An Assessment on Ibn Arabi by the Idil-Ural Scholar Rıdhauddin bin Fakhruddin (1859-1936)

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 657 - 700, 31.12.2020

Özkan Öztürk

https://doi.org/10.47424/tasavvur.772359

Öz

Rıdhauddin bin Fakhruddin is one of the most important thinkers who took part in the Jadidist movement in the Idil-Ural region in the 19th-20th centuries. He wrote the biography of many Islamic thinkers in order to contribute to the awakening of Muslims of Russia. One of them is about Ibn al-Arabi. In his work, he examines the ideas of İbn al-Arabî under practical, scientific and philosophical titles. In the title of practical opinions, he deals with the issues of ijtihad, ijma and qiyas. In the title of scientific views, he examines the inclusiveness of mercy, Rijal al-ghayb and the faith of Pharaoh. In philosophical views, he stands out the discussions about the âlem-i misâl and wahdat al-wujud. Rıdhauddin bin Fakhruddin reevaluates the historical quarrels about Ibn al-Arabî in his work. He talks about three attitudes and groups on this subject. The first group sees him as heretical while the second group sees him as a great wali. The third group accepts him as a great wali but also adds that reading his works is inconvenient. In addition, Rıdhauddin bin Fakhruddin mentions the effects of Ibn al-Arabi among the Muslims of İdil-Ural in his work. At the end of his work, he makes an evaluation about the opinions he mentioned about Ibn Arabî. It is possible to monitor the effect of neo-Salafist and reformist views in this assessment, which points to the weaknesses and potentialities of Ibn al-Arabi’s thought.

Anahtar Kelimeler

ibn al-Arabi, Rıdhauddin bin Fakhruddin, wahdat al-wujud

İdil-Ural Âlimlerinden Rızâeddîn bin Fahreddîn’in (1859–1936) İbn Arabî Değerlendirmesi

Öz

Rızâeddîn bin Fahreddîn, 19.-20. yüzyıllarda İdil-Ural bölgesinde ceditçilik hareketi içerisinde yer almış en önemli düşünürlerdendir. Rusya müslümanlarının uyanışına katkı sunmak için birçok İslam düşünürünün biyografisini kaleme almıştır. Bunlardan birisi de İbn Arabî hakkındadır. Eserinde İbn Arabî’nin fikirlerini amelî, ilmî ve felsefî başlıkları altında inceler. Amelî görüşler başlığında içtihat, kıyas ve icmâ meseleleriyle ilgilenir. İlmî görüşler başlığı altında şumûl-i rahmet, ricâlu’l-gayb ve firavunun imanı konularını inceler. Felsefî görüşlerde ise âlem-i misâl ve vahdet-i vücûd hakkındaki tartışmaları öne çıkarır. Rızâeddîn bin Fahreddîn, eserinde İbn Arabî hakkında gelişen tarihsel münakaşaları yeniden değerlendirir. Bu konuda üç tutum ve gruptan bahseder. İlk grup onu kafir, ikinci grup ise büyük bir veli olarak görür. Üçüncü grup onun büyük bir veli olduğunu kabul eder fakat eserlerinin okunmasının sakıncalı olduğunu söylerler. Rızâeddîn bin Fahreddîn bunlara ek olarak eserinde İdil-Ural müslümanları arasında da İbn Arabî etkilerinden bahseder. Eserinin sonunda İbn Arabî ile ilgili zikrettiği görüşleri değerlendirir. İbn Arabî düşüncesinin zaaf ve imkanlarına işaret eden bu değerlendirmede neo-selefî ve reformist görüşlerin etkisini izlemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

İbn Arabî, Rızâeddîn bin Fahreddîn, vahdet-i vücûd

Kaynakça

• Addas, Claude. İbn Arabî: Dönüşü Olmayan Yolculuk. trc. Atila Ataman. İstanbul: Nefes Yayınları, 2015.
• Akman, Mustafa. İbn-i Arabî: Kelami Tartışmalar, Sorular, Şüpheler. İstanbul: Ekin Yayınları, 2017.
• Âlûsî, Şehâbeddin Mahmûd el-. Cilâu’l-ayneyn fî muhâkemeti'l-Ahmedeyn. Bulak: el-Matbaatü’l-Mısriyye, 1298.
• Aydın, Süleyman. "Kur’ân ve Sünnet Işığında Firavun’un İmânı Meselesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/26 (Aralık 2016): 121-148.
• Aynî, Mehmet Ali. Şeyh-i Ekberi Niçin Severim?. İstanbul: Evkaf-ı İslâmiye Matbaası, 1339-1341.
• Bigiyef, Musa Cârullah. Rahmet-i İlâhiyye Burhânları. Orenburg: Vakit Matbaası, 1911.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Şerhu’l-Muhammediyye (Ferah’r-rûh). İstanbul: Hacı Muharrem Efendi Matbaası, 1294, I.
• Cevziyye, İbn Kayyim el-. Ḥâdi’l-ervâḥ ilâ bilâdi’l-efrâḥ ev vaṣfü’l-cenne. nşr. Yûsuf Ali Büdeyvî-Muhyiddin Müstû. Beyrût: 1411/1991.
• Chittick, William C.. Imaginal Worlds: Ibn al-ʿArabī and the Problem of Religious Diversity. Albany: State University of New York Press, 1994.
• Chittick, William C.. “The Ambiguity of the Qur'anic Command,” Between Heaven and Hell: Islam, Salvation, and the Fate of Others. ed. Mohammad Hassan Khalil. New York: Oxford University Press, 2013.
• Ebû’s Suûd, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî. İrşâdü’l-Akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Abdulkadir Ahmed Ata. Riyad: Mektebetu’r-Riyâd el-Hadise, ts.
• Ebû’s Suûd, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî. Risâle fi bahsi imâni’l-Fir’avn. Süleymaniye Kütüphanesi, Pertevniyal Sultan, 930.
• Fâsî, Takıyyüddin el-. el-İkdü’s-semîn fî tarihi’l-beledi'l-emîn. thk. Fuad Seyyid. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1406/1986, 2.
• Gül, Halim. “Hukukçu Bir Sûfi İbnül Arabî Müdafası: İmam Şarani Örneği”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 5/9 (Nisan 2013): 46-72.
• Gündüzöz, Güldane. “Yemen’de Bir İbnü’l-Arabî Müdâfii: Mecdüddîn el-Fîrûzâbâdî”. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 18/47 (Haziran 2018): 215-242.
• Heytemî, İbn Hacer el-. el-Fetâva’l-hadîsiyye. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâs el-Arabî, 1419/1998.
• İbn Haldûn, Mukaddimetu İbn Haldûn. thk. Abdullah Muhammed ed-Derviş. Dımaşk: Dâru Ya‘reb, 1425/2004, 2.
• İbn Sînâ, Ebû Alî. el-İşârât ve’t-tenbihât. thk. Süleyman Dünya. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts. 3.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayınları, 2006, 2, 13.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. haz. Ahmed Şemseddin. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1999, 1, 6.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. Fusûsü’l-hikem. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 2009.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddîn. Cevâbü İbni’l-Cezerî ʿan ḥükmi mütâlaʿati kütübi’bni’l-ʿArabî. Süleymaniye Kütüphanesi, Hüsrev Paşa, 423.
• İsmail Hakkı, İzmirli. İslâm Mütefekkirleri İle Garp Mütefekkirleri Arasında Mukayese. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1952.
• Kara, Mustafa. İbn Teymiye’ye göre İbn Arabi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Kaya Emrah. “Sonsuz Tecellî ve Daimî Yaratma: İbn ’Arabī ve İbn Teymiyye’nin Yaratma Meselesine Ezelî Fiil Olarak Bakışları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 57/2 (Ağustos 2016): 69-96.
• Kaya Emrah. “İbnü’l-Arabî’nin Din ve İnançlara Yaklaşımının William Chittick ve Reza Shah-Kazemi Perspektifiyle Evrenselci Yorumu”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/33 (Haziran 2016): 53-73.
• Knysh, Alexander D.. Ibn ‘Arabi in The later Islamic Tradition: The Making of a Polemical Image in Medieval Islam. Albany: State University of New York, 1999.
• Konuk, Ahmed Avni. Fusûsü’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 1999, 1.
• Kubat, Mehmet. “İbn Teymiyye'nin İbn Arabî Eleştirisi”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 9/2 (Aralık 2019): 223-270.
• Makkârî, Ahmed bin Muhammed el-. Nefhu’t-tîb. thk. İhsan Abbâs. Beyrût: Dâru Sâdır, 1968, 2.
• Maraş, İbrahim. “İdil-Ural Bölgesinin Cedidci Dini Lideri Zeynullah Rasuli’nin Hayatı ve Görüşleri”. Dini Araştırmalar 1/1 (Haziran 1998): 76-92.
• Maraş; İbrahim. Türk Dünyasında Dini Yenileşme (1850–1917). İstanbul: Ötüken Yayınları; 2002.
• Namlı, Ali. “XVIII. Yüzyılda İbnü’l-Arabî’yi Tartışmak: İsmâil Hakkı Bursevî’nin Firavun’un İmanı Meselesine Yaklaşımı”. Osmanlı’da İlm-i Tasavvuf, ed. Ercan Alkan-Osman Sacid Arı. İstanbul: İsar Yayınları, 2018.
• Özalp, Ömer Hakan. Rızâeddîn bin Fahreddîn: Kazanla İstanbul Arasında Bir Âlim. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2001.
• Öztürk, Özkan. Çağdaş Türk Düşüncesinde İbn Arabî Felsefesinin Ele Alınışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Rızâeddîn bin Fahreddîn. “İbn Abbas İbn Arabî”, İslâm Mecmuası, 46 (20 Agustos 1332): 927–928.
• Rızâeddîn bin Fahreddîn. Dinî ve İctimaî Meseleler. haz. Ömer Hakan Özalp. İstanbul: Özgü Yayınları, 2007.
• Rızâeddîn bin Fahreddîn. İbn Arabî: Meşhûr İrler Mecmû‘asından Dördüncü Cüz. Orenburg: Vakit Matbaası, 1912.
• Rızâeddîn bin Fahreddîn. Rahmet-i İlahiyye Meselesi. Orenburg: Vakit Gazetesi Matbaası, 1910.
• Sinobî, Nebî b. Turhan b. Durmuş es-. Hayâtü’l-Kulûb. Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymâniye, 703.
• Şa’rânî, Abdülvehhab. el-Yevâkit ve’l-cevâhir. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1998.
• Şa’rânî, Abdülvehhab. et-Tabakâtü'l-kübrâ. thk. Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih. Kahire: Mektebetu’s-Sakâfeti’d- Dîniyye, 2005.
• Taymas, Abdullah Battal. Kazanlı Türk Meşhurlarından III: Âlimcan Barudî. İstanbul: Sıralar Matbaası, 1958.
• Taymas, Abdullah Battal. Kazanlı Türk Meşhurlarından Rızâeddin Fahreddinoğlu: Kişiliği, Fikir, Hayat ve Eserleri ve İki İlave. İstanbul: y.y. ts. 1958.
• Teftazânî, Sa‘deddin et-. Şerhu’l-makâsıd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 2010, I.
• Tuntârî, Necib. Hudûs Âleme İtikat Cihetinden Bir Nazar. Kazan: Tipo-Lipografiya İmperatorskogo Universiteta, 1900.
• Türkoğlu, İsmail. Rusya Türkleri Arasındaki Yenileşme Hareketinin Öncülerinden Rızaeddin Fahreddin: (1858– 1936). İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2000.
• Yıldırım, Birol. “Nebî b. Turhan es-Sinobî (ö.936/1530)’nin Tasavvufî Düşünceye Yönelttiği Tenkitler”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 7/19 (Eylül 2019): 91-110.