Akdağ Kütlesi’nde (Batı Toroslar) Pleistosen buzullaşmalarının jeomorfolojik özellikleri ve optik uyarmalı lüminesans (OSL) ile yaşlandırılması

Yıl 2017, Sayı: 69, 27 - 37, 15.12.2017

Cihan Bayrakdar , Nafiye Güneç Kıyak Hüseyin Turoğlu , Tuğba Öztürk , Timur Canel

https://doi.org/10.17211/tcd.318170

Cited By: 4

Öz

Batı Torosların en yüksek ikinci zirvesine (Uyluk T. 3014 m) sahip olan Akdağ, batıda Eşen Ovası (60 m) doğuda Elmalı Ovası (1100 m) arasında yer alan ve 2700 m üzerinde birçok zirve barındıran, çevresine göre oldukça yüksek bir kütle görünümündedir. Akdağ Kütlesi’nde Kuvaterner’de meydana gelen buzul şekillerini incelemek ve OSL ile tarihlendirmek çalışmanın temel amacıdır. Bu çalışmada coğrafi bilgi sistemleri ve morfometrik analizler, OSL tarihlendirme yöntemi ve sedimantolojik analizlerden faydalanılmıştır. Akdağ Kütlesi’nin jeomorfolojik gelişiminde birden fazla etken ve sürecin rolü olmuştur. Bu süreçlerin başında karst, buzul, tektonik ve flüviyal gelmektedir. Akdağ Kütlesi’nde etkili olan Pleistosen buzullaşmaları, büyük ölçüde karstik yapıya uyumlu gelişmiş ve 2500 m ve üzerindeki paleo-karstik depresyonlarda kalın plato buzulları oluşmuştur. Akdağ Kütlesi’nde üçü büyük, beş buzul vadisi tespit edilmiştir. Bu buzul vadileri gelişmiş sirklerle başlayıp 2500 m seviyelerinde paleokarstik depresyonlara uyumlu olarak düşük eğimli, geniş tabanlı ve büyük ölçüde taban ve yanal morenleri ile kaplı iken 2500 m seviyelerinden sonra vadiler daralıp klasik tekne vadi formu alıp 2000 m seviyelerinde cephe morenleri ile sonlanırlar. Akdağ Kütlesi’nde morenlerden alınan örneklere ait OSL tarihlendirmelerinde 17-21 bin yaşları çıkmıştır ki bu da son buzul dönemi MIS 2 ye denk gelmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Akdağ Kütlesi, Buzul jeomorfolojisi, OSL

The geomorphological characteristics of pleistocene glaciation in Akdağ Massive (West Taurus) and dating of these glaciation with optical stimulated luminescence (OSL)

Öz

Having the second highest peak (Uyluk Peak 3014 m) in Western Taurus, Akdağ has much higher elevations than its neighboring areas such as Eşen Plain (60 m) in the west and Elmalı Plain (1100 m) in the east.  The main purpose of the study is to examine the glacial shapes that form in the Quaternary in Akdağ Mass and to date them with OSL. In this study, geographic information systems and morphometric analyzes, OSL dating method and sedimentological analyzes were used. Due to the relief of Akdağ, it appears as a massive consisting of several peaks over 2700m. Several factors and processes have played roles in the geomorphological development of Akdağ Massive. Karst, glacier, tectonic and fluvial are primary among these processes. Pleistocene glaciations, which were efficient in Akdağ Massif, developed in accordance with the karst topography to a great extent and thick plateau glaciers expanded in paleo karstic depressions which were situated at the altitude of 2500 m and over. Five glacial valleys, three of them are larger, are identified in Akdağ Massive. These glacier valleys start with well developed cirques. While these valleys are in harmony with the paleokarstic depressions at the elevation of 2500 m as having low slope degrees, wide valley base and covered by ground and lateral moraines, below the elevation of 2500 m the valleys are being narrowed and the classical trough valley form is taken and the vallyes end at the elevation of 2000 m with terminal moraines. According to acquired OSL ages belonging to samples obtained from glacier deposits which are products of these glaciers, it is revealed that they were 17-21 thousand years old and this is synchronous the last glacial maximum. 

Anahtar Kelimeler

Akdağ Massive, Glacial geomorphology, Optically stimulated luminnescens

Kaynakça

• Akçar, N., Yavuz, V. et al. 2017. A synchronous Last Glacial Maximum across the Anatolian peninsula. In: Hughes, P. D. & Woodward, J. C. (eds) Quaternary Glaciation in the Mediterranean Mountains. Geological Society, London, Special Publications, 433. First published online 11 December, 2015.
• Ardos, M. (1974-1977). Barla Dağı Civarının Jeomorfolojisi ve Barla Dağında Pleistosen Glasyasyonu. İ.Ü Coğrafya Enst. Derg. S 20-21 , 151-168.
• Atalay, İ. (1987). Türkiye Jeomorfolojine Giriş. İzmir: Ege Ünv. Edebiyat Fak. Yay. No:9.
• Bayrakdar, C. (2012). Akdağ Kütlesi'nde (Batı Toroslar) Karstlaşma-Buzul İlişkisinin Jeomorfolojik Analizi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitisü (Basılmamış doktora tezi).
• Bayrakdar, C., & Çılğın, Z. (2017). Karadağ'da (Teke Yarımadası) Pleistosen Buzullaşmaları. 70. Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri, (s. 384-385). Ankara.
• Bøtter-Jensen, L. (1997). Luminescence techniques: instrumentation and methods. Radiation Measurements 17, 749-768.
• Çılğın, Z. (2015). Dedegöl Dağı Kuvaterner buzullaşmaları. Türk Coğrafya Dergisi 64, 19-37. Doğu, A.F. (1993). Sandıras Dağındaki Buzul Şekilleri. Türkiye Coğrafyası Araştırma Türkiye Coğrafyası Araştırma Dergisi , 263-274.
• Doğu, A. F., Çiçek, İ, Tunçel, H., & Gürgen, G. (1999). Akdağ'ın Jeomorfolojisi ve Bunun Beşeri Faaliyetler Üzerine Etkisi. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi S.7 , 95-120.
• Erinç, S. (1952). The Present Day Glaciation in Turkey. General Assembly and 17th International Congress of the Int. (s. 326-330). Washington D.C: Geographical Union, 8th Proceedings.
• Erinç, S. (1971). Jeomorfoloji II. İ.Ü Yay. No:1628, İ.Ü Coğr. Enst. Yay. no:23, İstanbul.
• Erlat, E. (2009). İklim Sistemleri ve İklim Değişmeleri. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları,yayın no:155.
• Hubbard, B., & Glasser, N. (2005). Field Techniques in Glaciology and Geomorphology. West Sussex: John Wiley & Sons Ltd.
• Kıyak, N., Polymeris, G., & Kitis, G. (2007). Component Resolved OSL Dese Response and Sensitization of Various Sedimentary Quartz Samples. Radiation Measurements V.42 I.2 , 144-155.
• Klasen, N., Fiebig, M., Preusser, F., Reitner, J. M., & Radthe, U. (2007). Luminescence dating of proglacial sediments from the Eastern Alps. Quaternary International 164–165, 21-32.
• Kurter, A., & Sungur, K. (1991). Glaciers of the Middle East and Africa- Glaciers of Turkey. J. a. Edited by Richard S. Williams içinde, Satellite İmage Atlas of Glaciers of the World (s. 1-30). USGS Profteisional Papar, 1386-G-l.
• Messerli, B. (1967). Die Eiszeitliche und die Gegenwartige Vergletscherung in Mittelmeerraum. Geographica Helvetica, 22 , 105-228.
• Murray, A. S., & Wintle, A. G. (2000). Luminescence dating of quartz using an improved single-aliquot regenerative-dose protocol. Radiation Measurements 32, 57-73.
• Olley, J. M., Murray, A. S., & Roberts, R. G. (1996). The effects of disequilibria in the uranium and thorium decay chains on burial dose rates in fluvial sediments. Quaternary Geochronology 15, 751-760.
• Onde, H. (1952). Formes Glaciaires dans le Massif Lycien de I'Akdağ. XIXe Congres Geologique International, Alger Fasc. XV, (s. 327-335).
• Planhol, X. (1953). Les Formes Glaciaires du Sandıras Dağ et la Limite Des Neiges Eternelles Quaternaires Dans le so de Anatolie. Compte Rendu Sommaire de la Societe Geologique de France , 263- 265.
• Planhol, X., & İnandık, H. (1958). La Limite de La Glaciation Quaternaire Dans Le Massif du Yeşil Göl Dağ (Anatolie du Sud-Quest). Review 4 , 33-35.
• Porter, S. C. (2001). Snowline Depression in the Tropics Druing the Last Glaciation. Quaternary Science Reviews, 20. , 1067-1091.
• Richards, B. W., Owen, L. A., & Rhodes, E. J. (2000). Timing of late quaternary glaciations in the Himalayas of northern Pakistan. Journal of Quaternary Science 15, 283-297.
• Sarıkaya, M., Çiner, A., & Zreda, M. (2011). Quaternary Glaciations of Turkey. J. Ehlers, P. Gibbard, & P. Hughes içinde, Quaterner Glaciations - Extent and Chronology (s. 393-403). Oxford: Jordan Hill.
• Sarıkaya, M. A., Çiner, A., Haybat, H., & Zreda, M. (2014). Quaternary Science Reviews 88, 96-109.
• Sarıkaya, M.A., Çiner, A. 2017. Late Quaternary glaciations in the eastern Mediterranean. In: Hughes, P. D. & Woodward, J. C. (eds) Quaternary Glaciation in the Mediterranean Mountains. Geological Society, London, Special Publications, 433. First published online 11 December, 2015.
• Spencer, J. Q., & Owen, L. A. (2004). Optically stimulated luminescence dating of Late Quaternary glaciogenic sediments in the upper Hunza valley: validating the timing of glaciation and assessing dating methods. Quaternary Science Reviews 23., 175-191.
• Turoğlu, H. (2011). Buzullar ve Buzul Jeomorfolojisi. İstanbul: Çantay Kitapevi.
• Walker, M. (2005). Quaternary Dating Method. West Sussex, England: John Wiley & Sons Ltd.