Iʽjāz al-Qur’an in İbâzî’s Tafsirs

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 321 - 350, 30.06.2022

Fatih Altun , Gökhan Atmaca

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1085043

Öz

Islamic scholars have specially focused on iʽjāz al-Qur’an, which expresses the universality of the Qur'an, its inaccessible superiority and the divine character and they tried to understand iʽjāz al-Qur’an within the environment they grew up and with the knowledge they have. Some of the scholars who are try understanding are the commentators belonging to the Ibāziyya sect, which was formed in the early period of Islamic history and continues to exist today. In this article, it is aimed to examine the approaches of Ibāzī commentators to iʽjāz al-Qur’an. In addition, the purpose of the study is to determine iʽjāz, miracle and tahaddī in Ibâzî tafseers and in some Sunnī sources and to prepare the ground for the comparison of the views of both thought systems on these issues. As a result of the research, it has been understood that Ibāzī commentators have the same opinion that the Qur'an has challenged with its text and content, nothing like it will ever be created and that it is a valid miracle until the Day of Judgment. Moreover, it has been seen that the Ibāzī commentators and Sunni scholars have similar perspectives on iʽjāz al-Qur’an. The exception to this is the relationship established by Ettafeyyish, one of the Ibāzī commentators, between tahaddī and the creation of the Qur'an. The reason for the difference in their views can be explained by the influence of sec-tarian thought and similarity between the views of Ibazi and Sunni scholars, can be explained by their approach to the iʽjāz al-Qur’an with a transcendentalist (tanzihī) understanding and the by fact that their tafseer sources are the same.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr (Interpretation), Iʽjāz al-Qur’an, Ibāziyya, Ahl-i Sunnah, Challenge

İbâzî Tefsirlerde İ'câzü'l-Kur'an

Öz

İslam alimleri; Kur’an’ın evrenselliğini, erişilmez üstünlüğünü ve ilahî kelam olduğunu ifade eden i‘câzü’l-Kur’an üzerinde önemle durmuşlar, yetiştikleri ortam ve ilmi birikimleriyle Kur’an’ın i‘câzını anlamaya çalışmışlardır. Bu konuda, İslam tarihinin erken döneminde teşekkül eden ve günümüzde varlığını devam ettiren İbâziyye mezhebine mensup müfessirler de çaba göstermişlerdir. Bu makalede İbâzî müfessirlerin i‘câzü’l-Kur’an’a yaklaşımlarının incelenmesi hedeflenmiştir. Bununla birlikte İbâzî tefsirlerde ve bazı Sünnî kaynaklarda i‘câz, mucize ve tehaddînin neler olduğu tespit edilmeye çalışılmış ve bu iki ekolün görüşlerinin kıyaslanması amaçlanmıştır. Araştırmanın sonucunda İbâzî müfessirlerin Kur’an’ın metin ve muhtevasıyla tehaddîde bulunduğu, benzerinin meydana getirilemeyeceği ve kıyamete kadar geçerli bir mûcize olduğu hususunda aynı kanaati taşıdıkları anlaşılmıştır. Ayrıca İbâzî müfessirlerle Sünnî âlimlerin i‘câzü’l-Kur’an’a bakış açılarının benzer olduğu görülmüştür. Bunun istisnası, İbâzî müfessirlerden Ettafeyyiş’in tehaddî ile halku’l-Kur’an arasında kurduğu ilişkidir. İbâzî ve Sünnî alimlerin görüşlerindeki benzerliğin çokluğu, i‘câzü’l-Kur’an’a tenzihi bir anlayışla yaklaşmaları ve tefsir kaynaklarının aynı olmasıyla; görüşlerindeki farklılığın sebebi ise mezhebi düşüncenin etkisiyle açıklanabilir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İ‘câzü’l-Kur’an, İbâzîyye, Ehl-i sünnet, Tehaddî

Kaynakça

• Abdülbâkī, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1364.
• Ağırkaya, Güven. “Hâricî ve İbâzî Tefsire Dair Bir Literatür Denemesi”. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi 5/2 (Aralık 2019), 1299-1334.
• Ağırkaya, Güven. İbâdî Tefsirlerde Hâricî İzler (Himyânu’z-Zâd Örneği). Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (Aralık 2019), 565-610.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaûd, Âdil Mürşid ve diğerleri. 45 Cilt b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Arpa, Enver. “İ'cazü'l-Kur'an Konusuna Farklı Bir Yaklaşım”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/1 (2002), 81-107.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. el-Fark beyne’l-fırak. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Kâhire: Mektebetü İbni Sînâ, 1409/1988.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. İ‘câzü’l-Kur’ân. thk. Ahmed Sakr, Kahire: Dâru’l- Meârif, ts..
• Beyyûz, İbrahim b. Ömer. fî Rihâbi’l-Kur’ân. thr. İsa b. Muhammed Belhâc. 28 Cilt. Karâra: Matbaatü’l-Arabiyye, 2. Basım, 1430/2009.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘aşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1418.
• Ca‘bîrî, Ferhât. el-Bu‘dü’l-hadârî li’l-akîdeti’l-İbâziyye. b.y.: Matba‘atü’l-Elvâni’l-Hadîse, 1989.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 9. Basım, 1993.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim. Maḳālâtü’l-İslâmiyyîn ve’ḫtilâfü’l-muṣallîn. nşr. Hellmut Ritter. Beyrût: Dâru’n-Neşr, 4. Basım, 1426/2005.
• Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf. Himyânü’z-zâd ilâ dâri’l-me‘âd. thk. Abdu’l-hâfız Şelebi. 21 Cilt. Saltanat-ı Uman: Vizâratü’t-Türâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe. 2. Basım, 1403/1983.
• Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf. Teysîru’t-tefsîr. thk. İbrahim b. Muhammed Talây. 17 Cilt. Cezayir: Dâru’t- Tevfîkıyye, 2011.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher. Tehẕîbü’l-luġa. thk. Muhammed Ivaz Mir‘ab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi't- Türâsi'l-Arabî, 2001.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbâziyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/256-261. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. thk. Muhammed Nu‘aym el-Arkasûsî. Beyrût: Müessesetü’r-Risale, 8. Basım, 2005.
• Halîlî, Ahmed b. Hamed. Cevâhiru’t-tefsîr envârun min beyâni’t-tenzîl. 3 Cilt. Saltanat-ı Uman: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’d-Dîniyye, 2. Basım, ts..
• Haliloğlu, Hasan. “Adudüddîn Îcî ve Seyyid Şerif Cürcânî’ye Göre Kur’ân-ı Kerîm’in İ’câzı (İ’câzü’l-Kur’ân)”. Ağrı İslâmi İlimler Dergisi (AGİİD) 7 (Aralık 2020), 81-109.
• Hevvârî, Hûd b. Muhakkem. Tefsîru kitâbillâhi’l-azîz. thk. Belhâc b. Saîd Şerîfî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1990.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ah-med. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, ts..
• Ka‘bâş, Muhammed b. İbrahim Sa‘îd. Nefehâtü’r-Rahmân fî riyâzi’l-Kur’an. 14 Cilt. Atf: Cem‘ıyyetü’n-Nehza, 1424/2003.
• Kalhâtî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Saîd el-Ezdî. el-Keşf ve’l-beyân. thk. Seyyide İsmail Kâşif. Umân: Vizâratü’t- Türâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfeti, 1400/1980.
• Kattân, Mennâ‘ Halîl. Mebâḥis̱ fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Riyad: Mektebetü’l-Me‘ârif, 3. Basım, 1421/2000.
• Kindî, Saîd b. Ahmed b. Saîd. et-Tefsîru’l-müyesser. thk. Mustafa b. Muham-med Şerîfî-Muhammed b. Musa Bâbâ‘ammî. 3 Cilt. Karâra: Cem‘ıyyetü’t-Türâs, 1418/1998.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed el- Berdûnî, İbrahim Ettafeyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
• Kutub, Seyyid. Fî Ẓılâli’l-Ḳurʾân. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 12. Basım, 1412.
• Lewicki, T. “Ibâdıyya”. The Encycleopedia of İslâm (New Edition). ed. B. Lewis vd. 3/648-660. Leiden: Brill, 1986.
• Okumuş, Mesut. “Ulûmu’l-Kur’an”. Tefsir El Kitabı. ed. Mehmet Akif Koç. 313-325. Ankara: Grafiker Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Polat, Fethi Ahmet. “Bir İ‘câzü’l-Kur’an İddiası: Sarfe”. Marife 3/3 (Kış 2003), 185-218.
• Râfiî, Mustafâ Sâdık b. Abdirrezzâk b. Saîd b. Ahmed b. Abdilkādir. İʿcâzü’l-Ḳurʾân ve’l-belâgati’n-Nebeviyye. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-‘Arabî, 8. Basım, 1425/2005.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Safvân Ahmed Dâvûdî. Dımaşk:Dâru’l-Kalem, 1412/1992.
• Salmazzem, Mehmet. “Tehaddî Âyetlerinin Nüzûl Kronolojisine Dair Farklı Bir Yaklaşım”. Ekev Akademi Dergisi 19/64 (Güz 2015), 115-134.
• Savâfî, İbrahim b. Nâsır b. Sâlim. el-İbrîz fî tefsîri kitâbillâhi’l-azîz. 4 cilt. b.y.: y.y., 1439/2018.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkān fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısrıyyetü’l-‘Âmme, 1394/1974.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed. el-Milel ve’n-Nihal, thk. Abdü-lazîz Muhammed el-Vekîl. Kahire: Müessesetü’l-Halebî, 1387/1968.
• Teber, Hatice. Hûd b. Muhakkem el-Huvvârî ve Tefsiri. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2014.
• Vercelânî, Ebû Ya‘kūb Yûsuf b. İbrâhîm es-Sedrâtî. ed-Delîl ve’l-burhân li-ehli’l-ʿuḳūl. thk. Sâlim b. Ahmed el- Hârisî 3 Cilt. Maskat: Vizâratü’t-Türâs ve’s-Sekâfe, 2. Basım, 1427/2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İ‘câzü ’l-Kur’ân”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24.12.2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/icazul-kuran
• Yıldız, Metin. “Kelâmî Görüşleri Bağlamında İbâzîlerin Hâricîliği Meselesi”. Kader 16/2 (Aralık 2018), 294-318.
• Yılmaz, Nedim. İ‘câzü’l-Kur’an. İstanbul: Fatih Yayınevi, 1984.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. 40 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts..
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1376/1957.
• Zürkānî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi,’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 4. Basım, 2003.