Yolların Ayrılış Noktasında Bir İsim: Ülgener’in Çalışmalarında Mevlana

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 525 - 550, 30.06.2025

Köksal Pekdemir

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1650975

Öz

Mevlânâ, hayatın pek çok noktasında karşımıza çıkar. Başta Mesnevî olmak üzere onun eserleri hem bir öğreti aracı olması hem de döneminin dinî, sosyal ve ekonomik şartları hakkında ipuçları barındırması dolayısıyla önem taşır. Mevlânâ ve eserleri birçok araştırmacıya kaynaklık oluşturur ki Ülgener de bunlardan biridir. Ülgener’in çalışmalarında en fazla atıf yaptığı isimlerden birisi Mevlânâ’dır. Başta Mesnevî olmak üzere Mevlânâ’ın eserle-ri Ülgener’in kitaplarına önemli bir kaynaklık oluşturur. Makalenin amacı, Ülgener’in eserlerinde dağınık hâlde yer alan ve yoğun şekilde başvurulan Mevlânâ’nın iktisat anlayışının parçalarını birleştirmek ve genel bir portre-sini çizmektir. Araştırmada Ülgener’in kitapları taranmış ve Mevlânâ ile ilgili parçalar bir araya getirilmeye çalışılmıştır. Çalışma da tümdengelim yöntemi takip edilmiş, bu doğrultuda öncelikle ilk/öz İslamî anlayışta yer alan iktisat ahlâkına değinilmiş, sonrasında tasavvufun özellikle de Melâmîliğin iktisat yaklaşımı ele alınmış, son olarak ise yolların ayrılış nokta-sında bir isim olarak Mevlânâ’nın görüşlerinden bahsedilmiştir. Ülgener’in eserlerinde Mevlânâ’nın iktisat anlayışı genel hatlarıyla belirginleşmektedir. Mevlânâ, Melâmîlik ile Bâtınîliğin mücadelesinde yolların ayrılış noktasında bir isim olarak karşımıza çıkar. Onun amacı, aralanmış kapının daha da açılmasını engellemektir. Mevlânâ, çalışmanın ve cehdin yanında yer almış, âtıl bir tevekkül anlayışını eleştirmiştir. Kolaydan köşeyi dönme peşinde olanları tenkit etmiş, kestirmeden köşeyi dönmek yerine helalinden, hak ede-rek kazanmanın önemini vurgulamıştır. Aynı zamanda o, ibadet ile çalış-mayı birbirinden ayrı görmemiş, çalışmayı da ibadetin bir parçası saymıştır. Tüm bunlar Mevlânâ’yı ilk İslamî anlayışa yaklaştırmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ , Ülgener , Weber , İktisat Ahlâkı , Tasavvuf , Melâmîlik

A Figure at the Point of Divergence: Mevlana in Ülgener’s Studies

Öz

Mevlânâ appears in many aspects of life. His works, especially the Masnavi, are significant both as a means of teaching and as sources that provide insights into the religious, social, and economic conditions of his time. Mevlânâ and his works serve as a reference for many researchers, among whom Ülgener is one. Mevlânâ is one of the most frequently cited figures in Ülgener's studies. His works, particularly the Masnavi, constitute an important source for Ülgener’s books. The aim of this article is to compile and present a general portrait of Mevlânâ's economic understanding, which is scattered throughout Ülgener’s works and extensively referenced. In this research, Ülgener’s books were reviewed, and the fragments related to Mevlânâ were gathered. The study follows a deductive method; accor-dingly, it first addresses the economic ethics found in the early or original Islamic understanding, then discusses the economic approach of Sufism, particularly Melâmîsm, and finally examines Mevlânâ’s views at the point where these paths diverge. In Ülgener’s works, Mevlânâ’s economic unders-tanding becomes distinctly visible. Mevlânâ appears as a figure at the point of divergence in the struggle between Melâmîsm and Bâtınîsm. His goal is to prevent the partially opened door from being further widened. Mevlânâ sided with effort and labor, criticizing a passive understanding of reliance on God (tawakkul). He condemned those who sought to gain wealth easily and emphasized earning through lawful and rightful means instead of ta-king shortcuts. Moreover, he did not separate worship from labor; rather, he considered work as a part of worship. All these principles bring Mevlânâ closer to the early Islamic understanding.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ , Ülgener , Weber , Economic Ethics , Sufism , Melâmîsm

Kaynakça

• Acar Mustafa. “Mevlâna ve İktisat: Bir Mistik Şairden İktisadi Hayata Dair Telkinler”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergi-si, 3/2 (2021), 131-195.
• Barkan, Ö. Lütfi. “Bibliyografya: İktisadî İnhitat Tarihimizin Ahlâk ve Zihniyet Meseleleri”. İktisat Fakültesi Mecmuası, 12/3-4 (1951), 162-173.
• Bıyıklı, Şaban. Zihniyet Araştırmaları Bağlamında Sabri Ülgener’in Araştırm Yöntemi ve Klasik Kaynaklarının Kritiği. İstanbul: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Çağman, Ergin. “Sabri F. Ülgener’in Metodolojisi, Kaynakları ve Bazı Kavramlarına Dair Eleştiriler”. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12/45 (Ocak 2016), 93-118.
• Erdem, Ekrem. "Mesnevî’de Mevlâna’nın Dünya, Zühd, Rızık Ve Kanaat Telakkileri: İslam İktisat Düşüncesi Üzerinden Bir Telakkileri: İslam İkti-sat Düşüncesi Üzerinden Bir Değerlendirme". İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD) 10 /1 (2024), 240-273.
• Esen, Adem. Mevlâna Celâleddin Rûmi’nin İktisat Anlayışı. Konya: Rûmi Ya-yınları, 2007.
• Küçükkalay, A. Mesud. “Kaotik Bilgiden Senkronik Bilgiye Bir İktisat Tarihi Teorisyeni: Mehmet Genç”. Disiplinler Arası Çalışmalar Dergisi, 12/22 (2007), 107-167.
• Pekdemir, Köksal. “Zihniyet ve Din-İslam Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlâkı”. İslamî İlimler Dergisi, 12/1 (2017), 205-209.
• Safalı, Gülçin. Mevlana’nın Mesnevi’sinde İktisat Ahlakına İlişkin Kodlar (Çalış-ma, Hırs, Nefs, Tevekkül, Dünya, Mal, İhtiyaç, Rızık, Şükür, Yoksul, Zengin-lik vb.) ve Kalkınma İktisade ile Olası İlişkileri. İstanbul: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Ülgener, Sabri. Darlık Buhranları ve İslam İktisat Siyaseti. Ankara: Mayaş, 1984.
• Ülgener, Sabri F. Zihniyet ve Din İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlâkı. İstanbul: Derin , 2006.
• Ülgener, Sabri. İktisadi Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası. İstanbul: Der, 1981.
• Ülgener, Sabri.. Makaleler. İstanbul: Derin, 2006.
• Ülgener, Sabri. Zihniyet Aydınlar ve İzm'ler. Ankara: Mayaş, 1983.
• Yay, Turan. "Kültür İktisadı ve İktisat Kültürü: Ülgener-Sayar Araştırma Programının Metodolojik Temelleri Üzerine," Siyasal: Journal of Political Sciences 30/ 1 (2021), 23-43.