Quaternary glaciations on Mount Dedegöl

Yıl 2015, Sayı: 64, 19 - 38, 09.06.2015

Zeynel Çılğın

https://doi.org/10.17211/tcd.55740

Cited By: 6

Öz

There are mountains that have traces of Quaternary glaciations in western Taurus mountain range, southwestern Turkey. As one of the glaciated mountains in this range, multiple glaciations occurred on Mount Dedegöl (2992 m) during cold periods of Quaternary. In this study, it has been aimed to specify glacial geomorphology of Mount Dedegöl, determine factors having affected glaciations, define extent of former glaciers, elevation line altitude of former glaciers, glaciation periods and paleoclimate features of Mount Dedegöl. To achieve this aims, we used geographic information systems and carried out field work, morphometric analysis, physically-based glacier modeling, OSL dating methods and paleoclimate modellings. Topographically controlled mountain glaciations occurred on Mount Dedegöl. Those glaciations left behind glacial landforms such as glacial valleys, cirques, arêtes, horns, roches moutonnees, scoured and polished surfaces, glacial striea, different kind of moraine deposits and an outwash plain. Glaciations and their relevant landforms have been affected by karst, tectonic and periglacial processes and the landscape transformed to create complex and intricate landforms. Within the framework of the data collected from glacial reconstruction have revealed that the ELA was 2230 m, the glaciers covered an area of 21 km², glacier lobs descended down around the altitude of 1500 m and their lengths exceeded 7 km. Moraine deposits were processed with OSL dating method to obtain timing of glaciation and the results indicated evidence of multiple glacier advances. In the cold periods of Quaternary, colder and wetter climate conditions prevailed on Mount Dedegöl, and temperatures in these periods were approximately 10-11ºC lower than those of today.

Keywords: Glacial geomorphology, Quaternary glaciations, Mount Dedegöl, glacial reconstruction.

Anahtar Kelimeler

Glacial geomorphology, Quaternary glaciations, Mount Dedegöl, glacial reconstruction

Dedegöl Dağı Kuvaterner buzullaşmaları

Öz

Türkiye’nin güneybatısında bulunan Batı Toroslar dağ kuşağında Kuvaterner buzullaşmalarının izlerini taşıyan dağlar vardır. Bu kuşakta yer alan dağlardan biri olan Dedegöl Dağı’nda (2992 m), Kuvaterner’in soğuk dönemlerinde buzullaşmalar meydana gelmiştir. Bu çalışmayla buzullaşmalara bağlı olarak oluşan buzul jeomorfolojisine ait şekiller, buzullaşmada etkili olan faktörler, buzullaşmanın yayılış alanları, kalıcı kar sınırının tespit edilmesi, buzullaşmanın meydana geldiği tarihler ve paleoiklim özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçlara ulaşmak için arazi çalışmaları, coğrafi bilgi sistemleri, morfometrik analizler, fiziksel temelli modellemeler, OSL tarihlendirme yöntemi ve paleoiklim modellemeleri gerçekleştirilmiştir. Dedegöl Dağı’nda, topografyanın sınırladığı dağ buzullaşmaları meydana gelmiş olup, buzullaşmalara ait morfolojik deliller; buzul vadileri, sirkler, aretler, piramidal zirveler, törpülenmiş yüzeyler, hörgüç kayalar, buzul çizikleri ve cilaları, değişik türde moren depoları ve sandur oluşumu olarak günümüze ulaşmışlardır. Buzullaşmalar ve bunlara bağlı olarak oluşan şekiller, sahadaki tektonik, karstik ve periglasiyal etken ve süreçlerden etkilenmiş, bazı alanlarda topografya kompleks bir özellik kazanmıştır. Çalışma alanında, buzul rekonstrüksiyonundan elde edilen veriler çerçevesinde, daimi kar sınırının 2230 m olduğu, buzulların 21,2 km² alan kapladıkları, buzul dillerinin 1500 m yükseltisine kadar indikleri ve 7 km’yi geçen uzunluğa ulaştıkları belirlenmiştir. Moren depolarının OSL yöntemiyle yapılan tarihlendirilmesinde birden fazla buzullaşmanın kanıtlarına ulaşılmıştır. Dedegöl Dağı’nda, buzullaşmanın gerçekleştiği dönemde daha soğuk ve daha nemli iklim koşulları hakim olmuş, bu dönemde sıcaklıklar günümüz sıcaklık değerlerinden yaklaşık olarak 10-11ºC azalmıştır.

Anahtar Kelimeler: Buzul jeomorfolojisi, Kuvaterner buzullaşması, Dedegöl Dağı, buzul rekonstrüksiyonu

Anahtar Kelimeler

Buzul jeomorfolojisi, Kuvaterner buzullaşması, Dedegöl Dağı, buzul rekonstrüksiyonu

Kaynakça

• Ackerly, S. C. (1989). “Reconstructions of mountain glacier profiles, northeastern United States”. Geological Society of America Bulletin, v. 101, no. 4, p. 561-572.
• Aitken, M. J. (1985). Thermoluminescence Dating. Academic Press, 351 s, England.
• Akçar, N., Yavuz, V., Ivy-Ochs, S., Kubik P. W., Vardar ve M., Schlüchter, C. (2005). “Kavron Vadisindeki Buzul Çökellerinin Kuvaterner Jeolojisi ve 10Be – 6Al Kozmojenik Yaş Tayinleri, Kaçkar Dağları, Doğu Karadeniz, Türkiye” İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü, Türkiye Kuvaterner Sempozyumu, TURQUA V. 2-5 Haziran 2005.
• Altuncu, P. S. (2009). Isparta Büklümünü Oluşturan Tektonik Yapıların Sismolojik Yöntemlerle Araştırılması. Doktora Tezi (Basılmamış).
• Ardos, M. (1974-1977). “Barla Dağı Civarının Jeomorfolojisi ve Barla Dağı'nda Pleistosen Glasyasyonu”, İstanbul Üniv. Coğrafya Enstitüsü Dergisi, İstanbul, Sayı: 20-21, 151-168.
• Ardos, M. (1977). “Eğirdir Golü Güneyinin Jeomorfolojisi ve Davras Pleistosen Buzullaşması”, İstanbul Üniv. Coğrafya Enstitüsü Dergisi, İstanbul, Sayı: 22, 99-118.
• Arpat, E. ve Özgül, N. (1972). “Geyikdağ'da kaya buzulları, Orta Toroslar”. MTA Dergisi, 80, 30-35.
• Atalay, İ. (1987). Türkiye Jeomorfolojisine Giriş. İzmir: Ege Üniversitesi yayınları, 2. Basım.
• Atlıhan, M. A. (2008). Ege Çöküntü Sistemindeki Bazı Deprem İzlerinin Lüminesans Yöntemiyle İncelenmesi. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 118 sayfa, Ankara.
• Ballantyne, C. (2002). “The Loch Lomond Readvance on the Isle of Mull, Scotland: glacier reconstruction and paleoclimatic implications”, Journal of Quaternary Science, 17(8), 759-771.
• Bayrakdar, C. (2012). Akdağ Kütlesi'nde (Batı Toroslar) Karstlaşma Buzul İlişkisinin Jeomorfolojik Analizi. İstanbul: İ.Ü Sosyal Bilimler Enst. Basılmamış Doktora Tezi, 1-180.
• Bayrakdar, C., Çılğın, Z., Döker, M.F. ve Canpolat, E. (2014). “Evidence of an active glacier in the Munzur Mountains, eastern Turkey”, Turkish J Earth Sci (2014) 23.
• Benn, D.I. and Evans, D.J.A. (1998). Glaciers and Glaciation. London: Arnold.
• Bennet, M. and Glasser, N. (2009). Glacial Geology, Ice Sheets and Landforms. UK: Wiley-Blackwell.
• Braithwaite, R.J., Zhang, Y. and Raper, S.C.B. ( 2003). “Temperature sensitivity of the mass balance of mountain glaciers and ice caps as a climatological characteristic”, Zeitschrift für Gletscherkunde und Glazialgeologie, 38, 35–61.
• Braithwaite, R.J., Raper, S.C.B. and Chutko, K. (2006). “Accumulation at the equilibrium line altitude of glaciers inferred from a degree-day model and tested against field observations”, Annals of Glaciology, 43, 329–334.
• Braithwaite, R.J. and Raper, S.C.B. (2007). “Glaciological conditions in seven contrasting regions estimated with the degree-day model”, Annals of Glaciology, 46, 297– 302.
• Çılğın, Z. (2012), Dedegöl Dağı (Batı Toroslar) Buzul Jeomorfolojisi Etüdü. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 287 sayfa, İstanbul.
• Çiner, A., Deynoux, M. and Çörekçioğlu, E. (1999). “Hummocky moraines in the Namaras and Susam Valleys, Central Taurids, SW Turkey”, Quaternary Science Reviews, 18, 659-669.
• Çiner, A. (2003a). “Türkiye'nin Güncel Buzulları ve Geç Kuvaterner Buzul Çökelleri”, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 46, Sayı 1 55-78
• Çiner, A. (2003b). “Geyikdağ'da (Orta Toroslar) Geç Kuvaterner Buzullaşmasına Ait Morenlerin Sedimanter Fasiyes Analizi ve Ortamsal Yorumu”, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 46, Sayı 1. 35-54
• Delannoy, J. J. and Maire, R. (1983). “Le Massif de Dedegöl dağ (Taurus Occidental,Turquie). Recherches de geomorphologie glaciaire et karstique”, Bulletin Association Geographe Français, 491, 43-53.
• Doğu, A. F. (1993). “Sandıras dağındaki buzul şekilleri”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Ankara Üniversitesi, 263-274.
• Doğu, A. F., Çiçek, I., Gürgen, G. ve Tunçel, H. (1999a). “Akdağ'ın jeomorfolojisi ve bunun beşeri faaliyetler üzerindeki etkisi (Fethiye-Muğla). Ankara Üniversitesi”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 7, 95-120.
• Doğu, A. F., Çiçek, I., Gürgen, G. ve Tunçel, H. (1999b). “Akdağ (Fethiye-Muğla)'nın glasyal ve karst jeomorfolojisi”, Yerbilimleri ve Madencilik Kongresi Bildiri Özleri Kitabı, MTA, (s. 63-64). 75. Yıldönümü
• Dumont, J.F. ve Monod, O. (1976). “Dipoyraz Dağ Masifinin Toroslar,Türkiye)”, MTA Dergisi, 87, 26-38. Karbonatlı Serisi (Batı
• Professional Paper, 1386-G-1, 1-30.
• Locke, W. W. (1995). “Modeling of icecap glaciation of the northern Geomorphology, v.14, p.123-130. of Montana”,
• Locke, W. W. (2005). http://serc.carleton.edu/quantskills/activities/locke_gl acpro. html. son erişim 1 Mart 2012 tarihinde alındı.
• Lowe, J. J. and Walker, M. J .C. (1997). Reconstructing Quaternary Environments. Longman Group Ltd. England.
• Meierding, T. (1982). “Late Pleistocene glacial equilibrium- line in the Colorado Front range: a comparison of methods”, Quaternary Research , 18, 289–310.
• Messerli, B. (1967). “Die eiszeitliche und die gegenwartige Vergletscherung in Mittelmeerraum”, Geographica Helvetica, 22, 105-228.
• Munroe, J. S. (2005 ). “Glacial geology of the northern Uinta Mountains., C. M. In Dehler içinde, Uinta Mountain Geology”, (s. 33: 215–234.). Salt Lake City, Utah: Utah Geological Association, publication.
• Murray, D.R., Locke and W.W. (1989). “Dynamics of the Late Pleistocene Big Timber glacier, Crazy Mountains, Montana, USA”, Journal of Glaciology, v. 35, p. 183- 190.
• Nye, J. (1952). “A method of calculating the thickness of ice-sheets”, Nature, 169, 529–530.
• Ohmura, A., Kasser, P. and Funk, M. (1992). “Climate at the equilibrium line of glaciers”, Journal of Glaciology, 38, 397– 411.
• Osipov, E. (2004). “Equilibrium-line altitudes on reconstructed LGM glaciers of the northwest Barguzinsky Ridge, Northern Baikal, Russia”, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 209, 219– 226.
• Özgül, N. (1976). “Torosların Bazı Temel Jeolojik Özellikleri”, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni. Ankara, 19/1, 65-67. .
• Pierce, K. (1979). History and dynamics of glaciation in the northern Yellowstone National Park area. U.S. Geological Survey Professional Paper 729-F.
• Planhol, X. de. (1953). “Les formes glaciaires du Sandıras Dağ et la limite des neiges eternelles quaternaires dans le SO de l'Anatolie”, Compte Rendu Sommaire de la Societe Geologique de France, (s. 263-265).
• Porter, S. (2001). “Snowline depression in the tropics during the last glaciation”, Quaternary Science Reviews, 20: 1067–1091.
• Ramage, J. M., Smith, J. A., Rodell, D. T. and Seltzert, G. O. (2005). “Comparing reconstructed Pleistocene equilibrium-line altitudes in the tropical Andes of central Peru”, Journal of Quaternary Science, v. 20, p. 777-788.
• Sarıkaya, M. A., Zreda, M., Çiner, A. and Zweck, C. (2008). “Cold and wet Last Glacial Maximum on Mount Sandıras, SW Turkey, inferred from cosmogenic dating and glacier modeling”, Quaternary Science Reviews, 27 (7-8), 769 – 780.
• Sarıkaya, M. A. (2009). Late Quaternary glaciation and paleoclimate of Turkey inferred from cosmogenic 36Cl dating of moraines and glacier modeling. Ph.D. Thesis, University of Arizona, Tucson, AZ, USA.
• Sarıkaya, M.A., Zreda, M. ve Çiner, A. (2009a). “Glaciations and paleoclimate of Mount Erciyes, central Turkey, since the Last Glacial Maximum,inferred from 36Cl cosmogenic dating and glacier modeling”, Quaternary Science Review., 28 (23–24), 2326–2341.
• Sarıkaya, M.A., Çiner, A. ve Zreda, M. (2009b). “Kozmojenik Yaş Tayini ve Buzul Modellemesinden Elde Edilmiş Türkiye Geç Kuvaterner Buzul Kronolojisi ve Eski İklim Ortam Yorumları”, 62. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 13−17 Nisan 2009, MTA. Ankara.
• Sarıkaya, M.A., Çiner ve A. and Zreda, M. (2011). “Quaternary Glaciations of Turkey. J. G. Ehlers içinde”, Quaternary Glaciations-Extent and Chronology (s. 393- 403). Elsevier.
• Sarıkaya, M. (2011). “Türkiye’nin Güncel Buzulları”, D. Ekinci içinde, Fiziki Coğrafya Araştırmaları: Sistematik ve Bölgesel (s. Sayı:6, 527-544, ). İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları.
• Schilling, D.H. and Hollin, J.T. (1981). “Numerical reconstruction of valley glaciers and small ice caps”, In T.Hughes and G.H.Denton (eds.), "The Last Great Ice Sheets", p 207-221. New York: John Wiley and Sons.
• Şenel, M., Dalkılıç, H., Gedik, İ., Serdaroğlu, M., Bölükbaşı, S., Bilgin, Z., Uğuz, F., Korucu, M. ve Özgül, N. (1996). “Isparta Büklümü Doğusunda, Otokton ve Allokton Birimlerin Stratigrafisi (Batı Toroslar)”, MTA Dergisi, Ankara, 118, 111-160.
• Şenel, M. (1997). 1:100000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları No.15 Isparta-J12 Paftası. Ankara: MTA Jeoloji Etütleri Dairesi.
• Şengör, A.M.C. (1980). “Türkiye'nin neotektoniğinin esasları”, Türkiye Jeoloji Kurultayı Konferanslar Dizisi, (s. 2, 40.).
• Turoğlu, H. (2011). Buzullar ve Buzul Jeomorfolojisi. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Vieira, G. (2008). “Combined numerical and geomorphological reconstruction of the Serra da Estrela plateau icefield, Portugal”, Geomorphology , 97, 190–207.
• Yağmurlu, F. ve Şentürk, M. (2005). Güneybatı Anadolu'nun Güncel Tektonik Yapısı. Turkiye Kuvaterner Sempozyumu V, İTÜ.s. 55-61 İstanbul.
• Zahno, C., Akçar, N., Yavuz, V., Kubik, P.W. and Schlüchter, C. (2009a). “Surface exposure dating of Late Pleistocene glaciations at the Dedegöl Mountains (Lake Beysehir, SW Turkey)”, J. Quaternary Science. , 24, 1016–1028.