Türkiye endemik bitkilerinin coğrafi dağılışı

Yıl 2017, Sayı: 69, 109 - 120, 15.12.2017

Çetin Şenkul , Seda Kaya

https://doi.org/10.17211/tcd.322515

Cited By: 21

Öz

Endemizm, bitkilere ait ekolojik şartların ve süreçlerin kompleks bir yapıda, zamansal ve mekânsal perspektifteki değişimlerinin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu açıdan Türkiye 12.000 civarındaki bitki taksonu ve bunun içerisindeki 3/1’lik endemik oranı ile Dünya’da değişkenlik gösteren ekolojik şartlara sahip önemli ülkelerden biridir. Sahip olunan endemik bitkilere ait bu zenginliğin daha doğru tespiti, değerlendirilmesi, izlenmesi ve korunması ise öncelikle var olan endemik bitkilerin dağılışının ve bu dağılışa dair özelliklerin bilinmesi ile mümkündür. Bu çalışmada, Türkiye’deki endemik bitkilere ait lokasyon bilgilerinin, sayısal coğrafi veri tabanı üzerine aktarılması amaçlanmıştır. Çalışma amacına paralel olarak araştırmada bir dizi yöntem izlenmiştir. İlk olarak endemik takson listeleri ‘Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı’ndaki (Red Data Book) floristik listeler kullanılarak oluşturulmuştur. Daha sonra bu liste “Türkiye Bitkileri Listesi, Damarlı Bitkiler” kitabına göre güncellenmiştir. Bu listede yer alan endemik taksonların dağılışına ait lokasyon bilgileri ise Türkiye ve Doğu Ege Adaları Florası (Flora of Turkey and The East Aegean Islands) eserlerinden yararlanılarak belirlenmiştir. Belirlenen lokasyonlar coğrafi bilgi sistemleri yazılımları ile sayısal veri tabanına aktarılmış ve böylelikle Türkiye’de endemik taksonlara ait 9677 lokasyon elde edilmiştir. Elde edilen veri tabanı ile Türkiye’ye ait bölge, bölüm, il, flora bölgeleri ve Davis’in kareleme sistemi sınırlarına göre dağılışlar değerlendirilmiştir. Sonuç olarak; Türkiye’deki endemik bitkiler için güncellenebilir, sorgulanabilir, iklim, topografya, litoloji, toprak ve biyotik faktörler gibi ortamı oluşturan parametrelerle sayısal ortamda mekânsal ve istatistiksel olarak analiz edilebilir coğrafi veri tabanı oluşturulmuş ve tartışmaya açılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Endemik Bitkiler, Endemik Bitkilerin Dağılımı, Coğrafi Veri Tabanı, Türkiye

Geograpghical distribution of endemic plants of Turkey

Öz

Endemism emerges as a result of changes in ecological conditions and processes of plants in a complex structure, in a temporal and spatial perspective. In this regard, Turkey is one of the most important countries with variable ecological environmental conditions in the world with about 12.000 plant taxa and 3/1 endemic rate. The more accurate determination, evaluation, monitoring and preservation of this richness of the endemic plants is only possible if the distribution of the existing endemic plants and their characteristics are known. In this study, it’s aimed to transfer the location information of endemic plants in Turkey to the digital geodatabase. A number of methods have been followed in the study in parallel with the purpose of the study. Firstly, endemic taxa lists were created using the floristic lists in the ‘Red Data Book of Turkish Plants’. Then, this list was updated according to the book titled "Turkish Plants List, Vascular Plants". The location information of the distribution of endemic taxa in this list is determined by using "Flora of Turkey and The East Aegean Islands". After that, the determined locations were transferred to the geodatabase with geographical information systems software and thus 9677 locations of endemic taxa were obtained in Turkey were obtained. With the obtained database, distributions according to the region, section, province, flora regions, Davis’ squares system boundaries and region along with Turkey has been evaluated. Consequently, spatial and statistically analysable geographical data bases in the digital environment with parameters that form the environment such as climate, topography, lithology, soil and biotic factors that can be updated, questionable for the endemic plants of Turkey have been created and debated.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Endemic plants, Geographical distribution, GIS, Geographic database

Kaynakça

• Anonim. (2001). Türkiye Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi Eylem Planı (Turkish National Biological Diversity Application Plan). Ankara, Türkiye.
• Atalay, İ. (1994). Türkiye Vejetasyon Coğrafyası, Ege Üniversitesi Yayını. İzmir.
• Atalay, İ. (2002). Türkiye'nin Ekolojik Bölgeleri (Ecoregions of Turkey), T.C. Orman Bakanlığı Yayını. Ankara.
• Avcı, M. (1993). Türkiye’nin Flora Bölgeleri ve “Anadolu Diagonali”ne Coğrafi Bir Yaklaşım. Türk Coğrafya Dergisi, 28, 225-248.
• Avcı, M. (2004). İç Anadolu Bölgesi Ormanlarının Son Sığınakları, Karacadağ ve Karadağ Volkanlarının Bitki Örtüsü, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Avcı, M. (2005 a). Çeşitlilik ve Endemizm Açısından Türkiye’nin Bitki Örtüsü. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, 13, 27-55.
• Avcı, M. (2005 b) “Türkiye bitki örtüsünün çeşitlilik ve endemizm açısından bir değerlendirmesi”, Ulusal Coğrafya Kongresi 2005 (Prof Dr. İsmail Yalçınlar Anısına 29-30 Eylül 2005), Bildiri Kitabı (Ed. S. Avcı ve H. Turoğlu): 73-85, İstanbul.
• Avcı, M. ve Özhatay, N. (2005). “Ilgaz Dağları Önemli Bitki Alanı”, Türkiye'nin 122 Önemli Bitki Alanı (Ed. N. Özhatay. A. Byfleld ve S. Atay): 103-105, WWF Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) yayını, İstanbul.
• Aydın, S. (2004). Anadolu Diyagonali: Ekolojik Kesinti Tarihsel-Kültürel Bir Farklılığa İşaret Edebilir mi? Kebikeç 17. 117-137.
• Barker, G.M. (2002). Phylogenetic Diversity: a Quantitative Frame Work form Easurement of Priority and Achievement in Biodiversity Conservation. Biological Journal of the Linnean Society, 76, 165–194.
• Barthlott, W., Lauer W., and Placke A. (1996) Global Distribution of Species Diversity in Vascular Plants: Towards a World Map of Phytodiversity (Globale Verteilung der Artenvielfalt Höherer Pflanzen: Vorarbeitenzueiner Weltkarte der Phytodiversität), Erdkunde, Bd. 50, H. 4, pp. 317-327
• Barthlott, W., Biedinger, N., Braun, G., Feig, F., Kier, G. andMutke, J. (1999). Terminological and Methodological Aspects of the Mapping and Analysis of Global Biodiversity. Acta Botanica Fennica, 162, 103-110
• Baytop, A. (2004). Türkiye’de Botanik Tarihi Araştırmaları, TÜBİTAK Yayınları, Akademik Dizi 3.
• Burtt, B. L. (2001). Tournefort in Turkey (1701-1702). The Karaca Arboretum Magazine, 6: 45-62.
• Burtt, B. L. (2002). Tournefort in Turkey (1701-1702) Part 2.The Karaca Arboretum Magazine, 6: 137-146.
• Boissier, E. (1867-1884). Flora Orientalis, vol.1-5, Genevae et Basileae.
• Boissier, E. (1888). Flora Orientalis, Supplement, ed. R.Buser, Genevae et Basileae.
• Clarke, I. John (1972). Population Geography, Second Edition, Oxford: Pergamon Press.
• Crisp, M.D., Laffan,S., Linder,H.P.,& Monro,A. (2001). Endemism in Australian Flora. Journal of Biogeography, 28, 183–198.
• Çevre ve Orman Bakanlığı. (2008) UBSEP Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı
• Çolak. A. H. ve Sorger, F. (2004). Türkiye Çiçekleri, Laser Ofset Matbaa, Ankara.
• Çolak. A. H. Rotherham I.D. (2006). A Review of The Forest Vegetation Of Turkey: Its Status Past and Present and Its Future Conservation,Biology and Environment:
• Proceedings of The Royal Irish Academy, Vol. 106b, No. 3, 343-354.
• Davis, P.H. (1971). Distribution Patterns in Anatolia with Particular References to Endemism. In P.H.Davis, P.C.Harper, &I.C.Hedge (Eds.), Plant life of south- westAsia (pp. 15–27). Edinburgh,UK: Botany Society of Edinburgh.
• Davis, P.H. (1965–1985). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vols.1–9. Edinburgh, UK: Edinburgh UniversityPress.
• Davis, P.H., Mill, R.R., &Tan,K. (1988). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol 10. Edinburgh,UK: Edinburgh University Press.
• Donner, J. (2007). Türkiye Bitkileri Yayılış Haritaları (Distribution Maps of Turkish Plants). In Alper Hüseyin Çolak (Ed.), Ankara, Turkey.
• Ekim, T., ve Güner, A. (1986). The Anatolian Diagonal: Factor fiction. InI.C.Hedge (Ed.), Plant life of South-West Asia. Britain: Botanical Society of Edinburgh.
• Ekim, T. (1990). Bitkiler, Türkiye’nin Biyolojik Zenginlikleri. Türkiye Çevre Sorunları Vakfı Yayını, Ankara
• Ekim, T. (1998). Türkiye’nin Endemik Bitki Türleri, TÜBİTAK, TBAG-DPT/Ç.SEK-4, Ankara.
• Ekim T, Koyuncu M, Duman H, Aytaç Z &Adıgüzel N. (2000). Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, Ankara
• Ekim, T. (2005). Türkiye’nin Biyolojik Zenginlikleri. Türkiye Çevre Vakfı Yayınları, Yayın No: 170. Ankara.
• Ekim, T. (2009). Türkiye’nin Nadir Endemikleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
• Elibüyük M., ve Yılmaz E. (2010). Türkiye’nin Coğrafi Bölge ve Bölümlerine Göre Yükselti Basamakları ve Eğim Grupları, Coğrafi Bilimler Dergisi 8 (1), 27-55.
• Erik, S. ve Tarikahya, B. (2004). Türkiye Florası Üzerine. Kebikeç (İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi), 17, 139-163
• Ertuğ, F. (2014). Etnobotanik Kaynakları, In. Eds., Güner, A., Resimli Türkiye Florası, Cilt 1, Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları, Flora Dizisi 2. 319-420. İstanbul
• Essl, f., Moser, D., Dirnböck T., Dullinger, S., Milasowszky, N., Winter M., Rabitsch W. (2013). Native, Alien, Endemic, Threatened, and Extinct Species Diversity in European Countries, Biological Conservation 164, 90–97
• Gemici,Y. (1992 a). Türkiye Florasında Endemizm, Tarım ve Köy Dergisi Sayı: 74
• Gemici Y., Seçmen, Ö., Ekim, T., Leblebici, E. (1992 b). Türkiye’de Endemizm ve İzmir Yöresinin Bazı Endemikleri, Ege Coğrafya Dergisi, Sayı, 6, s. 61-84.
• Göktürk, R. S. ve Sümbül, H. (2002). "The Current Conservation Status of Some Endemic Plants of Antalya Province", The Karaca Arboretum Magazine 6 (3): 91-114.
• Gündoğdu, G. (2010). Coğrafi Bilgi Teknolojileri Kullanılarak Trafik Kaza Analizi: Adana Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Anabilim Dalı, Adana: Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Güner, A., Özhatay, N., Ekim., Başer, K.H.C. (2000). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Supplement II., Vol. XI., Edinburgh: Edinburgh UniversityPress.
• Güner A. (2012). Türkiye Bitkileri Listesi Damarlı Bitkiler, Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları, Flora Dizisi 1, İstanbul
• Güner A. (2014). Resimli Türkiye Florası 1, Cilt 1, Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları, Flora Dizisi 2, İstanbul
• IUCN (Species Survival Commission). (2001). IUCN Red List Categories. Approved by the 51st Meeting of the IUCN Council. Gland, Switzerland: IUCN. http://www.iucnredlist.org/
• Kaya, Y., ve Aksakal, Ö. (2005). Distribution of endemic plants in the World and Turkey. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 85–99.
• Kutluk, H., ve Aytuğ, B. (2004). Plants of Turkey grid by grid. Turkey: Birlik Ofset Yayıncılık, Eskişehir.
• Lamoreux, J.F, Morrison J.C., Ricketts T.H., Olson D.M., Dinerstein E., McKnight, M.W., Shugart H.H. (2006). Global Tests of Biodiversity Concordance and them Portance of Endemism, Nature,Vol 440, 212-214.
• Marchese, C. (2015). Biodiversity Hotspots: A Shortcutfor a more Complicated Concept, Global Ecologyand Conservation, 3, 297-309
• Médail, F., ve Quézel, P., (1997). Hot-Spots Analysis for Conservation of Plant Biodiversity in The Mediterranean Basin, Annals of the Missouri Botanical Garden, Vol. 84, No. 1, pp. 112-127
• Médail, F., ve Quézel, P. (1999). Biodiversity Hotspots in the Mediterranean Basin: Setting Global Conservation Priorities. Conservation Biology, 13, 1510–1513.
• Médail, F.,Diadema, K. (2009). Glacial Refugiain Fluence Plant Diversity Patterns in the Mediterranean Basin, Journal of Biogeography, 36, 1333–1345.
• Myers, N. (1988). Threatened Biotas: ‘Hotspots’in Tropical Forests, 8, Environmenta list 187-208
• Myers, N. (1990). The Biodiversity Challenge: Expanded Hotspots Analysis, 10, Environment a List 243-56
• Myers, N., Mittermeier, R.A., Mittermeier, C.G., da Foncesa, G.A.B., and Kent, J. (2000). Biodiversity Hotspots for Conservation Priorities. Nature 403: 853-858
• Özçelik, H. (2016) Burdur İli Bitki Envanteri (Ekonomik, Nadir ve Endemik Bitkileri). Burdur Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara.
• Özgünç, N. (1994). Beşeri Coğrafyada Veri Toplama ve Değerlendirme Yöntemleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay., 3849, Fakülte Yay. No: 2511.
• Özhatay, N., Kültür, Ş., Aksoy, N. (1994). Check-list of Additional Taxa to the Supplement Flora of Turkey I, Turk J. Bot., 18: 497-514.
• Özhatay, N., Kültür, Ş., Aksoy, N. (1999). Check-list of Additional Taxa to the Supplement Flora of Turkey II., Turk J. Bot., 23: 151-169.
• Özhatay, N., Byfield,A., &Atay,S. (2003). Türkiye’nin önemli Bitki Alanları (İmportant Plant Areas in Turkey). Türkiye, İstanbul: WWF
• Özhatay, N., Byfield. A. ve Atay, S. (2005). Türkiye'nin 122 Önemli Bitki Alanı, WWF Türkiye Doğal Hayatı Koruma Vakfı Yayını, İstanbul.
• Özhatay, N., Kültür, Ş. (2006). Check-list of Additional Taxa to the Supplement Flora of Turkey III., Turk J. Bot., 30: 281-316.
• Özhatay, N., Kültür, Ş., Aslan, S. (2009). Check-list of Additional Taxa to the Supplement Flora of Turkey IV., Turk J. Bot., 33: 191-226.
• Özhatay, N. Kültür Ş, Gürdal M.B. (2011). Check-list of Additional Taxa to the Supplement Flora of Turkey V. Turk J Bot 35: 589-624.
• Özhatay N, Kültür Ş, Gürdal B. (2013). Check-list of Additional Taxa to the Supplement Flora of Turkey VI. J. Fac. Pharm. Istanbul 43(1): 33-82
• Özhatay N, Kültür Ş, Gürdal B. (2015). Check-list of Additional Taxa to the Supplement Flora of Turkey VII, J. Fac. Pharm. Istanbul, 45(1): 61-86
• Öztürk, M., Çelik, A., Yarcı, C., Aksoy, A. ve Feoli. E. (2002). “An Overvietv of Plant Diversity, Land use and Degradation in the Mediterranean Region of Turkey”, Management of Environmental Quality 13 (5): 442-449.
• Rodrigues, A.S.L., Akçakaya, H.R., Andelman,S.J.,Bakarr,M.I.,Boitani,L., &Brooks, T.M. (2004) Global Gap Analysis: Priority Regions for Expanding the Global Protectedarea Network. Bioscience, 54, 1092–1100.
• Rodrigues, A.S.L., Pilgrim,J.D.,Lamoreux,J.F.,Hoffmann,M.,&Brooks,T.M. (2006). The Value of the IUCN Red List for Conservation. Trends in Ecology and Evolution, 21, 71–76.
• Schatz, G.E. (2009). Plants on the IUCN Red List: Setting Priorities to İnform Conservation, Special Issue: Plant Science Research in Botanic Gardens, Ce Press.
• Seçmen, Ö. (1996). Türkiye Florası, Ege Üniv. Fen Fakültesi Teksirler serisi No: 120
• Torlak, H., Vural, M., Aytaç, Z. (2010). Türkiye’nin Endemik Bitkileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Türe, C., Böcük, H. (2010). Distribution Patterns of Threatened Endemic Plants in Turkey: A Quantitative Approach for Conservation, Journal for Nature Conservation 18. 296–303
• Yakar, M. (2011). Nüfus Dağılımının Mekânsal Analizi: Afyonkarahisar İli Örneği “Spatial Analysis of Population Distribution: A Case of Afyonkarahisar Province”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:4, Sayı: 19.
• Yıldırımlı, Ş. (2004). Etnobotanik ve Türk Etnobotaniği, Kebikeç, 17, 175-193.
• Yıldırımlı, Ş. (2014). Anadolu Botanik Tarihi, In. Eds., Güner, A., Resimli Türkiye Florası, Cilt 1, Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları, Flora Dizisi 2. 245-285. İstanbul
• Williams, P.H., Gaston, K,J. and Humphries, C.J. (1997). Mapping Biodiversity Value Worldwide: Combining Higher-Taxon Richness from Different Groups. Proceedings of the Royal Society B:Biological Sciences, 264 (1378). pp. 141-148. ISSN 1471-2954