Ortak Hadisler Bağlamında Ehl-i sünnet ve Şîa’ya Göre Firâset Rivayetinin Değerlendirilmesi II: Şiî Rivayetler

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 781 - 805, 31.12.2022

Mustafa Tatlı

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1159864

Öz

Ehl-i sünnet ve Şîa’nın temel hadis kitaplarında yer alan ortak rivayetler, mezhep içi ve mezhepler arası ilişkilerin tespitinde önemli bir inceleme konusudur. Bu rivayetlerin önemli bir kısmında iki mezhebin, müşterek hadislere farklı anlamlar yükleyerek veya ziyadelerde bulunarak birbirlerinden ayrıldığı görülmektedir. Özellikle iman esaslarıyla ilgili ortak hadislerde Şîa’nın yaptığı ziyadelerde velayet, imamın gerekliliği, imamların masum ve muhaddes olması gibi hususların delillendirildiği anlaşılmaktadır. Kimin haklı olduğu bir tarafa ortak rivayetlerdeki anlam ve lafız farklılıkları hem mezhepler arası hem mezhep içi ayrılıkları ve oluşum süreçlerini takibine katkı sağlayabilmektedir. Bu hususları bir örnek üzerinden görebilmek için müşterek rivayetlerden firâset hadisi ele alınmıştır. Müstakil bir çalışmada firâset hadisinin, Ehl-i sünnet içinde özellikle sûfî gelenekte yer bulduğu ve Ehl-i sünnet’e Şîa’dan geçmediği sonuçlarına ulaşılmıştır. Bu makalede ise hadisin Ehl-i sünnet’ten Şîa’ya geçip geçmediği ortak râviler incelenmek suretiyle araştırılmış, fikrî bir etkileşimin olup olmadığı üzerinde durulmuştur. Ehl-i sünnet içerisinde sûfîlerin firâset anlayışına yüklediği anlamın Şîa’da imamların muhaddes olma özelliğine benzediği tespit edilmiştir. Bunlara ek olarak Şîa’nın firâset hadisine bazı ziyadelerde bulunarak Ehl-i sünnet’ten farklı çıkarımlara gittiği belirlenmiştir. Ayrıca Şîa’nın mezhep içi ayrışmalarında İsnâaşeriyye’nin kendi haklılığını teyit etmek için firâset hadisini diğer gruplara karşı delil getirdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Şîa, Ortak Rivayet, Firâset, Şiî Rivayetler, Hadith, Shia, Common Narration, Firâsah, Shiite Narrations

The Evaluation of Firâsah Narration According to Ahl al-Sunnah and Shia in the Context of Common Hadiths II: Shiite Narrations

Öz

The common narrations in the main hadith books in the tradition of Ahl as-Sunnah and Shia are an essential subject of examination in determining the relations within and between sects. In the significant part of these narrations, the two madhhabs differ by attributing different meanings to the common hadiths. It is understood that Shia's practices such as walaya, the necessity of the imam, being innocent and muhaddath of the imams are proven especially in the common hadiths related to the principles of faith. Aside from who is right, the meaning and wording differences in the common narrations could provide an understanding of the differences and formation processes between and within the sects. For example, the hadith of firâsah, one of the common narrations, has been discussed. An independent study concludes that the hadith of firâsah found a place in the Ahl al-Sunnah, especially in the Sufi tradition and did not pass on to the Ahl al-Sunnah from the Shia. This article has examined the common narrators of whether the hadith passed from Ahl al-Sunnah to Shia and has focused on whether there is an intellectual interaction. It has been determined that the meaning attributed to the understanding of firâsah by the Sufis among the Ahl al-Sunnah is similar to the imams' characteristic of being muhaddath in Shia. It has also been determined that the Shia made some additions to the hadith of firâsah and reached different conclusions from the Ahl as-sunnah. In addition, it has been seen that Ithnâashariya used the hadith of firâsah as evidence against other groups to confirm its justification in the sectarian divisions of the Shia.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Shia, Common Narration, Firâsah, Shiite Narrations

Kaynakça

• Âmilî, Muhammed b. el-Hasan el-Hür. Vesâilü’ş-Şîa ilâ tahsili mesâili’ş-şerîa, thk. Müessesetü Âli’l-Beyt. Beyrut: İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1983.
• Ayiş, Mehmet Şirin. “Tasavvufa Yönelik Eleştiriler Bağlamında ‘Velâyet’ Kavramının Kaynaklarda Ele Alınışı”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 23/45 (2021), 38-66.
• Ayyâşî, Muhammed b. Mes'ûd. Tefsîrü’l-Ayyâşî. thk. Haşim Resûlî Muhallâtî. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l- Matbûât, 1991.
• Berkî, Ebû Ca‘fer. Kitâbü’l-Mehâsin. thk. Celâlüddîn el-Hüseynî. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslamî, 1951.
• Buehler, Arthur. “İslam’ın İlk Dönemlerinde Örtüşen Akımlar: Tasavvuf Şeyhi ve Şii İmam”. çev. Mehmet Atalay. e- Makâlât Mezhep Araştırmaları 7/1 (2014), 209-239.
• Bozan, Metin. İmâmiyye Şîası’nın Oluşumu: Masum On İki İmam İnancının Ortaya Çıkışı. Ankara: İSAM Yayınları, 2018.
• Darıeva, Saıda. “Şiilik ve Tasavvufta Velayet Kavramı: Bazı Mukayeseli Tahliller”. Doğu Araştırmaları, 18 (2018), 45-62.
• Duman, Ayşe Nur. “Hadis Alanındaki Takrîbü’l-Mezâhib Literatürünün Değerlendirilmesi”. İdrak Dini Araştırmalar Dergisi 2/1 (2022), 87-115.
• Duman, Ayşe Nur. Ehl-i Sünnet ve Şîa’da Müşterek Rivâyetlerin Tahlili -Küleynî’nin el-Kâfî İsimli Eserinin Usûl Bölümü Örneği-. İstanbul: Marmara Üniversitesi, SBE, Doktora Tezi, 2022.
• Emin, Muhsin. A‘yânü’ş-Şîa. thk. Hasan el-Emin. Beyrut: Dâru’t-Teâruf li’l-Matbuat, 1983.
• Eraslan, Yunus. Şîa ve Tasavvuf Açısından İmâmet-Velâyet İlişkisi. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2022.
• Felah b. İsmail b. Ahmed, el-Alâka beyne’t-teşeyyu‘ ve’t-tasavvuf. Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, Doktora Tezi, 2006.
• Fığlalı, Ethem R. “Câbir el-Cu‘fî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/532. Ankara: TDV, 1992.
• Fığlalı, Ethem R. “İsnâaşeriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/142-147. Ankara: TDV, 2001.
• İbn Adî. Ebû Ahmed el-Cürcânî. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: DKİ, 1997.
• İbn Bâbeveyh, Şeyh Sadûk. İlelü'ş-şerâi‘. Necef: Mektebetü’l-Haydariyye, 1966.
• İbn Bâbeveyh, Şeyh Sadûk. Uyûnü ahbâri'r-Rızâ (as). thk. Hüseyin el-A‘lemî. Beyrut: Müessseti’l-A‘lemî, 1984.
• İbn Bâbeveyh, Şeyh Sadûk. Fezâilü’ş-Şîa. Tahran: İntişârâtü Âbidî, t.y.
• İbn Ebî Hâtim. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: DKİ, 1952.
• İbn Şehrâşub, Reşîdüddîn et-Tabersî. Menâkıbü Ali Ebî Tâlib. Necef: Mektebetü’l-Haydariyye, 1956.
• Kerâcekî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Ali. el-Kenzü'l-fevâid. Kum: Mektebetü Mustafvi, 1991.
• Kuzudişli, Bekir. “Şîa’da Rivayet Olgusunu Şekillendiren Temel Unsurlar”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/1 (2018), 59-92.
• Kuzudişli, Bekir. Şîa ve Hadis: Başlangıcından Kütüb-i Erbaa’ya Hadis Rivayeti ve İsnâd. İstanbul: Klasik, 2017.
• Küleynî, Ebû Ca‘fer. el-Kâfî. thk. Ali Ekber el-Gaffârî. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1986.
• Meclisî, Muhammed Bâkır. Bihârü’l-envâri'l-câmi‘a li-düreri ahbâri’l-eimmeti’l-ethâr. Beyrût: Müessesetü’l-Vefâ, 1983.
• Mizzî, Yusuf b. Abdurrahman. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘ruf. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1992.
• Oktan, Yusuf. “Mehdînin Nesebi Hakkındaki Rivâyetlerin Yorumlamasında Mezhebî Temâyül”. İslâmî İlimler Dergisi. 24/2 (2021), 7-30.
• Pürcevâdî, Nasrullah. “On İki İmam Şiiliğinde Tasavvufa Muhalefet”. çev. Abdullah Kartal. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2002), 233-242.
• Râvendî, Fazlullah b. Ali. en-Nevâdir. thk. Saîd Rızâ Ali Askerî. Kum: Dâru’l-Hadis, 1957.
• Saffâr, Ebû Ca‘fer. Besâiru’d-derecâti’l-kübrâ fî fedâili Âli Muhammed (as). thk. el-Hâc Mirzâ Muhsin. Tahran: Menşûrâti’l-Âlemî, 1984.
• Sarıkaya, M. Saffet. İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
• Soğukoğlu, Fehmi. Sûfî ve Şiîlerde Bilgi Anlayışı (Doğuşundan V/XI. Yüzyıla Kadar). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Şeybî, Kamil Mustafa. es-Sılatu beyne’t-tasavvuf ve’t-teşeyyu‘: Anâsırü’ş-şîa fî’t-tasavvuf. Beyrut: Dâru’l- Endelüs, 1982.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdullah el-Ukberî, el-İhtisâs (Silsiletü müellefâti'ş-Şeyh el-Müfîd: 7). Beyrût: Dâru’l-Müfîd, 1994.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr. ed-Duafâü’l-kebîr. thk. Abdülmu‘ti Emin Kal‘acî. Beyrut: DKİ, 1984.
• Uysal, Muhittin. “Tespit ve Yorum Bakımından Sûfî Bilgisi ile İlgili Haberler”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2006), 181-217.
• Tatlı, Mustafa. “Ortak Hadisler Bağlamında Ehl-i sünnet ve Şîa’ya Göre Firâset Rivayetinin Değerlendirilmesi”. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi 8/1 (2022): 709-743.
• Topgül, Muhammed Enes. “Sünnî-Şiî İkilemine Farklı Bir Bakış: Yeniden İnşa Edilen Hadis Bağlamları”. İslâm Araştırmaları Dergisi, 41 (2019), 45-83.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer. Emâlî. thk. Kısmü Dirâseti’l-İslâmiyye Müessesetü Ba‘se. Tahran: Dâru’s-Sekâfe, 1994.
• Tüsterî, Muhammed Takî. Kâmûsü’r-ricâl, Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1990.
• Zehebî, Şemsüddîn. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1963.