Doğal Dil İşleme

Yıl 2012, Cilt: 5 Sayı: 2 - Cilt: 5 Sayı: 2, - , 24.06.2016

Eşref Adalı

Öz

İnsanlık tarihinde dil önemli bir yer tutmaktadır. İnsanlar dil aracılığı ile birbirleriyle iletişim kurabilmiş ve anlaşabilmişlerdir. Diller zamanla gelişmiş ve hâlâ gelişmektedirler. Dillere yeni sözcükler eklenmekte ve bazı sözcükler unutulmaktadır. Ancak dillerin yapıları ve kuralları uzun süreler değişmezliğini korurlar.Birleşmiş Milletler verilerine göre günümüzde 4000'den fazla dilin konuşulduğu anlaşılmaktadır. Ancak bu dillerden bazıları bir avuç insan tarafından konuşulmaktadır. Dillerin gelişmişliği ile odili konuşan toplumların kültür, sanat ve bilimalanında ürettikleri arasında sıkı bir bağlantı olduğu açıktır.Bilişim teknolojilerindeki gelişmeler, bilim insanlarını diller üzerinde çalışmaya teşvik etmiştir. İlk dönemlerde bilgisayar ile konuşmayı amaçlayan bilim insanları zamanla, konuşulanları veya yazılanları anlamaya ve değerlendirmeye çalışmıştır. Doğal Dil İşleme adı verilen bu bilim dalı, genel olarak, dillerin bilgisayar yardımıyla işlenmesi üzerinde çalışmaktadır. Bu çalışmaların sonunda, bir konuşma veya yazının anlaşılması, sorulana yanıt verilmesi ve diller arası çeviriler hedeflenmektedir. Bu hedeflere ulaşabilmek için dillerin ses, biçim, dizilim, anlam gibi temel konuları bu bağlamda incelenmektedir.Bu yazıda DDİ kapsamında yer alan temel konular, dillere ilişkin özellikler ve bazı DDİ uygulamaları tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğal Dil İşleme, DDİ, Ses bilimi, biçimbilim, Söz dizimi, Anlambilim, Çeviri, Yanıtlama Dizgeleri

Natural Language Processing

Öz

Languages played important role in human history. Human can communicate and understand each other. Languages have been developed in time and still developing. Some new words are imported or created to language and some are faded out. But the rules and structures of a language is more stable.According to United Nations records, there are more than 4000 languages today. A few people speak some of these. The development level of a language reflects the cultural, scientific and art development level of a community.Recent developments of the Information Technologies are encouraging researchers to work in the field of natural language processing areas. In early age of this study researcher wanted to talk to computer. By the time, they worked on understanding of a speech and text and process of them. This research field is called as Natural Language Processing NLP. NLP, today deals with understanding of a text or a speech, automatic answering and language translation. In order to reach these goals, NLP researchers do many works on phonology, morphology, syntax and semantics of languages.In this article, we are going to explain major topics of NLP and present some information about NLP applications

Anahtar Kelimeler

Natural Language Processing, NLP, phonology, morphology, syntax, semantics, Machine Translation, Automatic answering systems

Kaynakça

• Delibaş, A. “ Doğal Dil İşleme ile Türkçe Yazım Hatalarının Denetlenmesi, Yüksek, Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri 2008
• Şentürk, F. “Yetkin Bul ve Değiştir”, TBV BBHD, Sayı 3 2010.
• Adalı, Ş, “Türkçe Belgelerden Bilgi Çıkarımı İçin Bir Tümleşik Mimari”, Doktora Tezi, İTÜ Fen Bilimleri 2009
• Şentürk, T. “Türkçe Metin Seslendirme”, TBV BBHD, Sayı 4 2011.
• Tantuğ, A. C. “Akraba ve Bitişken Diller Arasında Bilgisayarlı Çeviri İçin Karma Bir Model”, Doktora Tezi, İTÜ Fen Bilimleri 2007
• Orhun, M. “Uygurcadan Türkçeye Bilgisayarlı Çeviri”, Doktora Tezi, İTÜ Fen Bilimleri 2010
• Çetinoğlu, Ö. “Building a lexical functional grammar for Turkish”.Doktora Tezi, Sabancı Üniversitesi, 2009
• Sak, H., Gungor, T. and Saraclar, M.,” Morphological Disambiguation of Turkish Text with Perceptron Algorithm”, Proceedings of the 8th International Conference on Computational Linguistics and Intelligent Text Processing,CICLing ’07, Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg, pp.107–118, 2007
• Yüret, D. and Töre, F., “Learning morphological disambiguation rules for Turkish”, Proceedings of the main conference on Human Language Technology Conference of the North American Chapter of the Association of Computational Linguistics, HLT-NAACL ’06, Association for Computational Linguistics, Stroudsburg, PA, USA, pp.328–334, 2006.
• Razieh Ehsani, “Turkish Morphological Disambiguation using Multiple Conditional Random Fields” Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Ens. 2012
• Palaz, H., Bicil, Y., Kanak, A., Doğan,M., U.,”New “Turkish Intelligibility Test for Assessing Speech Communication Systems” Speech Commmunication, 2005