بين عالمية القرآن والقول بتاريخانيته: دراسة في نوع المكي والمدني من خلال كتاب الإتقان للسيوطي

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 1335 - 1382, 31.12.2021

Monjed Ahmad

https://doi.org/10.47424/tasavvur.993001

Öz

هي دراسة للنوع الأول في كتاب الإتقان في علوم القرآن للسيوطي: (في معرفة المكي والمدني)، لتحليل ما ورد في الباب من أقوال في قسمة النجوم القرآنية من حيث زمان ومكان النزول، وقد جعلها أبو القاسم الحسن بن محمد النيسابوري (406هـــ) في كتابه (التنبيه على فضل علوم القرآن) خمسة وعشرين نوعاً، مقرراً أنها من أشرف علوم القرآن الكريم، وشرط للتصدي للتفسير، ووافقه في ذلك السيوطي في إتقانه، مفرداً أكثر تلك الأنواع بأبواب مستقلة، وهو الأمر الذي تحفظ عليه بعض العلماء، فوصفه فريق بالغلو والمبالغة، وبحسب آخرين فإنها فتحت أبواب الشبهات، والتي من أهمها القول بتاريخانية القرآن، فإن الكثير مما ورد في نوع المكي والمدني، أسعف الكثيرين من المستشرقين والحداثيين في إنكارهم صلاحيته لكل زمان ومكان، وهذه الدراسة مناقشة وتحليل لأهم تلك الآراء والأقوال ومعالجتها بما يدفع إشكالاتها، كما أنها تقترح طريقة في النظر لنوع المكي والمدني بما يعطيه المساحة المناسبة له، لتكون مساهمة في إغلاق أبواب الشبهات.

Anahtar Kelimeler

: المكي والمدني في الإتقان, التاريخانية, شبهات حول القرآن الكريم, عالمية القرآن الكريم، السيوطي

Kur'an'ın Evrenselliği ve Tarihsel Olduğu Görüşü Arasında: Süyutî'nin İtkan'ı Üzerinden Mekkî ve Medenî Sure Türleri Üzerine Bir Çalışma

Öz

Bu çalışma, Suyûtî’nin (ö. 911/1505) el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân isimli kitabının (Mekkî ve Medenî’nin bilinmesi hakkında) birinci türüyle ilgili bir incelemedir. Bu başlık nüzul zamanı ve mekânı ile ilgili Kur’ân ayetlerinin taksimi konusunda söylenen sözlerin tahlilini içermektedir. Ebu’l-Kâsım el-Hasan b. Muhammed en-Nisabûrî (ö. 406/1015) bu türleri et-Tenbîh 'alâ fadl-i ulûmi’l-Kur’ân isimli kitabında 25 türe ayırmıştır. Bu türlerin, Kur’ân ilimlerinin en üstünü ve tefsir ilmine başlamak için şart olduğunu ifade etmiştir. Suyûtî, İtkânı’nda bu türlerin çoğunu müstakil başlıklar altında ele alarak bu görüşe katılmıştır. Bu durum bazı âlimlerin çekingen kaldığı diğer bazılarının abartı ve aşırılık olarak nitelediği, bir kısmının da şüpheye kapı araladığını belirttikleri bir husustur. Bu şüphelerin en önemlilerinden birisi de Kur’ân’ın tarihselliği söylemidir. Zira Mekkî ve Medenî konusunda aktarılanlar, pek çok müsteşrik ve modernistin Kur’ân’ın bütün zaman ve mekânlar için geçerli olmasını reddetmelerinde onların imdadına yetişmiştir. İşte bu araştırma konuyla ilgili en önemli görüş ve söylemlerin problemlerini gidererek çözüm yollarını ortaya koyan bir analiz ve tartışmadır. Ayrıca bu araştırma şüphe yollarının kapatılmasına katkı sağlayacak, Mekkî ve Medenî konusunda geniş bir bakışı açısı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

İtkân, Mekkî, Medenî, Tarihselcilik, Evrensellik, Suyutî.

Between the universality of the Qur’an and the assertion of its historicity: A study of the Makki and Madani genres through Al-Itqan by Al-Suyuti

Öz

This study is an analysis of the first type in al-Suyūtī’s book of al-Itqan fi 'Ulūm al-Qur'an (in Ma‘rifah al-Makkī and al-Madanī [The knowledge of al-Makkī and al-Madanī]). The chapter in question includes the analysis of what is said on the division of verses in terms of time and place of revelation. Abū l-Qāsim al-Hassan bin Muhammad al- Nīsābūrī, divided them into twenty five types in his book at-Tanbīh 'alā Fadhli 'Ulum al-Qur'an [The virtues of the knowledge of the Quran]. He mentions that this knowledge is among the most honorable sciences of the Holy Qur’an, and a condition for approaching the interpretation. He supported this opinion in al-Itqān dealing with them under separate chapters, which is something that is critiqued by some scholars. While some scholars abstained, a group described it as exaggeration, and according to others it opens the doors of doubts. One of the most important of these doubts is the discourse on the historicity of Qur’an. Much of what was mentioned in al-Makkī and al-Madanī genres helped many orientalists and modernists in their denial of its validity for every time and place. This study is a discussion of the most important opinions on this subject and offers a resolution and responses to the critiques. It also proposes a method to approach al-Makkī and al-Madanī verses and contribute to end any doubts.

Anahtar Kelimeler

al-Makkī, al-Madanī, al-Itqān, Historicity, Universality, al-Suyūtī.

Kaynakça

• Abbâs, Fadl Hasan. İtkânü’l-Burhân Fî Ulûmi’l-Kur’ân. Dârü’l-Furkân/ Ürdün, 2001.
• Arkun, Muhammed. el-Kur’ân min et-Tefsîr el-Mevrûs İlâ Tahlîl el-Huttâb ed-Dînî, Tercüme: Hâşim Sâlih, Dârü’t- Taklîa’/Beyrut, 1. Baskı, 2005.
• Beşîr, İsâm el-Beşîr, Fıkh Tatbîk el-Vasatiyye Fî Âleminâ el-Muâsır.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdülhalık el-Bezzâr. el-Müsned, Mektebetü’l Ulûm ve’l Hikem - el-Medinetü’l Münevvere, Tahkik: Mahfûz er-Rahmân Zeynullah ve Âdil b. Sa’d ve Sabrî Abdülhalık eş-Şâfi’î, 1. Basım, 2009.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâ’îl el-Buhârî. el-Câmi’ es-Sahîh, Dârü’ş-Şa’b. Kâhire, 1. Baskı (1987 - 407 H.).
• Ca’ît, Hişâm. Fi’s-Sîra en-Nebeviyye 2. Târîhiyye ed-Da’ve el-Muhammediyye Fî Mekke, Dârü’t Talîa’ Littibâa ve’n-Neşr, 2007.
• Cürcanî, Alî b. Muhammed b. Alî el-Cürcânî. et-Ta’rîfât. Dârü’l-Kitâb el-Arabî - Beyrut, Tahkik: İbrâhîm el-İbyârî, 1. Baskı, 1405 H.
• Derrâz, Muhammed Abdullah, Hasâd el-Kalem. Dirâsât ve buhûs. cem’ ve i’dâd: eş-Şeyh Ahmed Mustafa Fadliyye, Takdîm D. Alî Cum’a, Dâr el-Kalem Linneşr ve’t Tevzî’ - Mısır, 1. Baskı, 2007.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîr el-Hadîs. Dâr-ı İhyâ’ el-Kütüb el-Arabiyye el-Kâhire, 1. Baskı, 1383 (h.).
• İbn Hacer el-Askalânî. Ahmed b. Alî b. Hacer. Feth el-Bârî bi Şerh-i Sahîh el-Buhârî. Dârü’l Ma’rife - Beyrut, 1379.
• İbn Âşûr, Muhammed el-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Müessestü’t-Târîh el-Arabî, Beyrut, 1. Baskı, 2000.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Ğâlib b. Abdurrahman. el-Muharrirü’l Vecîz fî Tefsîr el-Kitâbü’l Azîz. Dârü’l Kütüb el-İlmiyye / Bey-rut, Tahkik: Nâyif b. Ahmed el-Hamd, 1. Baskı, 2001.
• Ebu Zeyd, Nasr Hâmid, Mefhûmü’n-Nass. Dirâse Fî Ulûm el-Kur’ân, Mektebetü’l-Fikrü’l Cedîd. el-Merkezü’s-sekâfî el-Arabî, 1. Baskı, 2014.
• Tâhûnî, Muhammed b. Alî el-Fârûkî el-Hanefî et-Tâhûnî. Keşşâfi Istılâhâtü’l Fünun. Mektebetü Lübnân, Tahkik: Refîk el-Acem ve Alî Dahrûc, 1. Baskı, 1996.
• Takiyyüddin el-Osmânî. Tekmiletü Feth el-Mülhem bi Şerh Sahih Müslim. Dârü İhyâ’ et-Turâsü’l Arabî, 1. Baskı, 2006.
• Râfiî’, Mustafâ Sâdık Er-Râfiî’. İ’câz el-Kur’ân ve’l-Belâğa en-Nebeviyye. Dâr el-Kütüb el-Arabî, 9. Baskı, 1973.
• Rehâb, Muhammed Âl-i Rehâb. Tenkiyye tü’z-Zeyl bi tebrieti’l-Allâme es-Suyûtî min Vasfihi bi Hâtıb Leyl. https://www.facebook.com/872925356084159/posts/2536374569739221/
• Sîbeveyhi, Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî bi’l-velâ’, Ebû Bişr, el-Kitâb, (vefat: 180 h.) tahkik: Abdusselâm Muhammed Hârûn, en-Nâşır: Mektebe el-Hâncî, el-Kâhire, 3. Baskı, (1988 m. - 1408 h.) Cilt Sayısı: 4.
• Suyûtî, Abdurrahmân b. Kemâl Celâleddîn es-Suyûtî. el-İtkân Fî Ulûmi’l-Kur’ân. Dâr-ı İbn Hazm, 2015.
• Şâtibî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Ğarnâtî eş-Şâtibî. el-Muvâfakât. Dar-ı İbn Affân, tahkik: Meşhûr b. Hasan Âl-i Selmân, 1. Baskı, 1997.
• Şâtibî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî eş-Şâtibî. el-İ’tisâm. Mektebe et-Tevhîd, Tahkik: Meşhûr b. Hasan Âl-i Selmân, 1. Baskı, 2004.
• Sâlih, Subhî es-Sâlih. Mebâhis Fî Ulûm el-Kur’ân. Darü’l-İlm li’l-melâyin, 24. Baskı, 2000.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr et-Taberî. Câmi’ül Beyân An Te’vîl Ây el-Kur’ân. Mektebi’t-Tahkîk Bidâr Hicr, 1. Baskı, 1984.
• Gazali, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed el-Gazali. el-Müsteşfâ Fî Usûli’l-Fıkh, Tahkik: Muhammed b. Süleyman el-Eşkar, Beyrut: Müesseseti’r-Risâle, , , 1. Baskı, 1997.
• Gumarî, Abbdullah b. es-Sâdık el-Gumarî. el-İhsân Fî Ta’kîbi’l-itkân li’s-Suyûtî. Dârü’l Ensâr.
• Fahreddîn er-Râzî, Muhammed b. Ömer. Mefâtîhü’l-Ğayb ev et-Tefsîrü’l-Kebîr. Dâr-ı İhyâi’t- Turâs el-Arabî/ Beyru, 2. Baskı, 1992.
• Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî. el-Ayn. Dâr ve Mektebeti’l-Hilâl, Tahkik: Dr. Mehdî el-Mahzûmî ve Dr. İbrâhîm Sâmerrâî, 1. Baskı.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Farah el-Ensârî el-Kurtubî. el-Câmi’ li Ahkâmi’l- Kur’ân. Dârü’l-Kütüb el-Mısriyye, el-Kâhire, Tahkik: Ahmed el-Berdûnî ve İbrâhîm Atfîş, 2. Baskı, 1964.
• Kattân, Mennâ’ el-Kattân. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Mektebe Vehbe, 11. Baskı, 2000.
• Kutub, Seyyid. Müşâhedetü’l-Kıyâme Fî’l-Kur’ân. Dârü’ş-Şurûk, 14. Baskı
• Müslim, Ebû’l Hüseyn Müslim b. El-Huccâc b. Müslim el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. el-Câmi’ü’s-Sahîh. Dârü’l-Cîl Beyrut ve Dârü’l-Afâk el-Cedîde. Beyrut, 3. Baskı, 1994.
• Ma’tanî, Abdülazîm İbrâhîm Muhammed. Hasâisü’t-Ta’bîr rl-Kur’ânî ve semâtihi’l-Belâğiyye. Mektebetü Vehbe/ el-Kâhire, 1. Baskı, 1992.
• Meydâni, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Muhammed el-Meydâni en-Neysâbûrî. Mec-mu’i’l-Emsâl. Dârü’l-Ma’rife/ Beyrut, Tahkik: Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, 2. Baskı, 2002, Sayfa (180/1)
• Nesefî, Ebû Hafs Necmeddîn Ömer b. Muhammed. et-Tefsîr Fi’t-Tefsîr. Dârü’l-Lubâb/ İstanbul, Tahkik: Mâhir Edîb Habbûş ve Fâdî el-Mağribî, 1. Baskı, 2019.
• Zerkânî, Muhammed Abdulazîm ez-Zerkânî. Menâhil el-İrfân fî Ulûmi’l Kur’ân. Matbaa Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâhu, 3. Baskı, 1987.