Determining of spatial development of the city of Şanlıurfa by using location of historical structures and satellite images

Yıl 2013, Sayı: 61, 45 - 62, 14.10.2014

Mehmet Sönmez , Veysel Akgül

Öz

Situated within borders of Fertile Crescent and in junction of significant roads, Şanlıurfa city’s settlement dates back to early times. Excavations in Göbeklitepe, Nevali Çori and Yeni Mahalle (Urfa) prove dating of the settlement in Şanlıurfa back to around 10-11 thousand years ago. Eligible physical environmental conditions have a considerable effect on such an old date. Besides, the city has constantly been settled and currently has a population above 500 thousand partly as a consequence of developing commercial activities due to the transportation facilities. In this study, territorial development of Şanlıurfa from its first being a city (before Ottoman period) upto day, and current status of the city is investigated. Territorial development of the city before and during Ottoman time is studied in relation with location of the religious sites. The territorial development during the Republic period is investigated by using remote sensing technique. As a result, while the city’s area was 1,48 km² earlier, another 0,75 km² was annexed during the Ottoman period. The city’s area reached nearly 3 km² upto the Republic period. In 1983, the city expanded around 5,8 km² by doubling its area. Upon start of the GAP also, the city witnessed a rapid increase in population and area after 1990s. Finally, it reached 31,5 km² in 20 years (between 1990 and 2010).

Keywords: Şanlıurfa city, GIS, Remote sensing, urbanization, spatial growth.

Anahtar Kelimeler

Şanlıurfa city, GIS, Remote sensing, urbanization, spatial growth

Şanlıurfa şehrinin alansal gelişiminin tarihi yapıların konumları ve uydu görüntüleri ile belirlenmesi

Öz

Bereketli hilal sınırları dâhilinde kalan ve önemli karayollarının kavşak noktasında yer alan Şanlıurfa şehrinin yerleşme tarihi oldukça gerilere gitmektedir. Göbeklitepe, Nevali Çori ve Yeni Mahalle’de (Urfa) yapılan kazı çalışmalarında Şanlıurfa yöresinde yerleşme tarihinin günümüzden yaklaşık 10-11 bin yıl öncesine dayandığı ortaya konulmuştur. Yörede ilk yerleşmelerin bu kadar eski olmasında ise büyük oranda fiziki çevre koşullarının uygun olması etkili olmuştur. Bunun yanında şehrin sürekli yerleşme görmesi ve günümüzde 500 bini aşan nüfusa sahip olmasında ulaşım fonksiyonlarına bağlı olarak gelişen ticari faaliyetlerin büyük etkisi olmuştur. Bu çalışmada Şanlıurfa şehrinin şehir hüviyeti kazanmaya başladığı dönemden (Osmanlı hâkimiyeti öncesi) günümüze kadar olan alansal gelişimi ve şehrin günümüzdeki durumu ele alınmıştır. Şehrin Osmanlı dönemi öncesi ve Osmanlı dönemindeki (1517-1923 yılları arsı) alansal gelişimi, dini mekânların konumundan hareketle belirlenmeye çalışılmıştır. Şehrin Cumhuriyet dönemindeki alansal gelişimini belirlemek için ise daha önce yapılmış çalışmalar ile uydu görüntülerinden faydalanılmıştır. Buna göre şehrin Osmanlı hâkimiyetinden önceki alanı 1,48 km² civarında iken, Osmanlı döneminde yaklaşık 0,75 km²’lik yeni alan şehre eklenmiştir. Böylece Cumhuriyet dönemine kadar olan sürede şehir alanı yaklaşık 2,1 km² olmuştur. 1983 yılına gelindiğinde ise şehrin alansal açıdan yaklaşık 3 kat büyüyerek 5,8 km²’lik alana yayıldığı görülmektedir. Şehir GAP’ın da etkisiyle 1990’lı yıllardan sonra nüfus ve alansal olarak daha hızlı büyümüş ve 20 yılda (1990-2010 yılları arası) 31,5 km²’lik alan kaplamıştır.

Anahtar Kelimeler: Şanlıurfa şehri, CBS, uzaktan algılama, sehirleşme, alansal gelişim.

 

 

Anahtar Kelimeler

Şanlıurfa şehri, CBS, uzaktan algılama, sehirleşme, alansal gelişim

Kaynakça

• AKIŞ, A. ve AKKUŞ, A. (2003). Güneydoğu Anadolu Projesi'nin (GAP) Şanlıurfa'daki Göçe Etkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(10), 507- 543.
• AKİS, M. (2008). Buhran Döneminde Antep'te Sosyal Hayat (1572-1606). Ankara: Vadi Yayınları.
• ALPARSLAN, M. (2010). Eski Anadolu'da Ticaret (M.Ö. II. Binyıl). İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları .
• AVCI, S. (2003). Gelişimi ve Sorunları Açısından Türkiye’de Şehirleşme. Sırrı Erinç Sempozyumu 2003 Genişletilmiş Bildiri Özetleri, (s. 218-225). İstanbul.
• AYHAN, İ. ve ÇUBUKÇU, K.M. (2010). Explaining historical urban development using the locations of mosques: A GIS/spatial Geography 30, 229–238. approach, Applied
• BAYARTAN, M. (2005). Osmanlı Şehrinde Bir İdari Birim: Mahalle. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi(13), 93-107.
• BAYRAKTAR, H. (2007). Tanzimattan Cumhuriyete Urfa Sancağı. Fırat Üni. Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları no:14.
• BAYRAMOĞLU ALADA, A. (2008). Osmanlı Şehrinde Mahalle. İstanbul: sümer Kitabevi.
• CANBAKAL, H. (2009). XVII. Yüzyılda Ayıntâb: Osmanlı Kentinde Toplum ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları.
• CHENG, J., MASSER, I., 2003. Urban growth pattern modelling: a case study of Wuhan, P.R. China. Landscape and Urban Planning, 62 (4), 199–217.
• COMFORT, A., ABADİE-REYNAL, C. ve ERGEÇ, R. (2000). Crossing the Euphrates in Antiquity: Zeugma Seen from Space. Anatolian Studies(50), 99-126.
• DAĞLI, Y., KAHRAMAN, S. A. ve DANKOFF, R. (2005). Evliya Çelebi, Seyahatnamesi, IX. Kitap. İstanbul: Yapıkredi Yayınları.
• DAVİS, J. C. (2010). Taş Devrinden Bugüne Tarihimiz: İnsanın Hikayesi . İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• DEMİRCAN, A. (2011). Şanlıurfa Tarihi. Y. Z. Keskin içinde, Geçmişten Günümüze Şanlıurfa'da Dini Hayat (s. 23- 43). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• EKİNCİ, A. ve PAYDAŞ, K. (2011). Tarihte Urfa. Y. Z. KESKİN içinde, Geçmişten Günümüze Şanlıurfa'da Dini Hayat (s. 23-43). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ELİBÜYÜK, M. ve GÜZEL, A. (2011). Türkiyenin Sıhhı ve İctimai Coğrafyası Urfa Vilayet. Şanlıurfa: Şanlıurfa Belediyesi yayınları.
• ERİNÇ, S. (1996). Klimatoloji ve Metodları. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
• GARSİVAZ–GAZİ, H., MİKHAİL, S. and ESTAMBOLİ, M.J. (2012). The position of Mosques in Islamic cities and its location design in new cities, Damascus University Journal, 28 (1), 49-67.
• GERGEÇ, R. ve KÜRKÇÜOĞLU, A. C. (1997). Şanlıurfa'daki Tarihi Su Yapıları. Türkiye İnşaat Müh. 14. Teknik Kongresi, 23-25 Ekim , (s. 1129-1144). İzmir.
• GÜLER, S. E. (2004). Urfa Tarihi. Şanlıurfa: Elif Matbaası.
• GÜZEL, A. (2012). 1927 Tarihli Urfa Salnamesinin Tarihi Coğrafya Özellikleri Bakımından Değerlendirilmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.
• GREY, W.M.F., LUCKMAN, A.J. and HOLLAND, D. (2003). Mapping urban change in the UK using satellite radar interferometers. Remote Sensing Environment 87: 16– 22.
• HEROLD, M., GOLDSTEİN, N. C. and CLARKE, K. C. (2003). The spatiotemporal
• measurement, analysis and modeling, Remote Sensing form
• of Environment, 86, 286-302. of urban growth:
• HUETE, A., LEEUWEN, W. V. and JUSTİCE, C. (1999). MODIS Vegetation Index (Mod13) Algorithm Theoretical Basis Document. Arizona.
• IŞIK, Ş. (2005). Türkiye'de Kentleşme ve Kentleşme Modelleri. Ege Coğrafya Dergisi(14), 57-71.
• KAPAKLI, K. (1998). Urfa hakkında (Tabii, coğrafi ictimai,iktisadi, salnamedir. Ankara: Şurkav Yayınları. Mülki malumat camii)
• KARABULUT, M. (2006). NOAA AVHRR Verilerini Kullanarak Türkiye'de Bitki Örtüsünün İzlenmesi ve İncelenmesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 4 (1), 29-42.
• KINAL, F. (1962). Eski Anadolu Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KÜLTÜR BAKANLIĞI, T. (1997). Şanlıurfa. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KÜRKÇÜOĞLU, A. C. (2011). Şanlıurfa Hanları. Şanlıurfa Kültür Sanat ve Turizm Dergisi (10), 3-11.
• KÜRKÇÜOĞLU, C. (2011). Dini Mekanlar: Camiler. Y. Z. KESKİN içinde, Geçmişten Günümüze Şanlıurfa'da Dini Hayat (s. 97-156). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• LABABEDİ, Z. (2008). The Urban Development of Damascus: A study of its past, present and future, University College London Faculty of The Built Environment Bartlett School of Planning, London.
• MAZOYER, M. and ROUDART, L. (2010). Dünya Tarım Tarihi Neolitik Çağ'dan Günümüzdeki Krize. Ankara: Epos Yayınları.
• MAO, D., WANG, Z., LUO, L. and REN, C. (2011). Integrating AVHRR and MODIS data to monitor NDVI changes and their relationship with climatic parameters in Northeast China. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 1-9.
• MORTAN, K. ve KÜÇÜKERMAN, Ö. (2010). Çarşı, Pazar, Ticaret ve Kapalı Çarşı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ÖZDÖL, S. (2011). Çanak Çömleksiz Neolitik Çağda Güneydoğu Anadolu'da Din ve Sosyal Yapı. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVI(1), 173-199.
• ÖZYAVUZ, M. (2011). “Tekirdağ Kent Merkezinin Zamansal Değişiminin Uzaktan Algılama İle İncelenmesi”, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 8 (1), 65-73.
• SAOUD, R. (2002). Introduction to the Islamic City, Foundation for Science Technology and Civilization, FTSC Limited, United Kingdom.
• SCHMİDT, K. (2010). Göbekli Tepe – the Stone Age Sanctuaries. New results of ongoing excavations with a special focus on sculptures and high reliefs. Documenta Praehistorica, XXXVII(633\634), 239-256.
• SÖNMEZ, M. E. (2011). Adana Şehrinin Alansal Gelişimi ve Yakın Çevresinin Arazi Kullanımında Meydana Gelen Değişimler, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 57: 55-69.
• SÖNMEZ, M. (2012). Yerleşme Yeri Seçimi ve Alansal Gelişimi Açısından GAZİANTEP. Malatya: Özserhat Yayıncılık.
• ŞAHİNALP, M. S. (2005). Şanlıurfa Şehri'nin Kuruluş ve Gelişmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya (Bölgesel Coğrafya) Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi.
• ŞAHİNALP, M. S. (2006). Şanlıurfa Şehri'nin Kuruluş ve Gelişimi, Coğrafi Bilimler Dergisi, 4 (1), 105-127.
• WANG, W., ZHOU, S. and FAN, C.C. (2002). Growth and Decline of Muslim Hui Enclaves in Beijing, Eurasian Geography and Economics, 43 (2), 104-122.
• YARDIMCI, N. (1987). 1983-1984 ve 1985 Yılı Harran Kazıları. H. R. Çongur içinde, Remzi Oğuz Arık Armağanı (s. 147-169). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• YİĞİT, A. (2007). Ayıntab'dan Gaziantep'e: Bir Osmanlı Şehrinin Profili. S. Özpalabıyıklar içinde, Gaziantep "Dört Yanı Dağlar Bağlar" (s. 87-123). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• YÜCEŞAHİN, M. M. ve Özgür, E. M. (2006). Türkiye'nin Güneydoğusunda Nüfusun Zorunlu Yerinden Oluşu: Süreçler ve Mekânsal Örüntü. Coğrafi Bilimler Dergisi, 4(2), 15-35.
• YÜKSEL, H. (2006-2007). Osmanlı'da Modern Anlamda Yapılan İlk Nüfus Sayımına Göre Divriği'nin Demografik Yapısı. Nüfusbilim Dergisi(28-29), 73-89. İnternet Kaynakları
• TAY. (2011, 01 06). www.tayproject.org. 01 06, 2011 tarihinde adresinden alındı
• VALİLİK, Ş. (2013, 06 29). www.sanliurfa.gov.tr. Şanlıurfa Valiliği: http://www.sanliurfa.gov.tr/default_B0.aspx?id=120 adresinden alınmıştır.