The geomorphologic characteristics of lower Kahta Stream basin (Adıyaman)

Yıl 2014, Sayı: 63, 23 - 42, 06.02.2015

Murat Sunkar , Zeynel Karataş

Öz

This study aimed at investigation the geomorphologic characteristics of lower Kahta Stream Basin located over the belt of South-eastern Taurus Mountains and Adıyaman basin. In geomorphologic investigations, some specific areas play a key role in overcoming a variety of geomorphic problems. Lower Kahta Stream Basin, as well, plays a crucial role in specifying the geomorphologic characteristics of Adıyaman basin and its surrounding. The source of Kahta Stream comes from the Southeastern Taurus and also it is one of the most important tributaries of the Euphrates River. Kahta Stream Basin located in the north of Adıyaman basin had been deformed as being intersected by Eastern Anatolia fault, Southeastern Anatolia Thrust and Adıyaman fault. Because of its tectonic structure, the effect of recent tectonic moves is apparently seen in its morphological development. In the lower Kahta Stream Basin, the mountains areas in the same with anticlines have been intersected by the faults and so it has risen, while the bases of the basin have descended. Catching up with this tectonic change, the Kahta Stream has formed deep narrow straits by sinking into its streambed. The mountainous areas in the north of lower Kahta Stream Basin and high plateaus on them form the low plateaus and the main geomorphologic units of the Kahta Stream Valley. It is possible to see the forms evolving in the folded and faulted structure on the mountainous areas in the North. In the areas where streams intersect with the anticlines, mountain passes, mass movement on faulted slopes, karstic forms and terraces are the other important geomorphologic units in the lower basin.

Keywords: Geomorphology, Southeastern Taurus Mountains, Adıyaman Basin, Kahta Stream, Lower Kahta Stream Basin.

Anahtar Kelimeler

Geomorphology, Southeastern Taurus Mountains, Adıyaman Basin, Kahta

Kahta Çayı Aşağı Havzası’nın (Adıyaman) jeomorfolojik özellikleri

Öz

Bu çalışmada, Güneydoğu Toroslar ve Adıyaman Havzası üzerinde yer alan Kahta Çayı Aşağı Havzası'nın jeomorfolojisi incelenmiştir. Jeomorfoloji çalışmalarında bazı özel sahalar geniş alanlardaki jeomorfolojik sorunların çözümünde kilit vazifesi görmektedir. Kahta Çayı Aşağı Havzası da Adıyaman Havzası ve çevresinin jeomorfolojik özelliklerinin belirlenmesi açısından kilit konumundadır. Kahta Çayı, kaynağını Güneydoğu Toroslar'dan almakta olup Fırat Nehri'nin en önemli kollarından biridir. Adıyaman Havzası kuzeyinde yer alan Kahta Çayı Havzası, Doğu Anadolu Fayı, Güneydoğu Anadolu Bindirmesi ve Adıyaman Fayı tarafından kesilerek deforme edilmiştir. Bu tektonik yapı özelliği nedeniyle, morfolojik gelişimde genç tektonik hareketlerin etkisi belirgindir. Kahta Çayı Aşağı Havzası'nda antiklinallere karşılık gelen dağlık alanlar faylarla kesilerek yükselmiş, havza tabanları ise alçalmıştır. Bu tektonik gelişime ayak uyduran Kahta Çayı ise yatağı içerisinde gömülerek derin boğazlar oluşturmuştur. Kahta Çayı Aşağı Havzası’nın kuzeyindeki dağlık alanlar ve bunların üzerindeki yüksek platolar, Adıyaman Havzası'nı oluşturan alçak platolar ile Kahta Çayı Vadisi ana jeomorfolojik birimleri oluşturmaktadır. Kuzeydeki dağlık alanlar üzerinde kıvrımlı ve kırıklı yapıda gelişen şekilleri görmek mümkündür. Akarsuların antiklinalleri kestiği alanlarda klüzler, faylı yamaçlarda kütle hareketleri, karstik şekiller ve taraçalar diğer önemli jeomorfolojik birimlerdir.

Anahtar Kelimeler: Jeomorfoloji, Güneydoğu Toroslar, Adıyaman Havzası, Kahta Çayı, Kahta Çayı Aşağı Havzası.

 

Anahtar Kelimeler

Jeomorfoloji, Güneydoğu Toroslar, Adıyaman Havzası, Kahta Çayı, Kahta

Kaynakça

• Atalay, İ. (1994). Türkiye Coğrafyası (Genişletilmiş 4. Baskı), Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
• Atalay, İ. ve Mortan, K. (2006). Türkiye Bölgesel Coğrafyası, Genişletilmiş 3. Baskı, İnkılap Kitapevi, İstanbul.
• Atalay, İ., Günek, H. ve Karadoğan, S. (2002). “Nemrut Dağı'nın Doğal Ortam Özellikleri ve Turizm Potansiyeli”. Türkiye Dağları I. Sempozyumu, 25-27 Haziran, Bolu.
• Darkot, B. (1943). “Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri Arasında Yukarı Fırat Bölgesi”. III. Üniversite Haftası, Elazığ 1943, İstanbul Üniversitesi Yayınları, No: 196, 225-268.
• Demir, T., Yeşilnacar, I. ve Westaway, R., (2004), “River terrace sequences in Turkey: sources of evidence for lateral variations in regional uplift” Proceedings of the Geological Association, 115(4), 289-311.
• Elmastaş, N. (2008). “Kahta Çayı Havzası'nda Arazi Kullanımı”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 6(2), 159-190, Ankara.
• Erinç, S. (1953). Doğu Anadolu Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları, 28, İstanbul.
• Erinç, S. ve Bilgin, T. (1956). “Türkiye’de Drenaj Tipleri”, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 4(7), 124-156, İstanbul.
• Erinç, S., (1996), Jeomorfoloji I, (Genişletilmiş 4. Baskı), Öz Eğitim Basım Yayın Dağıtım Ltd. Şti, Konya.
• Erol, O. (1979). “Türkiye’de Neojen ve Kuvaterner Aşınım Dönemleri, Bu Dönemlerin Aşınım Yüzeyleri ile Yaşıt (korelant) Jeomorfoloji Dergisi, 8, 1-40, Ankara. Göre Belirlenmesi”,
• Erol, O. (1983). “Türkiye’nin Genç Tektonik ve Jeomorfolojik Gelişimi”, Jeomorfoloji Dergisi, 11, 11- 22, Ankara.
• Erol, O., Akkan, E., Elibüyük, M. ve Doğu, A. F. (1987). Aşağı Fırat Bölgesi'nde Bugünkü ve Kuvaterner'deki Doğal Çevre Koşulları - The Present and Quaternary Natural Enviromental Conditions in the Lower Euphrates Region, Aşağı Fırat Projesi, 1978-1979 Çalışmaları, ODTÜ, Aşağı Fırat Projesi Çalışmaları, Seri: I, No:3, Ankara.
• Günay, Y. (1998). Güneydoğu Anadolu'nun Jeolojisi, TPAO Arşivi, Rapor No: 3939.
• İnceöz, M., Aksoy, E., Zengin, E. (2003). “Adıyaman Fay Zonu'nun Palu-Fırat Nehri Arasındaki Bölümünün Morfotektonik Özellikleri”. ATAG-7 Aktif Tektonik Araştırma Grubu 7. Toplantısı, Yüzüncüyıl Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 01-03 Ekim 2003 Van.
• İnceöz, M. ve Zengin, E., (2014), “Adıyaman Fay Zonunun Morfotektonik ve Yapısal Özellikleri”, Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 26 (2), 131-148.
• Karadoğan, S. (2005). Adıyaman Havzasının Genel ve Uygulamalı Jeomorfolojisi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi (Yayınlanmamış), Elazığ.
• Karadoğan, S. ve Tonbul, S. (2005). “Adıyaman Havzasında Doğal Kuvaterner’deki Yerleşmelerin Dağılışı ve Diğer İnsan Faaliyetleri Üzerindeki Etkileri”, Türkiye Kuvaterner Sempozyumu V, İstanbul Teknik Üniversitesi Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü, 191-204, 2-5 Haziran 2005, İstanbul.
• Karadoğan, S. ve Tonbul, S. (2013). “Adıyaman Havzası'nın Özellikleri”, Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 1, 182-217. Akademik Sosyal
• Karataş, Z. (2012). Kahta Çayı (Adıyaman) Taraçalarının Kuvaterner Jeomorfolojisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (Yayımlanmamış), Elazığ.
• Kaya, T., Şen, Ş., Mayda, S., Saraç, G. ve Metaıs, G. (2012). “Adıyaman Dolaylarındaki (Güneydoğu Türkiye) Geç Miyosen Memeli Fosilleri” 65.Türkiye Jeoloji Kurultayı, 552-553, 2-6 Nisan 2012, Ankara.
• Kayan, İ. (1997). “Yeni Yaklaşımlarla Türkiye'nin Pliyo- Kuvaterner Paleocoğrafyası”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 6, 189-199, Ankara.
• Meriç, E. (1965). “Kahta-Nemrut Dağı arasındaki Bölgenin Jeolojik ve Paleontolojik Etüdü”, İstanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi Mecmuası, B, 30, (1-2), 55-107.
• Öğrenmiş, İ. Y. (2006). Adıyaman ve Kahta Dolaylarının Jeolojisi ve Petrol Potansiyeli. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi (Yayınlanmamış), Elazığ.
• Özdemir, F. ve Ünlügenç, U. Ç., (2013). “Gökiçi (Diyarbakır) Yapısının Stratigrafisi ve Hidrokarbon Potansiyeli Açısından İncelenmesi”, Çukurova Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 28(1), 127-141
• Özdemir, M. A. ve Tonbul, S. (1996). “Kömürhan Boğazı (Malatya-Elazığ)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 239-262, Elazığ.
• Perinçek, D., Günay, K. ve Kozlu, H. (1987). “Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesindeki yanal atımlı faylar ile ilgili yeni gözlemler”. Türkiye 7. Petrol Kongresi Bildirileri, 89– 103, Ankara.
• Sungurlu, O., (1974). VI. Bölge Kuzey Sahalarının Jeolojisi, TPAO Arama Grubu, Rapor No: 871, 32s, Ankara
• Sungurlu, O., Günay, Y., Semşir, D. ve Sarıdaş, B. (1991). Güney Anadolu Şaryaj Projesi, TPAO Adıyaman Bölge Müdürlüğü.
• Sunkar, M. ve Karataş, Z. (2011). “Kahta Çayı (Adıyaman) Taraçalarının Sedimantolojik Özellikleri”, Uluslararası Katılımlı Coğrafya Kongresi, 07-10 Eylül 2011, 498-506, İstanbul.
• Sunkar, M. ve Karataş, Z. (2012a). Kahta Çayı (Adıyaman) Taraçalarının Kuvaterner Jeomorfolojisi. TÜBİTAK, Proje No: 110Y363, 93 Sayfa.
• Sunkar, M. ve Karataş, Z. (2012b). “Kahta Çayı (Adıyaman) Taraçalarının Morfometrik Özellikleri”, UJES 2012, III. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu (4-6 Ekim 2012), 106- 114, Hatay.
• Şaroğlu, F. ve Yılmaz, Y. (1986). “Doğu Anadolu'da Notektonik Dönemdeki Jeolojik Evrim ve Havza Modelleri”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, 107, 73-94, Ankara.
• Şengör, A. M. C. (1980). Türkiye'nin Neotektoniğinin Esasları. Türkiye Jeoloji Konferanslar Serisi Yayınları No: 2.
• Tanoğlu, A. (1944). “Malatya Dolaylarında Coğrafi Geziler II”, Türk Coğrafya Dergisi, 5-6, 61-84, İstanbul
• Yılmaz, E. ve Duran, O. (1997). Güneydoğu Anadolu Bölgesi Otokton ve Allokton Birimler Stratiğrafi Adlama Sözlüğü, (LEXICON), Türkiye petrolleri Anonim Ortaklığı, Araştırma Gurubu Başkanlığı Eğitim Yayınları No: 1.