أثر الشهرة في صحة نسبة الكتب إلى مصنِّفيها (دراسة حديثية تطبيقية)

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 489 - 538, 30.06.2022

Saeed Al-marrı

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1095512

Öz

تناول البحث في مبحث تنظيري معنى الشهرة في اللغة والاصطلاح، وكونها تقتضي الصحة إلى ما وقعت الشهرة عنه، سواء كان ذلك قولا أو رواية أو مصنفًا، وأن ما لم يشتهر من ذلك لا يحكم عليه بصحة أو عدمها إلا بما يحقق ذلك من القرائن. ثم أشار البحث إلى أثر الشهرة في تصحيح الروايات عامل مهم في بيان أثر الشهرة في صحة نسبة الكتب إلى مصنفيها، مع بيان مظاهر الشهرة التي يستدل بها على شهرة الكتاب عن مؤلفه، والدواعي التي يلزم معها تلك الشهرة. وقد ذكر البحث من تلك المظاهر رواية جماعة للكتاب عن مؤلفه، وتصريح المؤلف نفسه بكتابه، ونسبة الكتاب إليه من قبل القريبين من عصره، ونحو ذلك. كما أشار البحث إلى أن دواعي الاشتهار وأنها تتوقف على عاملين رئيسيين: هما مكانة الكاتب وأهمية الكتاب، وذكر في هذا الصدد مثالين. ثم تناول البحث في مبحث تطبيقي ستة أمثلة من القرون الثلاثة الأولى، في كل قرن كتابان ينسبان إلى شخص واحدٍ أحدهما تُثبِتُ شهرتُه صحةَ نسبته إلى مصنِفِه، والآخر تنفي عدم شهرته تلك النسبة، ومن تلك الكتب التي نفت الشهرة صحة نسبتها رسالة في المواعظ تنسب للإمام مالك، وكتاب الرد على الزنادقة والجهمية المنسوب للإمام أحمد.

Anahtar Kelimeler

المشهور, الشهرة, توثيق نسبة الكتب

The Effect of Fame in Attributing the Books to Their Authors

Öz

The study has dealt with the theoretical context of the meaning of fame in language and term; also has shown that fame requires authenticity regardless of whether it is a word, narration or a classified work. On the other hand, it has examined that those, except for those who are examined with evidence, who are not famous among them will not be judged to be authentic or not. Later, it has pointed out the effect of fame on the correction of the narrations and emphasized that fame is an important factor about the accuracy of the books in relation to their authors; and also sought an answer to the following question: Is fame the only factor in this or not ? Thus, the problematic and some objectives of the study have been fulfilled, and the signs of the book’s finding of fame with the related author and the reasons that require this fame has been expressed. Among the indicators of the book’s fame from its author, arguments such as the narration from a group, the author’s clear statement that the book belongs to him, and the attribution of the book to him by his immediate surroundings in his own time have been mentioned. The study has examined six examples from the first three centuries, with the idea that the subject would be practical. In each century, two books were selected, and it was determined that one of them would be correct due to its reputation in relation to the author, and that the attribution of the other to the author will not be correct, since the other does not have a reputation. It has been determined that the attribution of his risālah about advices attributed to al-Imām Mālik and the book named al-Radd alâ'z-Zenādika wa'l-Cehmiyya, which is attributed to Imam Ahmed, are not valid.

Anahtar Kelimeler

al-Mashur, Fame, al-Tawthiq, Attribution of books, Chain

Kitapların Müelliflerine Doğru Nispet Edilmesinde Şöhretin Etkisi

Öz

Çalışma, şöhretin dil ve ıstılahtaki anlamının teorik bağlamını ele almış; kendisi hakkında şöhretin vuku bulduğu söz, rivayet ya da tasnif edilmiş bir eser olsun fark etmeksizin sıhhati gerektirdiğini göstermiştir. Diğer taraftan delillerle tetkik edilenlerin haricinde bunlardan meşhur olmayanların da sahih olduğuna veya sahih olmadığına hükmedilmeyeceğini incelemiştir. Daha sonra şöhretin rivayetlerin tashihindeki etkisine işaret etmiş, kitapların musanniflerine nispetindeki doğruluğu hakkında şöhretin önemli bir faktör olduğunu kitabın nispet edilen müellifle şöhret bulmasındaki göstergelerle ve bu şöhreti gerektiren gerekçelerle birlikte dile getirmiştir. Kitabın müellifinden şöhret bulmasının göstergeleri arasında bir gruptan gelen rivayetin, bizzat müellifin kitabın kendisine ait olduğuna açık beyanı ve kendi dönemindeki yakınları tarafından kitabın ona nispet edilmesi gibi argümanlar zikredilmiştir. Çalışma, konun tatbikî olması düşüncesiyle ilk üç asırdan altı örneği incelemiştir. Her asırda iki kitap seçilmiş, bunlardan birinin musannifine nispetindeki şöhretinden dolayı bu nispetin sahih olacağına diğerinin de şöhreti olmamasından dolayı musannifine nispetinin sahih olmayacağı tespit edilmiştir. İmam Malik’e nispet edilen öğütlere dair Risale’si ve İmam Ahmed’e nispet edilen er-Reddü alâ’z-Zenadika ve’l-Cehmiyye isimli kitap musanniflerine nispetinin sahih olmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

el-Meşhûr, eş-Şuhra, et-Tevsîk, Nisbetü’l-Kütüb, es-Sened.

Kaynakça

• Abdusselam Muhammed Harun. Tahkiku’n-Nusus ve Neşruha. Müessesetü’l-Halebî, 1385/1965.
• Ahmed b. Abdüssettar ve Sinan b. Sa’d Âli Cerah. Tebrietü el-İmam Ahmed b. Hanbel min Kitabi’r-Red ala’z- Zenâdika. Bağdad: Mektabetü Kelime, 2018.
• Ahmed Muhammed Şakir. Ta’liku ale’l-Muhallâ li’b-Hazm. İdaretü’t-Tıbati’l-Münire, 1348.
• Arnavut, Şuayb el-Elbânî el-Arnavutî. Mukaddimetü Müsnedi Ahmed. Müessestü’r-Risale, 1421/2001.
• Askalanî, Ahmed b. Ali İbn Hacer. et-Telhisu’l-Habir. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1989.
• Askalanî, Ahmed b. Ali İbn Hacer. Fethu’l-Bari. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1379.
• Askalanî, Ahmed b. Ali İbn Hacer. Lisanu’l-Mizan. Lübnan: Müessesetü’l-A’zamî , 1390/1971.
• Askalanî, Ahmed b. Ali İbn Hacer. en-Nüket ala Kitabu İbn Salah. Nşr. Rebi el-Medhali. Medine: Bahsun İlmi el- Camiatu’l-İslamiyye, 1404/1984.
• A’zamî, Mustafa el-A’zamî. Mukaddimetü Tahkik’l-Muvatta. Dübai: Müessesetü Vayed b. Sultan, 1425/2004.
• Beğavî, Abdullah b. Muhammed. Mu’cemü’s-Sahabe. Nşr. Muhammed Emin el-Cekenî. Kuveyt: Mektebetü Daru’l-Beyan, 1421/2000.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. es-Sünenü’l-Kübrâ. Nşr. Abdülkadir Atâ. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Darekutnî, Ali b. Ömer. es-Sünen. Nşr. Şuayb el-Arnavut ve Komisyon. Beyrut: Müessestü’r-Risale, 1424/2004.
• Deynûrî, Ahmed b. Mervan. el-Mücâlese ve Cevâhirü’l-İlm. Nşr. Meşhur Hasan. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1419.
• Ebu Ğudde. Abdulfettah. Tahkiku Kitabu’t-Ta’liki’l-Mümecced ala Muvattaı Muhammed Leknevi. Nşr. Takiyüddin Nedvi. Daru’s-Sünne ve Daru’l-Kalem, 1412/1991.
• Ebu Zehra, Muhammed Ahmed. el-İmam Zeyd b. Ali Hayatuhu, Asruhu, Ârauhu ve Fıkhıhu. Kahire: Daru’l-Fikri’l- Arabî, 1425/2005.
• el-Acemî, Dağş el-Acemi. Mukaddimetu Tahkiki Kitab er-Reddü ala’z-Zenadika ve’l-Cehmiyye. Küveyt: Ğirâs, 1426/2005.
• el-Âmirî, el-Hasen b. Ali. el-Emâlî ve’l-Kırae. Nşr. Mis’ad Abdurrahman. Tanta: Daru’s-Sahabe li’t-Turâs, 1413.
• Elbânî, Nasuriddin. Silsiletü Ehadisi’d-Daife ve’l-Mevzua. Riyad: Daru’l-Mearif, 1412/2004.
• Fesevî, Ya’kub b. Süfyan. el-Ma’rife ve’t-Tarih. Nşr. Ekrem el-Umerî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1401/1981.
• Hâkim, Muhammed b. Abdullah en-Neysaburî. Ma’rifetü Ulumi’l-Hadis. Nşr. es-Seyyid Mu’zam. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1397/1977.
• Hallâl, Ahmed b. Muhammed. es-Sünne. Nşr. Atıyye Zehranî. Riyad: Daru’r-Râye.
• Hatib, Ahmed b. Ali el-Bağdadi. Tarihu Hatib. Nşr. Beşşar Avvad. Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1422/2002.
• Hatib, Ahmed b. Ali el-Bağdadi. el-Kifaye fi İlmi’r-Rivaye. Nşr. es-Surakî ve İbrahim Hamdî. Medine: el- Mektebetü’l-İlmiyye.
• Herevi, Kasım b. Sellam. Kitabu’l-Emval. Nşr. Halil Muhammed. Beyrut: Daru’l-Fikr.
• İbn Abdilber, Yusuf b. Abdullah en-Nemerî. el-İstizkar. Nşr. Salim Atâ vd. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• İbn Abdilber, Yusuf b. Abdullah en-Nemerî. el-İstiâb fi Ma’rifeti’l-Ashab. Nşr. Ali el-Becâvî. Beyrut: Daru’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Abdilber, Yusuf b. Abdullah en-Nemerî. el-İntika fi Fedaili’s-Selaseti’l-Eimmeti’l-Fukaha. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Abdilber, Yusuf b. Abdullah en-Nemerî. et-Temhîd. Nşr. Mustafa el-Alevî vd. Fas: Vizaratu Umumi’l-Evkâf, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Asakir, Ali b. Hasen. Keşfu’l-Muğatta fi Fadlı Muvatta. Nşr. Muhibbu’d-Din el-Umari. Beyrut: Daru’l-Fikr.
• İbnu’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. el-Muntazam fi Tarihi’l-Ümem. Nşr. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1397/1977.
• İbn Ebi Şeybe, Abdullah b. Muhammed el-Absî. el-Musannef. Nşr. Kemal el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Ebi Zeyd, Ebu Muhammed Abdullah el-Kayravanî. en-Nevadir ve’z-Ziyâdât. Nşr. Komisyon. Beyrut: Daru’l- Ğarbi’l-İslamî, 1999.
• İbn Ebi Ya’la, Muhammed İbn Ferra el-Hanbelî. Tabakâtü’l-Hanabile. Nşr. Hamid el-Fakî. Beyrut: Daru’l-Ma’rife.
• İbnu’l-Faradi, Abdullah el-Ezdi. Tarihu Ulemai’l-Endelüs. Nşr. Seyyid İzzet el-Attar. Kahire: Mektebetu Hanci, 1408/1988.
• İbn Faris, Ahmed er-Razi. Tahkiku Abdüsselam Muhammed. Daru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Ferra, Muhammed Kadı Ebu Ya’la. İbtalu’t-Te’vilat li Ahbari’s-Sıfat. Nşr. Muhammed Necdi, Kuveyt: Daru Îlafu’d-Düveliyye.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebubekir. İctimai Cuyuşi’l-İslamî. Nşr. Avvad el-Mu’tik. Riyad: Metabi el-Ferezdak, 1408/1988.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebubekir. Ahkamu Ehli Zimme. Nşr. Yusuf el-Bekri vd. Dammam: Remadi li’n-Neşr, 1418/1997.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebubekir. Zadu’l-Mead fi Hedyi Hayri’l-İbad. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1427/1994.
• İbn Kesir, İsmail b. Ömer ed-Dimeşki. el-Bidaye ve’n-Nihaye. Daru’l-Fikr, 1407/1986.
• İbn Mende, Muhammed b. İshak el-Abdî. Risale fi Fadli’l-Ahbar ve Şerhi Mezahibi’l-Ehli’l-Âsar. Nşr. Feryûvâî. Riyad: Daru’l-Müslim, 1414.
• İbn Nasuruddin, Muhammed ed-Dimeşki. İthafu’s-Salik bi Ruvati’l-Muvatta an İmam Malik. Nşr. Neş’et Kemal. Kahire: el-Mektebtü’l-İslamiyye, 1426/2006.
• İbnu Nedim, Muhammed b. İshak. el-Fihrist. Nşr. İbrahim Ramazan. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1417/1997.
• İbn Receb, Abdurrahman b. Ahmed es-Selamî. el-Kavaid. Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• İbn Salah, Osman b. Abdurrahman. Ma’rifetu Envai Ulumi’l-Hadis. Nşr. Nureddin Itr. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1406/1986.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Said el-Bağdadî. Tabakâtu’l-Kübra. Nşr. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• İsfehânî, Ahmed b. Abdullah Ebi Nuaym el-İsfehânî. Hilyetü’l-Evliya. Mısır: es-Seade, 1394/1974.
• İbn Tahir, Muhammed b. Tahir el-Makdisî. Şurutu’l-Eimmeti’s-Sitte. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1984.
• İbn Teymiyye, Ahmed el-Harranî. Derü Tearüzi’l-Akli ve’n-Nakli. Nşr. Mu-hammed Reşad. Suud: Camiatu’l-İmam Muhammed b. Suud, 1411/1991.
• İbn Vezir, Muhammed el-Haseni. el-Avasim ve’l-Kavasim. Nşr. Şauyb Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1415/1994.
• Kevseri, Muhammed b. Zahid. et-Ta’liku ala Kitabi İbn Kuteybe el-İhtilaf fi’l-Lafzi ve’r-Reddi ala’l-Cehmiyye ve’l- Müşebbihe. Ta’lik. el-Kevseri. Kahire: Mektebetu’l-Kuds, 1349.
• Malik, Malik b. Enes el-Esbahî. el-Muvatta. Nşr. Muhammed Fuad Abdülbaki. Beyrut: Daru İhyau’t-Turas, 1406/1985.
• Maverdî, Ali b. Muhammed el-Bağdadî. el-Havi El-Kebir. Nşr. Ali Muavviz ve Adil Ahmed. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1419/1999.
• Medinî, Muhammed b. Ömer el-İsbahanî Ebu Musa el-Medinî. Hasaisu Müs-ned el-İmam Ahmed. Mektebetü’t- Tevbe, 1410/1990.
• Merrî, Said Muhammed el-Merri. İ’lalu’l-Hadisi’l-Ğarib bi’l-Hadisi’l-Meşhur. Daru İbn Hazm, 1431/2010.
• Mizzi, Yusuf b. Abdurrahman el-Mizzi. Tehzibu’l-Kemal. Nşr. Beşşar Avvad. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1400/1980.
• Moğutay, İbn Kılıç el-Bekçerî. İkmalu Tehzibi’l-Kemal. Nşr. Adil Muhammed ve Üsame İbrahim. el-Faruku’l-Hadis li’t-Tibaâ ve’n-Neşr, 1422/2001.
• Muallimî, Abdurrahman el-Yemanî. et-Tenkîl bima fi Te’nibi’l-Kevserî mine’l-Ebatîl. el-Mektebetü’l-İslamî, 1406/1986.
• Müslim, el-Haccac en-Neysaburi. Sahih-i Müslim (Mukaddime). Nşr. Muham-med Fuad Abdülbaki. Beyrut: Daru İhyau’-Türasi’l-Arabi.
• Nesai, Ahmed b. Şuayb en-Nesai. Sünen. Nşr. Ebu Ğudde. Halep: Mektebe-tu’l-Matbuati’l-İslamiyye, 1406/1986.
• Nevevi, Yahya b. Şeref. et-Takrib ve’t-Teysir. Nşr. Muhammed Osman. Beyrut: Daru’l-Küttab el-Arabi, 1405/1985.
• Nevevi, Yahya b. Şeref. Ravdatü’t-Talibîn ve Umdetu’t-Talibin. Nşr. Züheyr eş-Şaviş. Beyrut: el-Mektebetü’l- İslami, 1412/1991.
• Râzî, Abdurrahman b. Ebi Hatim el-Hanzalî. Âdabu’ş-Şafiî ve Menakibuhu. Nşr. Abdulğanî Abadulhalik. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y
• Rûyânî, Abdülvahid b. İsmail. Bahru’l-Mezheb. Nşr. Tarık Seyyid. Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Sehavî, Muhammed b. Abdurrahman. Fethu’l-Muğis bi Şerhi Elfiyyeti’l-Hadis. Nşr. Ali Hüseyin. Mısır: Mektebetu’s- Sünne, 1424/2003.
• Sehavî, Muhammed b. Abdurrahman. Buğyetu’r-Rağib el-Mütemennî fi Hat-mi’n-Nesaî bi Rivayeti İbn Sünnî. Nşr. Abdülaziz Abdüllatif. Riyad: Mektebetu’l-Ubeykân, 1414/1993.
• Sicistânî, Süleyman b. el-Eş’as. el-Merasîl. Nşr. Şuayp Arnavut. Beyrut: Messesetü’r-Risale, 1408.
• Siczî, Ubeydullah b. Said. Risaletu es-Siczî ila Ehli Zebid. Medine: el-Camiatu’l-İslamiyye, 1423/2002.
• Suyutî, Abdurrahman es-Suyutî. Ma Ravahu’l-Esâtîn fi Ademi’l-Meci ila’s-Selâtîn. Nşr. Mecdi Methî. Mısır: Daru’- Sahabe li’t-Turâs, 1411/1991.
• Suyutî, Abdurrahman es-Suyutî. el-Müzhir fi Ulumi’l-Luğa ve Envâihi. Nşr. Fuad Ali Mansur. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1998.
• Süleymani, Muhammed b. Hasen. Kitabu’l-Mesalik Şerhu Muvattaı İmam Malik. Daru Ğarbi’l-İslamî, 1428/2007.
• San’anî, Abdürrezzak b. Hemmam. el-Musannef. Nşr. Habiburrahman el-A’zamî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslamî, 1403.
• Şafiî, Muhammed b. İdris. el-Um. Beyrut: Daru’l-Ma’rife.
• Şafiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle. Nşr. Ahmed Şakir. Mısır: Mektebetu’l-Halebî, 1358/1940.
• Şeybânî, Abdullah b. Ahmed b. Hanbel. es-Sünne. Nşr. Muhammed b. Said el-Kahtânî. Demmam: Daru İbn Kayyım, 1406/1986.
• Tahavî, Ahmed b. Muhammed b. Selame. Şerhu Meani’l-Âsar. Nşr. Komisyon. Alemu’l-Kütüb, 1414/1994.
• Ukayli, Muhammed b. Amr. Duafa el-Kebir. Nşr. Abdulmu’ti Kal’acî. Beyrut: Daru’l-Mektebe, 1404/1984.
• Useymin, Abdurrahman b. Süleyman el-Useymin. Mukaddimetu Tahkiki Tefsiri Ğaribi’l-Muvatta. Riyad: Mektebetu’l-Ubeykân. 1421/2001.
• Yahsubî, Kâdî İyaz el-Yahsubî. Tertibü’l-Medarik ve Garibu’l-Mesalik. Nşr. Komisyon. Fas: Matbaa Fadale.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed es-Zehebî. Tarihu’l-İslam. Nşr. Beşşar Avvad. Daru’l-Ğarbi’l-İslamî, 2003.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed es-Zehebî. Siyeru A’alami’n-Nubelâ. Nşr. Ko-misyon. Müessestü’r-Risale, 1405/1985.