Ortak Hadisler Bağlamında Ehl-i sünnet ve Şîa’ya Göre Firâset Rivayetinin Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 709 - 743, 30.06.2022

Mustafa Tatlı

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1094524

Cited By: 1

Öz

Ehl-i sünnet ve Şîa arasındaki ortak noktalardan biri, sahip oldukları müşterek hadislerdir. Son yıllarda iki mezhebi yakınlaştırmanın bir aracı olarak görülen ortak rivayetlerden bahsedilse de detaylara inildiğinde lafız ve yorum bakımından bazı farklılıkların olduğu anlaşılmaktadır. Müşterek hadislerin bir kısmı ise Şîa ve Ehl-i sünnette tamamen aynı lafızlarla nakledilmiştir. İki mezhep bu tür hadislerde anlam yönünden farklı değerlendirmelere gidebilmiştir. Şîa’daki bir hadisin lafız farklılıkları mezhep içi oluşumun takibini sağlarken bu durumun bir benzeri, Ehl-i sünnet için hadislere yüklenen yorumlarda görülmektedir. Bu tespitlerin müşahhas bir örneği olarak, iman kapsamındaki soyut kavramları içeren firâset hadisini ele almak mümkündür. İki bölümden oluşması planlan çalışmanın ilk kısmında firâset hadisinin Ehl-i sünnet içerisindeki sıhhat durumu ve hadise yüklenen anlam üzerinde durulmuştur. Hadis, tefsir ve tasavvuf kaynaklarının araştırılması neticesinde Sûfî alimlerin bu hadise daha fazla yoğunlaştıkları görülmüştür. Şîa ve Ehl-i sünnet kitaplarında neredeyse metin olarak aynı şekilde geçen firâset hadisi, Ehl-i sünnet içerisinde özellikle sûfîlerin bilgi elde etme yollarından firâset anlayışının delili olarak kabul edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Ehl-i sünnet, Şîa, Ortak Rivayet, Firâset

The Evaluation of Firâsah Narration According to Ahl al-Sunnah and Shia in the Context of Common Hadiths

Öz

One of the common points between Ahl al-Sunnah and Shia is the com-mon hadiths, which both have. These hadiths have been seen as a means of bringing the two sides closer in recent years. Although common narrations, which are seen as a means of bringing the two sects closer, have been men-tioned in recent years, when going into detail, it is understood that there are differences in terms of wording and interpretation. Some of the common hadiths are transmitted in the exactly same way in Shia and Ahl al-Sunnah. The two sects were able to make different evaluations in terms of meaning in such hadiths. The wording differences of a hadith in Shia enable the follow-up of the formation within the sect. A similar situation can be seen in the interpretations attributed to the hadiths in the Ahl al-Sunnah. As a concrete example of these determinations, it is possible to consider the hadith of firâsah, which includes abstract concepts within the scope of faith. The study consists of two parts. In the first part, status of authenticity the hadith of firâsah in Ahl al-Sunnah and the meaning attributed to the hadith are emphasized. It was seen that Sufi scholars concentrated more on this hadith as a result of the research on hadith, tafsir and sufism sources.The hadith of firâset, which is almost identical in terms of text in the books of Shia and Ahl as-sunna, has been accepted as evidence of the understanding of firâset among the Ahl as-Sunnah, especially as a way of Sufis obtaining knowledge.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Ahl al-Sunnah, Shia, Common Narration, Firâsah.

Kaynakça

• Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîbu’r-rahman el-‘zamî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1982.
• Ali el-Kârî. Mirkâtü'l-mefâtîh şerhi Mişkâti'l-mesâbîh. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Âlûsî, Şehâbeddin Mahmûd. Rûhü’l-meânî fî tefsiri’l-Kur'âni’l-azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. thk. Ali Abdülbârî Atıyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Attâr, Ferîdüddîn. Tezkiretü’l-evliyâ. thk. Asım İbrahim Keyyâlî. Beyrut: DKİ, 2010.
• Ateş, Süleyman. “Firâset”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/116-117. Ankara: TDV, 1996.
• Ayhan, Mehmet. İbn Arabî ve Hadis. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2016.
• Buehler, Arthur. “İslam’ın İlk Dönemlerinde Örtüşen Akımlar: Tasavvuf Şeyhi ve Şii İmam”. çev. Mehmet Atalay. e- Makâlât Mezhep Araştırmaları 7/1 (2014), 209-239.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. ez-Zühdü’l-kebîr. thk. Amir Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’l-Sekâfiyye, 1996.
• Bezzâr, Ebû Bekir. el-Müsned. thk. Adil b. Sa‘d. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-kebîr. Haydarâbâd: el-Mektebetü'l-İslâmiyye, 1943.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
• Ebû Davud es-Sicistânî. Suâlâtu Ebî Ubeyd el-Âcurrî Ebâ Davud es-Sicistânî fi ma’rifeti’r-ricâl ve cerhihim ve ta‘dîlihim (Âcurrî rivayeti). thk. Abdulalîm Abdulazîm el-Bestevî. Mekke: Dâru’l-İstikâme, 1997.
• Ebû Hanîfe, Nu‘man b. Sâbit. Müsned-i Ebî Hanîfe bi-rivayeti İbn Hüsrev el-Belhî. thk. Latifurrahman el-Kâsimî. Mekke: Mektebetü’l-İmdâdiyye, 2010.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed. et-Tıbbü’n-nebevî. thk. Mustafa Hızır Dönmez. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2006.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed. Hilyetü’l-evliyâ. Beyrut: DKİ, 1988.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed. Kitâbü’l-erbaîn alâ mezhebi’l-mütehakkıkîne mine’s-sûfiyye. thk. Bedr b. Abdullah. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1993.
• Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî. Emsâlü’l-hadis. thk. Abdülalâ Hamîd. Bombey: Dâru’s-Selefiyye, 1987.
• Erdoğan, Hatice. İslâm Düşüncesinde Basîret ve Firâset Kavramlarının Din Psikolojisi Açısından İncelenmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Emin, Muhsin. A‘yânü’ş-Şîa. thk. Hasan el-Emin. Beyrut : Dâru’t-Teâruf li’l-Matbuat, 1983.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd. İhyâu ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1982.
• Gumârî, Ebü’l-Feyz Ahmed. el-Müdâvî li-ileli’l-Câmii‘s-sagîr ve şerhiyyi’l-Münâvî. Beyrut: DKİ, t.y.
• Görmez, Mehmet ve vd. Hadislerle İslam: Hadislerle Hadislerin Yorumu. ed. Mehmet Emin Özafşar ve vd. Ankara: DİB, 2013.
• Hatîb el-Bağdâdî. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘ruf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
• Hâzimî, İbrahim b. Abdullah. Firâsetü’l-mü‘min: Kasasun Vâkıatün. Riyad: Daru’n-Neşr, 1994.
• Hâzin, Ali b. Muhammed. Lübâbü’t-te’vil fî meâni’t-tenzîl. thk. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin. Beyrut: DKİ, 1995.
• Hey'etü’t-tahrîr. “Mevsûatü’l-ehâdisi’l-müştereke beyne’s-Sünne ve’ş-Şîa”. Mecelletü’l-Kelime 87/22 (2015), 185- 190.
• Heysemî, Ebü’l-Hasan. Mecmaü’z-zevâid ve menbaü'l-fevâid. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1991.
• Hûî, Ebü’l-Kâsım, Mu‘cemu ricâli’l-hadis. Necef: Müessesetü’l-İmam el-Hûî, 1992.
• el-Huseynî, Muhsin. el-Ehâdîsü’l-kudsiyye el-müşterake beyne’s-Sünne ve’ş-Şîa. ed-Dâru’l-İslamiyye, 2005.
• İbn Abdilber en-Nemerî. Câmiu beyâni’l-ilmi ve fazlihi. thk. Ebu’l-Eşbel ez-Züheyrî. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1994.
• İbn Abdilber en-Nemerî. el-İstizkâr. thk. Abdülmu‘ti Emin Kal‘acî. Beyrut: Dâru Kuteybe.
• İbn Adî. Ebû Ahmed el-Cürcânî. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: DKİ, 1997.
• İbn Beşküvâl. es-Sıla fî târîhi eimmeti’l-Endelüs. nşr. İzzet el-Attâr el-Hüseynî. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1955.
• İbn Ebî Hâtim. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: DKİ, 1952.
• İbn Ebî Hâtim. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• İbn Ebî Hayseme. et-Târîhu’l-kebîr (es-Sifrü’s-sâlis). thk. Salâh b. Fethi Helel. Kahire, el-Farukü’l-Hadise, 2004.
• İbn Hacer, el-Askalânî, Tehzîbü’t-Tehzîb. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Ma’ârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hacer, el-Askalânî. Takrîbu’t-Tehzîb. thk. Adil Mürşid. Beyrut: Müessese-tü’r-Risâle Nâşirûn, 2007.
• İbn Hacer, el-Askalânî. Fethü'l-Bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdülaziz b. Abdullah b. Bâz. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2007.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim el-Büstî. Kitâbü’s-sikât. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Ma‘ârifi’l- Osmâniyye, 1973.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim el-Büstî. Kitâbu’l-Mecrûhîn. thk. Hamdî Abdülmecid b. İsmail es-Selefî. Riyad, Dâru’s- Sumey’i, 2000.
• İbn Kesîr. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. Riyad: Dâru Taybe, 1997.
• İbn Kuteybe ed-Dîneverî. el-Maârif. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1981.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl. Lisânü'l-Arab. Beyrut: Dâru Sadır, 1993.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fütûhât-ı Mekkiyye. 2.bs. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Mevzûât. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1968.
• İbnü’l-Kayyyim el-Cevziyye. Medâricü’s-sâlikîn. thk. Muhammed Mu‘tasımbillah el-Bağdâdî. Beyrut: DKİ, 1996.
• İbnü’l-Mülakkın, Sirâcüddîn. Tabakâtü’l-evliyâ. thk. Nureddin Şüreybe, 2. bs. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1994.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir. et-Ta‘arruf li-mezhebi ehli’t-tasavvuf. nşr. Arthur John Arberry. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1994.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir. Bahrü’l-fevâid, thk. Muhammed Hasan Muhammed - Ahmed el-Mezîdî. Beyrut: DKİ, 1999.
• Kılıç, Sadık. “Kur’ân’da Tefekkürün Semantik Evreni”. Diyanet İlmi Dergi 4/54 (2018), 41-85.
• Kudâî, Muhammed b. Selâme b. Ca‘fer. Müsnedü’ş-Şihâb. thk. Hamdi es-Selefî. Beyrût: Müessesetü’r-Risale, 1986.
• Kurtubî, Ebü’l-Abbas. el-Müfhim şerhu Sahihi Müslim. thk. Muhyiddin Dîb Mistû - Yusuf Ali Büdeyvi - Ahmed Muhammed- Mahmud İbrahim. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1996.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Kuşeyrî Risalesi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Der-gah Yayınları, 2003.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Letâifü’l-İşârât. thk. İbrâhim Besyûnî. Kahire: el-Hey’etü'l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1981.
• Kuzudişli, Bekir. “Şîa’da Rivayet Olgusunu Şekillendiren Temel Unsurlar”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/1 (2018), 59-92.
• Kuzudişli, Bekir. Şîa ve Hadis: Başlangıcından Kütüb-i Erbaa’ya Hadis Rivayeti ve İsnâd. İstanbul: Klasik, 2017.
• Mâlînî, Ebû Sa‘d. Kitâbü'l-erbaîn fî şüyuhi’s-sûfiyye. thk. Amir Hasan Sabri. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1997.
• Meclisî, Muhammed Bâkır. Bihârü’l-envâri'l-câmi‘a li-düreri ahbâri’l-eimmeti’l-ethâr. Beyrût: Müessesetü’l-Vefâ, 1983.
• Mekkî, Ebû Tâlib. Kûtü’l-kulûb fi muâmeleti’l-mahbûb ve vasfu tarîki’l-mürîd ila makâmi’t-tevhîd. thk. Asım İbrahim el-Keyyâlî. Beyrut: DKİ, 2005.
• Memdûh, Mahmûd Saîd. Beşâratü’l-mü’min bi-tashîhi hadisi ‘ittekû firâsete’l-mü’min’. Kahire: Dâru’r-Râzî, 1995.
• Mizzî, Yusuf b. Abdurrahman. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘ruf. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1992.
• Mübarekfûrî, Safiyurrahmân. Tuhfetü’l-ahvezî. Beyrut: DKİ, t.y.
• Münâvî, Abdürraûf. Feyzü'l-kadîr şerhi'l-Câmii‘s-sagîr. Kahire: Matbaatu Mustafa Muhammed, 1938.
• Muhâsibî, Hâris. er-Riâye li-hukukillah. thk. Abdülkadir Ahmed Ata. Beyrut: DKİ, 1970.
• Nebhâ, Hıdır Muhammed. Ehâdîsu'n-nebiyyi'l-müştereke beyne’ş-Şîa ve’s-Sünne. Beyrut: Dâru’l-Hâdî, 2009.
• Nizâmüddîn en-Nîsâbûrî. Garâibi’l-Kur’ân ve Regâibi’l-Furkân. thk. Zekeriyya Umeyrân. Beyrut: DKİ, 1996.
• Oktan, Yusuf. “Siyasi ve Mezhebî Olayların Ortaya Çıkardığı Süfyânî Rivayetleri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 24/3 (2020), 1135-1156.
• Öğüt, Salim. “Firâset”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/116-118. Ankara: TDV, 1996.
• Râzî, Fahreddin. et-Tefsîrü'l-kebîr-Mefâtîhü’l-gayb. Beyrut: DKİ, 2000.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Bahru’l-ulûm. thk. Mahmud Mutraci. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Serrâc, Ebû Nasr. el-Lüma‘. thk. Tâhâ Abdülbâkî Sürûr. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîse, 1960.
• Suad el-Hakim. İbnü’l Arabi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman. el-Erbeûn fi’t-tasavvuf. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1981.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman. Hakâikü’t-tefsir. thk. Seyyid Umrân. Beyrut: DKİ, 2004.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman. Tabakâtu’s-sûfiyye, thk. Mustafa Abdülkadir Ata. Beyrut: DKİ, 1998.
• Süyûtî, Celâleddin. el-Leâli’l-mesnûa. thk. Ebû Abdurrahman Sâlih b. Muhammed. Beyrut: DKİ, 1996.
• Şaherhî, Hamid. en-Nübüvvetü fi’l-ehâdîsi’l-müştereke beyne’s-Sünne ve’ş-Şîa. Tahran: el-Merkezü’l-Âli li’d- Dirâseti’t-Takribiyye, 2012.
• eş-Şantî, Üsame. Hukûkü’l-müslim. Kuveyt: y.y., t.y.
• Şevkânî, Ebû Abdullah. el-Fevâidü’l-mecmûʿa fi’l-ehâdîsi’l-mevzûa. thk. Abdurrahman el-Muallimî. Beyrut: DKİ, 1960.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr. ed-Duafâü’l-kebîr. thk. Abdülmu‘ti Emin Kal‘acî. Beyrut: DKİ, 1984.
• Uysal, Muhittin. Tasavvuf Kültüründe Hadis. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Uysal, Muhittin. “Tespit ve Yorum Bakımından Sûfî Bilgisi ile İlgili Ha-berler”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2006), 181-217.
• Üzüm, İlyas. “Sünnî-Şiî Yakınlaşması: Dâru’t-Takrîb Tecrübesi”. İslâm Araş-tırmaları Dergisi 2 (1998), 171-185.
• Taberânî. Ebü’l-Kâsım. el-Mu‘cemü’l-evsat. thk. Tarık b. İvazullah. Kahire: Dâru’l-Harameyn, t.y.
• Taberânî. Ebü’l-Kâsım. el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdülmecid es-Selefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994.
• Taberânî. Ebü’l-Kâsım. el-Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, thk. Hamdî es-Selefî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiü’l-beyân fî tefsiri'l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2000.
• Tarik, Ramazan. “Türkiye’de Takrîbü’l-Mezâhib Alanında Çalışmaların De-ğerlendirilmesi”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/2 (2019), 605-620.
• Tirmizî, Hakîm. Nevâdirü’l-usûl fî ma’rifeti ehâdîsi’r-Resûl. thk. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1978.
• Topgül, Muhammed Enes. “Sünnî-Şiî İkilemine Farklı Bir Bakış: Yeniden İnşa Edilen Hadis Bağlamları”. İslâm Araştırmaları Dergisi, 41 (2019), 45-83.
• Tüsterî, Muhammed Takî. Kâmûsü’r-ricâl, Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1990.
• Yahya b. Maîn. Suâlâtu İbni’l-Cüneyd li Ebî Zekeriyya Yahya b. Maîn. thk. Ah-med Muhammed Nur Seyf. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1988.
• Yardım, Ali. “Abdullah b. Sâlih el-Mısrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/132. Ankara: TDV, 1988.
• Yıldırım, Ahmet. “Tasavvufta Gayb Problemi ve Tasavvuf Literatüründe Gaybî Rivayetler”. Arayışlar -İnsan Bilimleri Araştırmaları-. 9-10/5 (2003), 185-209.
• Yıldırım, Enbiya. Hadis İlminin İncelikleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2021.
• Yüceer, Mustafa. Hadis İlmi Açısından Osmanlı Manzum Hadis Edebiyatında Yer Alan Rivâyetler. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Zahid, Muhammed. “Tahricu Hadis İttekû firâsete’l-mü’min”. Hindistan: Mektebetü’l-Ba‘si’l-İslamî, t.y.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza. İthâfü’s-sâdeti’l-müttakîn bi-şerhi esrâri İhyâʾi ʿulûmi’d-dîn. Beyrut: DKİ, t.y.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza. Tâcü'l-arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1993.
• Zehebî, Şemsüddîn. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1963.
• Zehebî, Şemsüddîn. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.