın. Ankara: Nur Yayınları, 3. basım, b.y.
• Âlûsî, Şehabeddin Mahmud. Rûḥu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿi’l-mes̱ânî, 30 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, b.y.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meʿâlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemir vd. 8 Cilt. Riyad: Dârü Taybe, 1989.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Mu-hammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. thk. Muhammed Subhî Hasan Hallâk, Dr. Mahmud Ahmed el-Atraş. Dımaşk-Beyrut: Dârü’r-Reşîd, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥu’l-müsned min ḥadîs̱i Resûlillâh ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. thk. Muhibbüddin el- Hatîb. 4 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’s-Selefiyye, H 1400.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Tefsîru rûḥi’l-beyân. İstanbul: Osman Bey Matbaası, 1928.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-Hanefî. Kitâbü’t-taʿrîfât. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1985.
• Çağrıcı, Mustafa. “İzzet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Demir, Ömer. Dini Kavramlar ve Öğrenme Ortamları: Sâlih Amel Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Demir, Ömer. Kur’ân Kavramları Bağlamında Yaşam Boyu Salih Amel. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. thk. eş-Şeyh Adil Ahmed Abdülmevcud, eş-Şeyh Ali Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî. Müsnedü Ebî Ya‘lâ el-Mevsılî, thk. Hüseyin Selim Esed. Beyrut: Dârü’s-Sakâfeti’l-Arabiyye, 1992.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: T.C. Diyanet İşleri Reisliği Neşriyatı Matbaa-i Ebüzziya, 1938.
• Esed, Muhammed. Kur’ân Mesajı Meal-Tefsir. çev. Cahit Koytak, Ahmet Er-türk. İstanbul: İşaret Yayınları, 1996.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Meʿâni’l-Ḳurʾân. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, İkinci Basım, 1980.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ ve bihâmişihî taʿlikātün ve şurûḥ. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısrıyye el-ʿÂmme li’l-Kitâb, 1980.
• İbn Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî, Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî el-Gırnâtî. et-Teshîl li-ʿulûmi’t-tenzîl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye,1990.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî el-Basrî. Kitâbü cemhereti’l-luġa. thk. Remzî Münîr el-Baʿalbekî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ʿİlmi’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselâm Mu-hammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.:Daru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hibbân. Kitâbü’l-mecrûḥîn mine’l-muḥaddis̱în. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Riyad: Dârü’s-Samîʿî, 2000.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed, Muhammed es-Seyyid Reşad. 15 Cilt. Giza: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ah-med el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab, thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. Kahire: Dârü’l-Maârif, b.y.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. Beyrut-Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1984.
• İnan, Ahmet. “Kur’ân’da Mülkiyet” İslâmî Araştırmalar Dergisi. 16/4 (2003), 481-490.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dârü’l-Marife, b.y.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsîr. Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• Keskin, Hasan. “Fâtir Sûresi 10. Âyeti Bağlamında Tevhîd Sözü İle Sâlih Amel İlişkisi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 13/2 (2009), 117-129.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân ve’l-Mübeyyinü limâ Tazammenehû mine’s-Sünneti ve Âyi’l-Furkân. thk. Dr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Meydan Larousse. “Amel”. İstanbul: Meydan Gazetecilik ve Neşriyat, 1969.
• Merâgī, Ahmed Mustafâ. Tefsîrü’l-Merâġī. Mısır: Şeriketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdüh, 1946.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî el-Münâvî Haddâdî. Feyżü’l-ḳadîr şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġīr. Beyrut: Darü’l-Marife, 1972.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Kitâbü’s-süneni’l-kübrâ. thk. Hasan Abdülmün'im Şelbî. Müessesetü’r-Risâle: Beyrut, 2001.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Levâmiʿu’l-beyyinât. Şerḥu esmâʾillâhi teʿâlâ ve’s-sıfât. Mısır: el-Matbaatü’ş-Şerefiyye, H 1323.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
• Reşid Rıza, Muhammed. Tefsîrü’l-Menâr. Kahire: Dârül-Menâr, 1947.
• Sağlam, Mustafa. Kur’ân-ı Kerim’de Mülk ve Mülkiyet. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Sağlam, Mustafa. “Kur’ân’da Mülk Kavramının Anlam Çerçevesi”. Umde Dini Tetkikler Dergisi. 2/2 (Aralık 2019), 93-130.
• Seyyid Kutub. Fî Ẓılâli’l-Ḳurʾân. Beyrut-Kahire: Dârü’ş-Şürûk, 1985.
• Soysaldı, H. Mehmet. “Asr Sûresi Tefsiri Üzerine”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1997), 1-14.
• Sülün, Murat. Kur’ân-ı Kerim Açısından İman-Amel İlişkisi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. ed-Dürrü’l-mens̱ûr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Merkezü Hecr li’l- Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l- Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 2003.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî Tefsîri’l-Ḳurʾân. 20 Cilt. Kum-İran: Müessese-i Matbuâ‘tî-i İsmailiyân, 1972.
• Taberî, Ebu Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Dr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hecr, 2001.
• Tekin, Mustafa. “Dindarlık Bağlamında Amel-i Sâlih Kavramına Sosyolojik Bir Yaklaşım”, Dindarlık Olgusu (Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri), ed. Hayati Hökelekli. 49-63. Bursa: Kurav Yayınları, 2006.
• Uludağ, Süleyman. “Amel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/ 13-16. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yıldırım, Celâl. İlmin Işığında Asrın Kur’ân Tefsiri. İstanbul: Anadolu Yayınları, 1991.
• Yıldız, İbrahim. Kur’ân, İnsan ve Yanılgı. Bursa: Emin Yayınları, 2019.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. Esâsü’l-belâġa. thk. Muhammed Bâsil Ayun es-Sud. Lübnan: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. thk. eş-Şeyh Adil Ahmed Abdülmevcud, eş-Şeyh Ali Muhammed Muavviz. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Abikan, 1998.