Orta Karadeniz Kıyı Kuşağında Karstlaşma ve Dolinlerin morfometrik Analizi, Ordu/ Türkiye

Yıl 2025, Sayı: 88, 7 - 24, 29.12.2025

Eren Şatır , Ali Uzun , Faruk Aylar

https://doi.org/10.17211/tcd.1730843

Öz

Dolinler, Türkiye karst morfolojisinin yaygın yer şekillerindendir. Ancak dolin morfometrisi ile ilgili yapılan çalışmaların Toros Dağları ve Sivas jips karstı sahasında yoğunlaştığı görülmektedir. Kuzey Anadolu Dağları’nda ise hem karstlaşmaya uygun kayaçların parçalar halinde olması hem de bitki örtüsü yoğunluğunun fazlalığı bu alandaki dolin morfolojisi çalışmalarının kısıtlı sayıda kalmasına neden olmuştur. Bu çalışma Orta Karadeniz Kıyı Kuşağı’ndaki Canik Dağları’nın doğu kesiminde yapılmıştır. Karadeniz kıyı kuşağı karstlaşma için uygun iklime ve yer yer uygun karstik kayaçlara sahiptir. Özellikle parçalar halinde izlenen kireçtaşları üzerinde iyi gelişmiş karstik şekillere rastlanır. Çalışma sahasındaki dolinlerin morfolojik özelliklerinin belirlenmesinde 1/25.000 ölçekli topoğrafya haritalarından yararlanılmıştır. Bu haritalarda tespit edilen toplam 240 dolinin en üstteki kapalı kontür çizgileri poligon olarak belirlenmiş ve bunun yardımıyla poligonların çevre uzunluğu ve alanları, uzun ve kısa eksenleri, uzun eksenin kuzeyle yaptığı açı (°), uzama oranları, yönelim açıları ile dairesellik indisleri hesaplanmıştır. Çizgiselliğin belirlenmesinde ise akarsu drenaj ağının genel özellikleri kullanılmıştır. Yapılan analiz sonuçlarına göre yüksekliğe bağlı olarak en fazla dolin 326-350 m aralığında, en az sayıda dolin ise 476-550 m arasında tespit edilmiştir. Ayrıca dolin yoğunluğunun orta ve düşük yoğunlukta olduğu görülmektedir. Dolinlerin çizgisellikleri ise genel olarak KD-GB yönünde geliştiği tespit edilmiştir. Bu çalışmaya göre sahadaki dolinlerin oluşum, dağılış ve yönelimlerinde, litolojik birimlerin dağılışı, kireçtaşlarının fiziksel ve kimyasal özellikleri, topoğrafik eğim, yağış ve sıcaklık koşulları, jeomorfolojik evrim ile drenaj koşulları gibi faktörlerin daha fazla etkili olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kireçtaşı , Karst , Dolin Morfometrisi , Karadeniz Bölgesi , Ordu

Etik Beyan

Gerekmiyor

Destekleyen Kurum

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Proje yönetim Ofisi

Proje Numarası

PYO.FEN.1904.21.014

Teşekkür

Bu çalışma sırasında arazi çalışmalarına katılarak destek veren Dr. Öğr. Üyesi Serkan GÜRGÖZE, Arş. Gör. Halithan ŞEN ve Yüksek Lisans öğrencisi Nida ARAS ile çizgisellik analizinin yapımında yardımcı olan Dr. Öğr. Üyesi Fatih OCAK’a teşekkür ederiz.

Karstification in the Central Black Sea coastal belt and morphometric analysis of dolines, Ordu/ Türkiye

Öz

Dolines are common landforms in Türkiye karst morphology. However, studies on doline morphometry have been concentrated in the Taurus Mountains and the Sivas gypsum karst area. In the North Anatolian Mountains, both the fragmented nature of karst-suitable rocks and the high density of vegetation have limited the number of studies on doline morphology in this area. This study was conducted in the eastern part of the Canik Mountains in the Central Black Sea Coastal Belt. The Black Sea coastal belt has a suitable climate for karstification and, in some places, suitable karstic rocks. Well-developed karstic features are found, especially on limestone rocks that are observed in fragments. Topographic maps at a scale of 1:25,000 were used to determine the morphological characteristics of the dolines in the study area. The uppermost closed contour lines of the 240 dolines identified on these maps were determined as polygons, and with the help of this, the perimeter and areas of the polygons, their long and short axes, the angle (°) of the long axis with the north, their elongation ratios, orientation angles, and circularity indices were calculated. The general characteristics of the river drainage network were used to determine linearity. According to the analysis results, the highest number of dolines was found in the 326-350 m range, while the lowest number was found in the 476-550 m range. Additionally, the doline density was found to be moderate to low. The linearity of the dolines was generally found to develop in a NW-SE direction. Based on this study, it was concluded that factors such as the distribution of lithological units, the physical and chemical properties of limestones, topographic slope, precipitation and temperature conditions, geomorphological evolution, and drainage conditions have a greater influence on the formation, distribution, and orientation of dolines in the field.

Anahtar Kelimeler

Limestone , Karst , Dolin Morphometry , Black Sea Region , Ordu

Proje Numarası

PYO.FEN.1904.21.014

Kaynakça

• Akkan, E. (1970). Bafra Burnu-Delice kavşağı arasında Kızılırmak Vadisi’nin jeomorfolojisi. Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
• Alagöz, C. A. (1944). Türkiye karst olayları hakkında bir araştırma. Türk Coğrafya Kurumu Yayınları.
• Atalay, İ. (2017). Türkiye jeomorfolojisi. Meta Basım Yayınları.
• Ataol, M., & Şimşek, M. (2022). Çankırı jips platosu üzerindeki çözünme dolinlerinin morfometrik özellikleri. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (8), 48-60. https://doi.org/10.46453/jader.1070171
• Aydın, S., & Tuncer, K. (2021). Bozdağ’da (Denizli) dolinlerin morfometrik özellikleri. Türk Coğrafya Dergisi, (78), 33-48. https://doi.org/10.17211/tcd.1013232
• Aylar, F., Zeybek, H. İ., & Dinçer, H. (2018). Küre Dağları’nın Devrekani ve Aydos çayları arasında kalan bölümünde karstlaşma ve karstik şekiller. Doğu Coğrafya Dergisi, 23(39), 1-24. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.430691
• Aylar, F., Zeybek, H. İ., & Dinçer, H. (2019). Medil (Köklü) Mağarası (Azdavay-Kastamonu) ve turizm açısından önemi. Doğu Coğrafya Dergisi, 24(41), 15-38. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.515605
• Aylar, F., & Zeybek, H. İ. (2020). Küre Dağları’nın Azdavay ve Pınarbaşı (Kastamonu) ilçeleri arasında kalan bölümünde karst topoğrafyası araştırmaları. Kriter.
• Berndt, C., Yıldırım, C., Çiner, A., Strecker, M. R., Ertunç, G., Sarıkaya, M. A., Özcan, O., Öztürk, T., & Kiyak, N. G. (2018). Quaternary uplift of the northern margin of the Central Anatolian Plateau: New OSL dates of fluvial and delta-terrace deposits of the Kızılırmak River, Black Sea coast, Turkey. Quaternary Science Reviews, , (201), 446-469. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2018.10.029
• Basso, A., Bruno, E., Parise, M., & Pepe, M. (2013). Morphometric analysis of sinkholes in a karst coastal area of southern Apulia (Italy). Environmental Earth Science, (70), 2545–2559. https://doi.org/10.1007/s12665-013-2297-z
• Bočić, N., Pahernik, M., & Mihevc, A. (2015). Geomorphological significance of the Palaeodrainage network on a karst plateau: The Una–Korana Plateau, Dinaric Karst, Croatia. Geomorphology, (247), 55–65. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2015.01.028
• Bondesan, A., Meneghel, M., & Sauro, U. (1992). Morphometric analysis of dolines. International Journal of Speleology, 21(1), 1–55. http://dx.doi.org/10.5038/1827-806X.21.1.1
• Basso, A., Bruno, E., Parise, M., & Pepe, M. (2013). Morphometric analysis of sinkholes in a karst coastal area of southern Apulia (Italy). Environmental Earth Science, (70), 2545–2559. https://doi.org/10.1007/s12665-013-2297-z
• Calic, J. (2011). Karstic uvala revisited: Toward a redefinition of the term. Geomorphology, (134), 32-42. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2011.06.029
• Carvalho, J. O. A., Guimarães, R. F., Montgomery, D. R., Gillespie, A. R., Gomes, R. A. T., Souza Martins, É., & Silva, N. C. (2014). Karst Depression Detection Using ASTER, ALOS/PRISM and SRTM-Derived Digital Elevation Models in the Bambuí Group, Bra zil. Remote Sensing, (6), 330-351. https://doi.org/10.3390/rs6010330
• Chenoweth, M. S. (1997). The spatial distribution and morphometeric analysis of dolines Buffalo National River, Newton County Arkansas [Unpublished master’s thesis]. University of Miami, FL, USA.
• Çetinkaya, G., Şimşek, M., & Öztürk, M. Z. (2023) Doğu Toroslardaki Çözünme Dolinlerinin Morfometrik Özellikleri. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (10), 20-33. https://doi.org/10.46453/jader.1201290
• Day, M. (1976). The morphology and hydrology of some Jamaican karst depressions. Earth Surface Processes and Landforms, 1(2), 111–129. https://doi.org/10.1002/esp.3290010203
• Denizman, C., 2003. Morphometric and spatial distribution parameters of karstic depressions, Lower Suwannee River Basin. Florida. Journal of Cave and Karst Studies, 65, 29-35.
• De Waele, J., Gutiérrez, F., Parise, M., & Plan, L. (2011). Geomorphology and natural hazards in karst areas: A review, Geomorphology, 134(1-2), 1-8. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2011.08.001
• Doğan, U. (2004). Dolin sınıflamasında yeni yaklaşımlar. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 249-269.
• Duran, C., & Taştan, B. (2024) Küre Dağları Kütlesindeki Dolinlerin Coğrafi Dağılımı. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (12), 1-13. https://doi.org/10.46453/jader.1363704
• Ekmekçi, M. (2003). Review of Turkish karst with emphasis on tectonic and paleogeographic controls. Acta Carsologica, 32(2), 205-218.
• Erinç, S. (1969). Klimatoloji ve metodları. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Erinç, S. (2012). Jeomorfoloji II. Der Yayınları.
• Explore RS & GIS Tutorials. (2025, Mayıs 20). Lineaments extraction and density mapping using ArcGIS [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=uv9oKCbZyXA&t=9s
• Faivre, S., & Reiffsteck, P. (1999). Spatial distribution of dolines as an indicator of recent deformations on the Velebit mountain range – Croatia. G´eomorphologie: Relief, Processus, Environment, (5), 129-142.
• Faivre, S., & Pahernik, M. (2007). Structural influences on the spatial distribution of dolines, Island of Brac, Croatia. Zeitschrift für Geomorphologie, 51(4), 487-503. https://doi.org/10.1127/0372-8854/2007/0051-0487
• Ford, D., & Williams, P. D. (2007). Karst hydrogeology and geomorphology. John Wiley & Sons.
• Gams, I. (2000). Doline morphogenetic processes from global and local viewpoints. Acta Carsologica, (29), 123-138. https://doi.org/10.3986/ac.v29i2.453
• Goudie, A. S. (2003). Geomorphological techniques. Allen & Unwin
• Jennings, J. N. (1985). Karst geomorphology. Blackwell.
• Keskin, İ. (2011). Türkiye jeoloji haritaları, 1/100.000 ölçekli Giresun F38 ve G38 paftaları. MTA Yayınları.
• Keskin, İ., Yergök, A. F., Kara, H., Dönmez, M., & Arslan, M. (1998). Ünye-Fatsa-Korgan (Ordu İli) dolayının jeolojisi (Rapor No. 10182). Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Ketin, İ. (1966). Anadolu’nun tektonik birlikleri. MTA Dergisi, (66), 20-37.
• Liang, F., Du, Y., Ge, Y., & Li, C. (2014). A quantitative morphometric comparison of cockpit and doline karst landforms. Journal of Geographical Sciences, 24(6), 1069-1082. https://doi.org/10.1007/s11442-014-1139-6
• Lyew-Ayee, P., Viles, H. A., & Tucker, G. E. (2007). The use of GIS-based digital morphometric techniques in the study of cockpit karst. Earth Surface Processes and Landforms, (32), 165-179. https://doi.org/10.1002/esp.1399
• Nazik, L. (1986). Beyşehir Gölü yakın güneyi karst jeomorfolojisi ve karstik parametrelerin incelenmesi. Jeomorfoloji Dergisi, (14), 65–77.
• Nazik, L., & Poyraz, M. (2017). Türkiye karst jeomorfolojisi genelini karakterize eden bir bölge: Orta Anadolu Platoları karst kuşağı. Türk Coğrafya Dergisi, (68), 43-56. https://doi.org/10.17211/tcd.300414
• Nazik, L., Poyraz, M., Karabıyıkoğlu, M. (2019). Karstic Landscapes and Landforms in Turkey. In Kuzucuoğlu, C., Çiner, A., Kazancı, N. (Eds.), Landscapes and Landforms of Turkey. World Geomorphological Landscapes. Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-030-03515-0_5
• Nazik, L. & Tuncer, K. (2010). Türkiye karst morfolojisinin bölgesel özellikleri. Türk Speoloji Dergisi, (1), 7-19.
• Okay, A. I., Sunal, G., Tüysüz, O., Altıner, D., Clarck, A. R. C., Sherlock, S., Aygül, M., & Aydoğan, R. (2014, Nisan 14-18). Orta Pontidlerin jeolojik evrimi [Konferans sunumu]. 67. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Ankara, Türkiye.
• Öner, E. (1990). Samsun ve çevresinin fiziki coğrafyası [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Özgen, N., & Karadoğan, S. (2020). Fiziki coğrafyada araştırma yöntemleri ve teknikler. Pegem Yayınları.
• Öztaş, T. (1992). Boğsak karst kaynağı (Mersin-Taşucu) dolayının karst ve karstlaşma özellikleri. Jeoloji Mühendisliği, (41), 118-130.
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., & Utlu, M. (2015). Tahtalı Dağları (Orta Toroslar) karst platosu üzerinde dolin ve uvala gelişiminin CBS tabanlı analizi. Türk Coğrafya Dergisi, (65), 59-68. https://doi.org/10.17211/tcd.22648
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Utlu, M., & Şener, F. (2016). Bolkar Dağları batı platosunun flüvyo-karstik evrimi. İçinde
• Özçağlar, A., Türkoğlu, N., Bayar, R., Yılmaz, E., Aydın, O., & Karabacak, K. (Eds.), TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (ss. 106-115).
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Utlu, M., & Şener, M. F. (2017a). Karstic depressions on Bolkar Mountain plateau, Central Taurus (Turkey): Distribution characteristics and tectonic effect on orientation. Turkish Journal of Earth Sciences, (26), 302-313. https://doi.org/10.3906/yer-1702-3
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Utlu, M. & Şener, M. F. (2017b, Ekim). Batı ve Orta Toros Dağları’nda dolin yoğunluğunun alansal dağılış özellikleri [Konferans sunumu]. Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu, Elâzığ, Türkiye. http://ujes.org/konular/
• Öztürk, M. Z. (2018a). Karstik kapalı depresyonların (dolinlerin) morfometrik analizleri. Coğrafya Dergisi, (36), 1-13. https://doi.org/10.26650/JGEOG371149
• Öztürk, M. Z. (2018b). Orta Toroslar’da dolinlerin dağılışı ve morfometrik özellikleri. Kriter Yayınevi.
• Pekcan, N. (1995). Karst jeomorfolojisi. Filiz Kitabevi.
• Pardo-Iguzquiza, E., Duran, J. J., & Dowd, P. A. (2013). Automatic detection and delineation of karst terrain depressions and its application in geomorphological mapping and morphometric analysis. Acta Carsologica, (42), 17-24. https://doi.org/10.3986/ac.v42i1.637
• Péntek, K., Veress, M., & Lóczy, D. (2007). Amorphometric classification of solution dolines. Z. Geomorphology, (51), 19-30. https://doi.org/10.1127/0372-8854/2007/0051-0019
• Poyraz, M., Öztürk, M Z., & Soykan, A. (2021). Sivas jips karstında dolin yoğunluğunun CBS tabanlı analizi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (6), 67-80. https://doi.org/10.46453/jader.863090
• Sauro, U. (2003). Dolines and sinkholes: Aspects of evolution and problems of classification. Acta Carsologica, 32(2), 41–52.
• Sauro, U. (2012). Closed depressions in karst areas. In W. B. White & D. C. Culver (Eds.), Enclopedia of caves (pp. 140-155). Elsevier.
• Sensoy, S., Demircan, M., Ulupınar, U., & Balta, I. (2008). Türkiye iklimi. Turkish State Meteorological Service (DMİ), Ankara.
• Seven, M., Öztürk, Y., Gürgöze, S., Ege, İ., & Tonbul, S. (2025). Engizek Dağı’nda Karstik Depresyonların Jeomorfolojik Özellikleri ve Morfotektonik Gelişimleri (Kahramanmaraş, Doğu Toroslar). Türkiye Jeoloji Bülteni, (68), 259-286. https://doi.org/10.25288/tjb.1647807
• Siler, M. (2016). Anamur çevresinin karst jeomorfolojisi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Softa, M., Emre, T., Sözbilir, H., Spencer, J. Q., & Turan, M. (2019). Kuvaterner Yaşlı Güneydoğu Karadeniz Fayı’nın Arazi Verileri ve Bunun Tektonik Önemi, Doğu Pontidler, Türkiye. Türkiye Jeoloji Bülteni, (62), 17-40. https://doi.org/10.25288/tjb.504050
• Sustersic, F. (2006). A power function model for the basic geometry of solution dolines: considerations from the classical karst of south-central Slovenia. Earth Surface Processes and Landforms, (31), 293-302. https://doi.org/10.1002/esp.1244
• Şatır, E. (2022). Ünye-Fatsa arasının (Ordu) karst jeomorfolojisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Şimşek, M., Öztürk, M. Z., & Turoğlu, H. (2019). Geyik Dağı üzerindeki dolin ve uvalaların morfotektonik önemi. Türk Coğrafya Dergisi, (72), 13-20. https://doi.org/10.17211/tcd.501724
• Telbisz, T. (2010). Morphology and GIS-analysis of closed depressions in Sinjajevian Mts (Montenegro). Karst Development, (1), 41-47.
• Telbisz, T., Dragušica, D., & Nagy, B. (2009). Dolinemorphometric analysis and karstmorphology of Biokovo Mt (Croatia) based on field observations and digital terrain analysis. Hrvat. Geogr. Glas, (71), 5-22. https://doi.org/10.21861/hgg.2009.71.02.01
• Tuncer K. (2021). Barz, Ovacık, Kızılca havzalarında (Denizli) karstifikasyonu belirleyen parametreler ve karstın gelişimi. Turkish Studies - Social Sciences, 16(4), 1621-1658. http://dx.doi.org/10.47356/TurkishStudies.51785
• Uzun, A. (1991). Karaca Mağarası, Torul- Gümüşhane. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu Coğrafya Araştırmaları, (3), 15-24.
• Uzun, A. (1995) Gerze Alaşam arası kıyı bölgesinin jeomorfolojisi. Öz Eğitim Yayınları.
• Uzun, A. (2004a). Karst Morphology of Mount Yaraligöz and Its Close Surroundings, Northern Anatolia, Turkey. International Symposium on Earth System 2004, 513-519.
• Uzun, A. (2004b). Koru Polje and Karst Landform Evolution in the Middle Part of the Kure Mountains. Cave and Karst Science, 31(3), 109-112.
• Uzun, A., Gürgöze, S., Aras, N., & Şatır, E. (2019, Ekim 10-12). Ünye (Ordu) doğusunda örtülü karst topoğrafyasına ait ilk gözlemler [Konferans sunumu]. Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu 2019, Ankara, Türkiye.
• Uzun, A., Aylar, F., & Gürgöze, S. (2020). The Hayat Cave Karst System (Samsun, TURKEY). Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (5), 87-100. https://doi.org/10.46453/jader.778432
• Valois, R., Camerlynck, C., Dhemaied, A., Guerin, R., Hovhannissian, G., Plagnes, V., Rejiba, F., & Robain, H. (2011). Assessment of doline geometry using geophysics on theQuercy plateau karst (South France). Earth Surface Processes and Landforms, (36), 1183-1192. https://doi.org/10.1002/esp.2144
• Waltham, A. C., & Fookes, P. G. (2003). Engineering classification of karst ground conditions. Quarterly Journal of Engineering Geology and Hydrogeology, (36), 101-118. https://doi.org/10.1144/1470-9236/2002-33
• Waltham, T., Bell, F. G., & Culshaw, M. G. (2007). Sinkholes and subsidence: karst and cavernous rocks in engineering and construction. Chichester: Springer Science & Business Media.
• Willimas, P. W. (2008). The role of the epikarst in karst and cave hydrogeology: a review. International Journal of Speleology. 37(1), 1-10.
• Williams, P. W. (1966). Morphometric analysis of temperate karst landforms. Irish Speleology, (1), 23-31.
• Williams, P. W. (1971). Morphometric analysis of karst with examples from New Guinea. Zeitschrift für Geomorphologie, (15), 46–61.
• Williams, P. W. (1972a). Morphometric analysis of polygonal karst in New Guinea. Bullettin Geological Society of America, (83), 761-796.
• Wilson, J. P., & Gallant, J. C. (2000). Terrain Analysis: Principles and Applications. Wiley, New York.
• Wu, Q., Xu, H., & Zhou, W. (2008). Development of a 3D GIS and its application to karst areas. EnvironmentalGeology, (54), 1037-1045. https://doi.org/10.1007/s00254-007-0886-4
• Yılmaz, Y. (2017) Active global seismology: Neotectonics and earthquake potential of the Eastern Mediterranean region. In Ç. Özdemir (Ed.), Morphotectonic development of Anatolia and the surrounding regions (pp. 11-93). Wiley. (Geophysical Monograph Series).
• Yünsel, T. Y., Ersoy, A. & Ehsani, A. (2019). X-Işını Difraksiyonu yöntemi ile kantitatif mineral içeriği tayini ve çalışma şartlarının etkisi. Artıbilim: Adana Alparslan Türkeş Bilim ve Teknoloji Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 2(2), 16-28.
• Zeybek, H. İ., Aylar, F., & Dinçer, H. (2019) Kılıçlı mağarası ve Kastamonu İli Mağara turizmi Açısından Önemi. lnternational Journal of Geography and Geography Education, (40), 363-381. https://doi.org/10.32003/iggei.451149