Mu’tezile’nin Kur’an-ı Kerim’in Belâgatına Yönelik Eleştirilere Verdiği Cevaplar: Kâdî Abdulcabbâr - İbnü’r-Râvendî Örneği

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 563 - 597, 30.06.2021

Mikail İpek

https://doi.org/10.47424/tasavvur.900544

Öz

Peygamberler Allah’tan aldıkları emir ve yasakları insanlara iletmekle görevli elçilerdir. Tarih boyunca söz konusu peygamberlere iman edenler olduğu gibi etmeyenler de vardır. Nübüvveti reddeden düşünce kendini bazen bir akım şeklinde gösterirken bazen de kişi bazlı olarak ortaya çıkmıştır. Örneğin Hint kökenli olduğu bilinen “Berâhime” ile kökeni hakkında farklı rivayetler bulunan “Sümeniyye” akımı buna örnek verilebilir. Yine günümüzde “Deizm” adıyla ortaya çıkan düşünce akımının da bu amaca hizmet ettiği söylenebilir. Öte yandan Ebû Îsâ el-Verrâk (ö. 247/861), İbnü’r-Râvendî (ö. 301/913) ve Ebûbekir er-Râzî (313/925) gibi şahsiyetlerin nübüvvete ve Hz. Peygamber’in nübüvvetine itirazda bulunduğu bilinmektedir. İbnü’r-Râvendî başlarda bir Mu’tezile âlimi olmasına karşın sonraları bu düşünceden ayrılarak mülhidce fikirler ortaya koymuştur. O, nübüvvetin yanı sıra Hz. Peygamber’in nübüvvetini iptal etme yoluna gitmiştir. İbnü’r-Râvendî bunu yaparken bazen Hz. Peygamber’in mucizelerini öne çıkarmış, bazen de Kur’an-ı Kerim’in belâgatinde birtakım noksanlık ve çelişkilerin olduğunu iddia etmiştir. İbnü’r-Râvendî’ye göre Kur’an’da birçok çelişkili bilgi söz konusudur. Ona göre yapılan gereksiz tekrarlar, bazı yerlerde sözün gereksiz uzatılması ve Arapça kökenli olmayan kelimelerin bulunması, Kur’an’ın mucize bir kitap olmadığını ve evrensel olarak nitelenemeyeceğini göstermektedir. Mu’tezile âlimlerinden Kâdî Abdulcabbâr (ö. 415/1025), bu itirazları büyük bir itina ile ele alarak analiz etmiş ve cevaplamıştır. Kelâm kaynaklarında buna benzer tartışmaların sayısı oldukça fazladır. Örneğin İmam Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd’i ve Bâkillânî’nin Kitâbü’t-Temhîd’inde bu tarz polemikler söz konusudur. Bu çalışmada da Kâdî Abdulcabbâr’ın el-Muğnî’sinin XVI. cildinde geçen tartışma ele alınacaktır. Söz konusu tartışmada Kâdî Abdulcabbâr öncelikle İbnü’r-Râvendî’nin Kur’an’a yönelik itirazını belirtmiş, sonrasında da bu itirazı uygun şekilde bertaraf etmiştir. Burada dikkat çeken en önemli nokta, İbnü’r-Râvendî’nin söz konusu eleştirileri yaparken Arap dili özelliklerini, Kur’an’ın kendi içinde bir bütünlük arz ettiğini ve bir amacı olduğunu görmezden gelmesidir. O bu nedenle eleştirileri sunarken, ayetleri kendi bağlamlarından koparmış, öncesini ve sonrasını dikkate almamış, dolayısıyla mesajı doğru bir şekilde anlamamış veya anlamak işine gelmemiştir. Kâdî Abdulcabbâr ise eleştiri alan ayetleri, bağlamları ile ilişkilendirerek, gerçek manayı ortaya koymak suretiyle ikna edici tarzda cevaplar vermiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mu'tezile, Kâdî Abdulcabbâr, İbnü'r-Râvendî

Teşekkür

Sayın Editör'e ve hakemlere yapacakları katkılardan dolayı şimdiden teşekkür ediyorum...

Answers Given by Mu'tezile to the Crıtıcısm of the Qur'an-ı Kerim: The Example of Kâdî Abdulcabbâr - İbnü'r-Râvendî

Öz

Prophets are messengers in charge of communicating the orders and prohibitions they received from God. Throughout history, there are those who believe in these prophets as well as those who do not. While the thought rejecting prophethood sometimes manifested itself as a trend, sometimes it came out on a personal basis. For example, the "Berâhime", known to be of Indian origin, and the "Sümeniyya" movement, which has different rumors about its origin, can be given as examples. Again, it can be said that the current of thought emerging under the name of “Deism” serves this purpose. On the other hand, personalities such as Abu Isa al-Verrâq, Ibn al-Rawendi and Abu Bakr ar-Razi, It is known that they objected to the prophethood of the Prophet. Although Ibn al-Rawendi was a scholar of Mu'tezile at first, he later left this idea and put forward mulhidish ideas. In addition to he tried to cancel the Hz Mohammed's prophethood. While Ibn al-Rawendi was doing this, sometimes he emphasized the miracles of the Prophet and sometimes claimed that there were some deficiencies and contradictions in the rhetoric of the Quran. According to Ibn al-Rawendi, there are many contradictory information in the Quran. According to him, unnecessary repetitions, unnecessary prolongation of the word in some places and the presence of non-Arabic origin words show that the Quran is not a miracle book and cannot be described as universal. Qâdî Abdulcabbâr, one of the scholars of Mu'tezile, handled these objections with great care and answered them. The number of such discussions in Kalam sources is quite high. For example, there are such polemics in Imam Mâturîdî's Kitâbü't-Tevhîd and in Bâkillânî's Kitâbü't-Temhîd. In this study, the discussion in the 16th volume of al-Muğnî of Qadi Abdulcabbâr will be discussed. In the aforementioned discussion, Qadı Abdulcabbâr firstly stated Ibn al-Rawendi's objection to the Qur'an, and then duly eliminated this objection. The most striking point here is that Ibn al-Rawendi ignored the features of the Arabic language, the integrity of the Quran and that it has a purpose while making these criticisms. For this reason, while presenting the criticisms, he severed the verses from their contexts, did not consider the before and after, and therefore did not understand or understand the message correctly. On the other hand, Qadı Abdulcabbâr gave convincing answers by linking the criticized verses with their contexts and revealing the real meaning.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Mu'tazila, Qadı Abdulcabbâr, Ibn al-Rawendi

Kaynakça

• A’sem, Abdülemîr. Târîhu İbni’r-Râvendî el-Mülhîd. Beyrut: Dârü’l-Mâfâki’l-Cedîde, 1. Basım, 1978.
• Barlak, Muzaffer. Bir Kelam Problemi Olarak Nübüvvet -Bâkıllânî ve Kâdî Abdülcebbâr Örneği-. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Brunsehvig, Robert. “Mu’tezile ve Aslah”. çev. Hulusi Arslan, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2/4 (2002), 235-249.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 2002.
• Çuhadar, Mustafa. “Fesahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/423-424.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman. es-Sünen. thk. Ahmed Zemrilî, Hâlid Âlimî, 1. Basım, 1407.
• Demirci, Muhsin “Esbâb-ı Nüzûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/360-362. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Maslahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 28/79-94. Ankara: İSAM Yayınları, 2003.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Faysalü’t-Tefrika Beyne’l-İslâm ve’z-Zendeka. Hazırlayan: Mahmud Bîcû, Şam, 1993.
• Hayyât, Ebu’l-Hüseyn Abdurrahman b. Muhammed b. Osman. Kitâbü’l-İntsâr ve’r-Redd Alâ İbni’r-Râvendî el- Mülhîd. y.y., t.y.
• İbn Kesir. Tefsîr’l-Kur’ân’il-Azîm. çev. Abdülvehhab Öztürk, İstanbul: Kahraman Yay., 2012.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükerremi. Lisânü’l-Arab. Kahire, t.y.
• İbnü’n-Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya’kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. Beyrut: Dârü’l- Ma’rife, t.y.
• İsfahanî, Râgıb. Müfredât. çev. Yusuf Türker. İstanbul: Pınar Yayınları, 2012.
• Kâdî Abdulcabbâr. el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd-i ve’l-Adl. thk. Dr. Mahmud Muhammed Kâsım, Kâhire, t.y.
• Kâdî Abdulcabbâr. el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd-i ve’l-Adl. thk. Emîn el-Hûlî, t.y.,
• Kâdî Abdulcabbâr. el-Münye ve’l-Emel. thk. Sâmî en-Neşşâr ve Usmanuddîn Muhammed, İskenderiye, 1972.
• Kâdî Abdulcabbâr. Tenzihu’l-Kur’an ani’l-Metâin. Beyrut, t.y.
• Kâdî Abdulcabbâr. Tesbîtü Delâilü’n-Nübüvve. thk. Abdülkerim Osman, Bey-rut: Dâru’l-Arabiyye, t.y.
• Karadeniz, Osman. İlim ve Din açısından Mu’cize. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
• Kılıç, Hulusi. “Belâgat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/380-383. İstanbul: TDV Yayınları 1992.
• Kur’an-ı Kerim. Genel Koordinatör: Mehmet Emin Özafşar. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Kutluer, İlhan. “İbnü’r-Râvendî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/179-184. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Riyâd: Beytü’l-efkâri’ddüveliyye, 1998.
• Özdemir, Metin. ”İslâm Kelâmcılarının İman Anlayışlarının Dışlayıcılık Açısından değerlendirilmesi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 19/4 (2006), 599-613.
• Özdemir, Metin. Mu’tezile’nin Kur’an Müdafaası. Ankara: Fecr Yayınları, 2011.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Teklif”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstan-bul: TDV Yayınları, 2011.
• Topaloğlu ve Çelebi, Bekir ve İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl. Editör: Murat Sülün, İstanbul: TYEKBY, 2018.