Effects of desert dust on air quality in the reigon of southeastern Anatolia

Yıl 2012, Sayı: 59, 59 - 68, 30.06.2012

Taner Şengün Kemal Kıranşan

Öz

Winds causes particules to scatter from the earth surface into the air when those are smaller than 50μm and to transfer them very remote distances throughout atmosphere. Depending on wind systems in desert regions, desert dust moving into distant areas by the atmosphere. As a result of this move out process, desert dust hangs in air for a while according to their dimensions, then they lands on surface by themselves. In the region of Southeastern Anatolia, the effect of desert dust, has been largely increased. To put forth reasons of this fact, some photos which been taken on area after obsertvations and some datas which obtained by land surveys, desert dust concentration maps and datas which has been derived from them, and some measurement values of PM measuring stations of local directorates from the Ministry of Environment and Urbanisation and meteorological datas of General Authority of Turkish State Meteorology Affairs has been used for this study.Desert dust, effects sight distance and especially the quality of air. PM (Particular Materials) concentrations, increases and an air contamination occures in big scale when particular materials which emerges by the existence of fossil fuels in use by wintertime and when the desert dust are also effective. Extreme pollution of air, causing serious health diseases and losses of yield and decrease of quality on plants.In this work, it has been researched key factors on distribution of desert dust by time and by location in the region of Sotheastern Anatolia and their effects on air quality as well.

Keywords: Desert Dust, Dust Moves, Particular Material, Region of Southeastern Anatolia, Air Quality.

Anahtar Kelimeler

-

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde çöl tozlarının hava kalitesi üzerine etkisi

Öz

Rüzgârlar, 50μm’den daha küçük boyuttaki katı partiküllerin yeryüzünden havalanmasına ve atmosfer içerisinde çok uzak mesafelere taşınmasına neden olurlar. Çöl bölgelerinde rüzgar sistemlerine bağlı olarak çöl tozları atmosferde çok uzun mesafeler boyunca taşınmaktadır. Bu taşınım sonucunda çöl tozları, tane büyüklüğüne göre havada bir süre asılı kalmakta ve daha sonra yeryüzüne kendiliğinden inmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde son yıllarda çöl tozlarının etkisi büyük oranda artmıştır. Bu durumun nedenlerini ortaya koymak için Türkiye Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na bağlı İl Çevre Müdürlüklerinin PM ölçümü yapan istasyonların ölçüm değerleri, Türkiye Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’nden sağlanan meteorolojik veriler, çöl tozu konsantrasyon haritaları, çöl tozu konsantrasyon haritalarından elde edilen veriler ile arazi çalışmaları ve gözlemleri sonucunda arazide çekilen fotoğraflar kullanılmıştır. Çöl tozları özellikle hava kalitesini ve görüş mesafesini olumsuz etkilemektedir. Kış mevsiminde fosil yakıtların kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan partikül madde kirliliğine ilaveten çöl tozları da etkili olduğunda PM (Partikül Madde) konsantrasyonu artmakta ve yüksek oranda hava kirliliği oluşmaktadır. Aşırı hava kirliliği insanlarda ciddi sağlık sorunlarına, bitkilerde ise verimin ve kalitenin düşmesine neden olmaktadır. Bu çalışmada Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde çöl tozlarının zamansal ve mekansal dağılışında etkili olan faktörler ve çöl tozlarının hava kalitesine etkileri araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Çöl Tozu, Toz Taşınımı, Partikül Madde, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Hava Kalitesi.

Anahtar Kelimeler

Çöl Tozu, Toz Taşınımı, Partikül Madde, Güneydoğu Anadolu Bölgesi

Kaynakça

• ARINÇ, K. (2011). Doğal, İktisadi, Sosyal ve Siyasal Yönleriyle Türkiye’nin İç Bölgeleri, Eser Ofset Matbaacılık, Erzurum.
• Atalay, İ., Mortan, K. (2007). “Resimli ve Haritalı Türkiye Bölgesel Coğrafyası”, İnkılap, İstanbul, s.632.
• AVVANNAVAR, S. M. Ve MANİ, M. (2007). “ Air Pollution Control, Science of the Total Environment”, Science Direct, 383:250-251.
• BULUT, H., YEŞİLNACAR, M.İ., RASTGELDİ, T., ASLAN, M., UÇAR, D. (2008). “Toz Bulutlarının İç ve Dış Ortam Hava Kalitesine Etkileri: Şanlıurfa Örneği”, Ulusal Hava Kalitesi Sempozyumu, (30-31Mayıs 2008-Konya), s.369- 377.
• ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI. (2011). Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin PM10 Verileri, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Hava Kalitesi İzleme İstasyonları, Ankara.
• DEMİR, M. (2011). “Mardin İlindeki Çöl Tozları ve Çevresel Etkileri”, Fırat Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı Lisans Tezi, Elazığ.
• DOĞANAY, H., AKÇALİ, D., GÖKTAŞ, T., ÇAĞLAR, K., ERBAŞ, D. SAYDAM, C., BOLAY, H. (2008). “African Dust-laden Amospheric Conditions Activate Thetrigeminovascular System”, Cephalalgia, sy. 1059-1068.
• ERİNÇ, S. (1993). “Türkiye Fiziki Coğrafyası’nın Ana Çizgileri”, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, Sayı:10, İstanbul.
• ERİNÇ, S. (1996). Klimatoloji ve Metodları, Alfa Basım Yayım Dağıtım, İstanbul.
• GOUDİE, A.S., ve MİDDLETON, N.J. (2006). Desert Dust in the Global System, Springer, Germany.
• LAITY, J. (2008). Desert and Desert Environments, Wiley- Blackwell, USA.
• LONGUEVİLLE, F.D., HOUNTONDJİ, Y.C., HENRY, S., OZER, P. (2010). “What do we know about effects of desert dust on air quality and human health in West Africa compared to other regions?”, Science of the Total Environment, 409:1-9.
• ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI. (2011). Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Toz Konsantrasyon Verileri, T.C. Başbakanlık Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
• ÖZSOY, T. (1999). Kilikya Baseni Kıyısal Sistemine Taşınan Atmosferik Kirleticilerin Kaynaklarının Belirlenmesi Atmosferik Girdilerin Deniz Ekosistemi Üzerine Olan Etkileri, (Mersin Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi), Mersin, s. 209.
• ÖZSOY, T., ÖRNEKTEKİN, S. (2008). “Kuzeydoğu Akdeniz’de Kızıl Yağmurlar”, Ekoloji 18, 69, s.20-31.
• SAYDAM, A.C.,YEMENİCİOĞLU, S., KUBİLAY, N. (1994). Ulusal Deniz Ölçme ve Araştırma Programı Atmosferik Kirleticilerin Taşınımı, TÜBİTAK PROJE KOD NO: DEBAG- 10/G 1991 YILI NİHAİ RAPORU DEBÇAĞ 137/G, Mersin, 1994,63.
• SUNGUR, K. A., ve GÖNENÇGİL, B. (1997). “Çeşitli İklim Elemanlarının Hava Kirliliği Üzerine Etkileri”, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 6: 337- 345.
• ŞAHİN, C. (1989). “Hava Kirliliği ve Hava Kirliliğini Etkileyen Doğal Çevre Faktörleri”, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Coğrafya Araştırmaları Dergisi 1(1): 194-208. İnternet Adresleri:
• http://www.bsc.es/projects/earthscience/DREAM?cat_id= 511 15 Kasım 2011 tarihli erişim.
• http://www.havaizleme.gov.tr/Default.htm 10 Kasım 2011 tarihli erişim. http://www.aktifhaber.com 10 Mart 2011 tarihli erişim. http://www.bighaber.com 15 Nisan 2011 tarihli erişim. http://www.trafikhaber.com 15 Aralık 2010 tarihli erişim. http://www.batmanpostasıgazetesi.com 17 Aralık 2010 tarihli erişim. http://www.sabah.com 10 Mart 2011 tarihli erişim. http://www.midyatsesi.com 12 Kasım 2011 tarihli erişim. http://www.nethabercilik.com 10 Aralık 2011 tarihli erişim.
• Emin SADIK, 12 Nisan 2011, Siirt’te tozlu günlerde çekilen fotoğraflar.
• http://dunya.bugun.com.tr/yanardag-kabusunda-ikinci- dalga-99973-haberi.aspx15 Mart 2011 tarihli erişim