İbn Abbas’ın Tefsir Kaynakları ve Tefsir Metodunun İncelikleri Üzerine

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 1499 - 1539, 31.12.2022

Mehmet Yaşar

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1180925

Cited By: 1

Öz

Hicrî birinci asır tefsir ilmi açısından son derece önemli bir dönemdir. Zira o dönemin muhatapları açısından nâzil olan vahyin anlaşılırlığı üst seviyedeydi. Hz. Peygamber’in (s.a.v.) bazı âyetleri beyan etmesi, dönemin muhataplarının Kur’ân’ın nüzûlüne şahitlik etmeleri ve Kur’ân’ın dilinin Arapça olması gibi etkenler âyetlerin daha iyi anlaşılmasına imkân sağlamıştır. Bu açıdan bakıldığında vahye tanıklık etmiş sahâbîlerin, Kur’ân yaklaşımlarının irdelenmesi, âyetlerin doğru anlaşılmasına önemli katkılar sağlayacaktır. Nitekim sahâbîlerin Kur’ân âyetleri hakkında birçok yorumu bize aktarılmıştır. Tefsir rivayetlerine bakıldığında sahâbe içerisinde Kur’ân’ı en iyi anlayıp yorumlayanlardan biri olarak iştihar etmiş isimlerin başında İbn Abbas’ın (r.a.) geldiği görülmektedir. Zira onun Arap dili ve kültürünü en iyi bilen kişilerden olması, Hz. Peygamber’in (s.a.v.) duasına mazhar olması, bilgin sahâbîlerden eğitim alması gibi hususlar, onu birçok sahâbe arasında öne çıkarmıştır. Araştırma neticesinde rivayetler, onun neredeyse Kur’ân’ın her âyetine dair görüş belirttiğini ve Kur’ân’ın bazı kavramlarına dair önemli detay bilgiler paylaştığını ortaya koymaktadır. Bu bağlamda İbn Abbas’ın hem tefsir yönteminin hem de onun tefsir metodunun inceliklerinin irdelenmesi, sahâbenin Kur’ân’a yaklaşımını ve yorumlarını yansıtması açısından önem arz etmektedir. Dolayısıyla bu çalışmada, İbn Abbas’ın tefsir kaynakları ve metodunun incelikleri alanın önemli eserlerine müracaat edilerek ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Sünnet, İbn Abbas, Tevil, Tafseer, Qur’an, Sunnah, Ibn Abbas, Ta’wil

Ibn Abbas’s Sources of Tafsir and the Subtleties of the Tafsir Method

Öz

The first century of Hijri is an extremely important period for the science of tafseer. Because the comprehensibility of the revelation, which was revealed for the addressees of that period, was at a high level. Factors such as the Prophet’s (pbuh) declaration of some verses, the witness of the revelation of the Qur’an by the addressees of the period, and the fact that the Qur’an was revealed on the Arabic language enabled the verses to be better understood. From this point of view, the study of the approaches of the companions who witnessed the revelation of the Qur’an will make important contributions to the correct understanding of the verses. As a matter of fact, many interpretations of the companions about the verses of the Qur’an have been conveyed to us. When we look at the tafseer narrations, it is seen that Ibn Abbas (ra) is at the forefront of the names who are among the companions who best understand and interpret the Qur’an. Because of the fact that he is one of the people who knows the Arabic language and culture best, the fact that he received the prayers of the Prophet (pbuh) and received education from important companions put him in front of many companions. As a result of the research, the narrations reveal that he expressed an opinion on almost every verse of the Qur’an and shared important detailed information about some concepts of the Qur’an. In this context, the examination of both Ibn Abbas’ method of inter-pretation and the subtleties of his method of interpretation is important in terms of reflecting the approach and interpretations of the companions to the Qur’an. Therefore, in this study, Ibn Abbas’ sources of tafseer and the subtleties of his method will be revealed by referring to the important works of the field.

Anahtar Kelimeler

Tafseer, Qur’an, Sunnah, Ibn Abbas, Ta’wil

Kaynakça

• Âlûsî, Ebû’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-meʿânî fî tefsirii’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mes̱ânî. thk. Ali 'Abdülbârî' Atiyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Askalânî, İbn Hacer. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî thk. Muhammed Fuâd b. Abdilbâkî. Beyrut: Dâru’l- Marife, 137
• Aydın, İsmail. “İbn Abbas: Filolojik Tefsirin Öncüsü”. EKEV Akademi Dergisi. Sosyal Bilimler 15/48 (2011), 117-132.
• Babai, Aliekber. “Sahabi Bir Müfessir Olarak İbn Abbas ve Onun Tefsirdeki Konumu”. Misbah 2/6 (2014), 169-190.
• Begavî, Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Şerhu’s-sünne, thk. Züheyr eş-Şâvîş ve Şuayb el-Arnaût. Dımaşk: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Belâzürî, Ebû’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Cümelü min Ensâbi’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyad Ziriklî. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1996.
• Can, Süleyman - Seber, Abdulkerim. "Kur’ân’ın Filolojik Tefsiri Bağlamında Abdullah bin Abbas’ın Yeri ve Önemi". İslami İlimler Araştırmaları Dergisi 11 (2022), 138-160.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Abdullah İbn Abbas ve Tefsir İlmindeki Yeri”. Diyanet İlmi Dergisi 6/2 (1972), 74-83.
• Çakan, İsmail Lütfi – Eroğlu, Muhammed. “Abdullah b. Abbas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Kasım 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/abdullah-b-abbas
• Çetin, Mustafa. “Abdullah İbn Abbas (r.a.) ve Tefsiri”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983), 227-238.
• Çetiner, Bedreddin. “Mesel”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 8 Kasım 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/mesel#3-tefsir
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed b. Mustafâ. Zehretü’t-tefâsîr. b.y: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Hibban, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sikât. Haydarâbâd: Dâiratü'l-Meârifi'l-. Osmâniyye, 1393/1973.
• el-Izzî, Ahmed Ali Hüseyin - Taş, Sakin. “İbn Abbas ve Kur’ân Nassını Anlayışı = İbn Abbas ve Fehmuhû li’n- Nassi’l-Kur’ânî”. İslâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahâbe III -Sahâbe ve Dirâyet İlimleri - Tebliğ ve Müzâkereler 369-391. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Endelüsî, İbn Atıyye. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. nşr. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• Endelüsî, Ebû Hayyân. el-Bahrü’l-muhît. thk. Sıdkî Muhammed Cemil. Beyrut: Dârü’l-Fikr,1420.
• Halîdi, Salâh Abdülfettâh. Ta‘rîfu’d-dârisîn bî menâhici’l-müfessirîn. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2008.
• Harbî, Hüseyn. Kavaidü't-tercih inde'l-müfessirin: Dirase Nazariyye Tatbikiye. Riyad: Daru’l-Kasım: 2008.
• Hâzin, Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. nşr. Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Cüzeyy, Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. et-Teshîl li-ʿulûmi’t-tenzîl. nşr. Abdullah Halidî. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1416.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. el-Mûsâ nnaf. thk. Saʻd b. Nasr eş-Şusri. Riyad: Dâru Künuz, 2010.
• İbn Hanbel, Ahmed. Fezâilü’s-sahâbe. thk. Vasiyullah Muhhammed Abbas (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer Kureşî. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. nşr. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn. el-Bidâye ve’n-nihâye. Kahire: Matbaatü's-Saâde, ts.
• İbn Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm. Kitabu Tefsîri’l-Kur’ân. nşr. Sa‘d b. Muhammed Sa‘d. Medine: Dârü’l- Meâsir, ts.
• İbn Recep, Ebû’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân. Ravâiu’t-Tefsir el-Câmiu li Tefsiri'l- İmam İbn Receb el-Hanbelî. Arabistan, Daru’l-Asıme, 2001.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. b. Menî‘, et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. Beyrut: Dârü’l- kütübi’l-ilmiyye,1990.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Menî‘. et-Tabakâtü’l-kübrâ, thk. Mu-hammed AbdülkadirAtâ (Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye,1990.
• Kur’ân Yolu. Erişim 5 Eylül 2020. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kur’ân. nşr. Ahmed Berdevûni. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Ebû Mansûr. Teʾvîlâtü Ehli’s-sünne. nşr. Mecdî Baslûm (Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl. en-Nâsiḫ ve’l-mensûḫ. nşr. Muhammed Abdüsselâm Muhammed Küveyt: Mektebetü Felah, 1408.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmüddîn. Medârikü’t-tenzîl ve hakâʾiku’t-teʾvîl. nşr. Yusuf Ali Bedevî. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t- Tayyib, ts.
• Özen, Şükrü. “Kâdî Şüreyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 5 Kasım 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kadi-sureyh.
• Reccâl, Râşid Abdulmun'im. Tefsîru İbn Abbâs el-Musemmâ bi-Sahîfetu Ali b. Ebî Talha ‘an İbn Abbâs fî Tefsîri'l- Kur'âni'l-Kerîm. Beyrut: Müessesetü'l-Kütübi's-Sekâfiyye, 1991.
• Rızâ, Reşîd. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-hakîm. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1990.
• Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân. nşr. Ebî Muhammed b. Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1422/2002.
• Sellâm, Ebû Ubeyd el-Kâsım. Feżâʾilü’l-Kurʾân. thk. Mervân el-Atıyye vd. Beyrut: Dârû İbn Kesîr, 1995.
• Süleymân, Ebû’l-Hasen Mukâtil. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. nşr. Abdullah Mahmûd Şehhâte. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1423.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâlüddîn. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-meʾsûr. Beyrut: Darü’l-fikr. ts.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâlüddîn. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. nşr. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrâhim. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1394.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. Şam: Dâru İbn Kesîr, 1414.
• Şihrî, Abdurrahman b. Maʻâda. eş-Şâhid’ş-şiʻrî fî Tefsîri l-Kur âni’l-Kerîm. Riyad: Dâru’l-Minhâc 1431.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Galib el-Âmülî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. nşr. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Müessesetü’r-risâle, 2000/1420.
• Tâhir, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed. Makâsıdü’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye. Tunus: Vizâretü'l- Evkâf ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, 2004.
• Tayyâr, Müsâid b. Süleymân. et-Tefsîru'l-Lugavî li'l-. Kur’ânni'l-Kerîm. Riyad: Dâru İbni'l-Cevzî, 2000.
• Türk, Nurdoğan. “Klasik Kaynaklarda Menkûl İbn Abbâs’a Atfedilen Bazı Tarikler Üzerine Bir Değerlendirme (Tefsir İlmi Bağlamında)”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 12/26 (2020), 194-229.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Muhammed. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. nşr. Muham-med Ebû’l-Fazl İbrahim. Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1376.