Melet Irmağı havzası’nda erozyon riskinin Mıcona modeli ile değerlendirilmesi

Yıl 2020, Sayı: 74, 17 - 31, 30.06.2020

İlter Kutlu Hatipoğlu Ali Uzun

https://doi.org/10.17211/tcd.644135

Cited By: 2

Öz

Toprak erozyonu yeryüzünün şekillenmesinde etkili olan bir doğa olayıdır. Ancak, erozyonun insan tarafından hızlandırılması bir sorundur. Erozyon sorunu tarım topraklarının verimsizleşmesine ve zamanla yok olmasına sebep olur. Bu sorun engebeli bir topografyaya ve uzun bir yerleşme tarihine sahip Türkiye’de daha da belirgindir. Bu sebeple sorunun boyutunun belirlenmesi ve çözülmesi için ayrıntılı saha çalışmalarına ihtiyaç vardır. Bu çalışmada Melet Irmağı Havzası’nın erozyon riski incelenmiştir. Melet Irmağı Karadeniz Bölgesi’nin, Orta ve Doğu Karadeniz bölümlerini birbirinden ayıran önemli bir akarsudur. Karagöl Dağları’nın batıya bakan yamaçlarından doğar ve Ordu Şehir merkezinden Karadeniz’e dökülür. Akarsuyun su toplama alanı 2006 km²’dir. Havza doğudan ve güneyden Giresun Dağları’nın, batıdan ise Canik Dağları’nın üzerinden geçen su bölümü çizgileri ile sınırlandırılmıştır. Havzanın erozyon riski ICONA yöntemine yükseklik ve toprak derinliği verileri katılarak geliştirilen MICONA modeli kullanılarak araştırılmıştır. Çalışma hazırlanırken arazi gözlemleri, CBS teknolojileri bir arada kullanılmıştır. Modelde kullanılan NDVI (bitki örtüsü yoğunluğu), arazi kullanımı, anakaya, toprak derinliği, yükseklik ve eğimden oluşan temel raster veriler, arazi çalışmalarından, uydu görüntülerinden ve çeşitli devlet kuruluşlarının dokümanlardan derlenmiştir. MICONA modeline göre havzanın %25,2’si çok yüksek, %20,1’i yüksek ve %27,2’si orta derecede erozyon riski taşımaktadır. Buna karşılık, havzanın %17,2’sinde erozyon riski düşük, %10,3’ünde ise çok düşük çıkmıştır. Sahada erozyon riski en yüksek alanlar yukarı çığırda Karagöl batısında yoğunlaşır. Mesudiye batısında topografya sadeleşir, erozyon riski düşer. Orta çığırda kıyı dağlarının yükselmesi arızalı yapıyı, eğimi ve yağış miktarlarını artırır. Bu alanda erozyon riski yüksektir. Aşağı çığırda beşeri baskının artması karşısında, yüksekliklerin azalması ile orta ve düşük riskli alanlar yaygındır. Çalışmanın sonuçlarına göre, arazi kullanımındaki problemler ile yüksek yağış ve engebeli topoğrafya gibi doğal ortam özellikleri havzada erozyon riskini artırmaktadır. Bu nedenle çok yüksek ve yüksek riskli alanlarda arazi kullanımı yeniden düzenlenmeli; ormanın tahrip edildiği kısımlar ağaçlandırılmalı ve mera alanlarındaki aşırı otlatma kontrol altına alınmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Erozyon, ICONA, MICONA, Melet Irmağı, Ordu

Soil erosion risk assesment with MICONA model in Melet River Basin

Öz

Soil erosion is an incident that is effective in shaping the surface. However, the acceleration of erosion by man is a problem. Erosion problem causes agricultural lands to become infertile and disappear over time. This problem is even more pronounced in Turkey which has a rugged topography and a long history of settlement. Therefore, detailed field studies are needed to determine the size of the problem and to solve it. In this study, the risk of erosion of the Melet River Basin was investigated. The Melet River is an important river that separates the Central and Eastern Black Sea divisions of the Black Sea Region. It emerges from the west-facing slopes of the Karagöl Mountains and flows into the Black Sea from Ordu City Center. The catchment area of the river is 2006 km2. The basin is bounded by the water section lines passing through the Giresun Mountains from the south and the east and the water section lines passing through the Canik Mountains from the west. Erosion risk of the basin was investigated by using the MICONA model developed by adding height and soil depth data to the ICONA method. While preparing the study, field observations, GIS technologies were used together. The basic raster datas used in the model which NDVI (vegetation density), land use, bedrock, soil depth, height and slope are compiled from field studies, satellite images and documents of various government organizations. According to MICONA model, 25.2% of the basin is very high, 20.1% is high and 27.2% has moderate erosion risk. In return, 17.2% of the basin has a low erosion risk and a very low erosion risk of 10.3%. The areas with the highest erosion risk in the area are concentrated upper course of the basin where in the west of Karagöl. In the west of Mesudiye, the topography is simplified and the risk of erosion decreases. The rise of the coastal mountains in the middle course of the basin increases the hilly ground, slope and precipitation. This area has a high erosion risk. Medium and low risk areas are common in the lower course of the basin where decrease in height opposite to increased human pressure. According to the results of the study, the problems in the land use and the natural environment features such as high precipitation and rugged topography increases the risk of erosion in the basin. Therefore, land use should be rearranged in very high and high risk areas; destructed parts of the forest should be forested and overgrazing should be controlled in pasture areas.

Anahtar Kelimeler

Soil Erosion, ICONA, MICONA, Melet River, Ordu

Kaynakça

• Akkartal, A., Türüdü, O. ve Erbek, F. S. (2005). “Çok Zamanlı Uydu Görüntüleri ile Bitki Örtüsü Değişim Analizi”. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 28 Mart - 1 Nisan 2005.
• Aktaş, C. ve Bahadır, M. (2017). “Salıpazarı (Samsun) İlçesinde Arazi Kullanımının Zamansal ve Mekânsal Değişimi”. International Journal of Social Science, 60, 435-450.
• Aktaş, H. (1992). Orta Karadeniz Bölümünün (Yeşilırmak-Melet Suyu-Kelkit Vadisi Arası) Bitki Coğrafyası. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye Coğrafyası Anabilim Dalı, İstanbul.
• Ardel, A. (1963). “Samsun’la Hopa Arasındaki Kıyı Bölgesinde Coğrafi Müşahadeler”. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 7(13), 36-49.
• Atalay, İ. (2011). Toprak Oluşumu, Sınıflandırılması ve Coğrafyası, 4. baskı. Meta Basım Matbacılık Hizmetleri.
• Bayramin, İ., Dengiz, O., Başkan, O. ve Parlak, M. (2003). “Soil Erosion Risk Assessment With ICONA Model; Case Study: Beypazari Area”. Turkish Journal of Agriculture and Forest, 27: 105-116.
• CORINE. (1992). Soil erosion risk and important land resources in the southern regions of the European Community. Comission of the European Comminities, Luxembourg
• Demir, Y. (2010). Kabadüz (Ordu, Kd-Türkiye) Yöresi Pb-Zn-Cu Cevherlerinin Jeolojik, Mineralojik, Jeokimyasal ve Kökensel İncelenmesi, Yayımlanmamış doktora tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, Trabzon.
• Dengiz, O., İmamoğlu, A., Saygın, F., Göl, C., Ediş, S. ve Doğan, A. (2014). “İnebolu havzasının ICONA modeli ile toprak erozyon risk değerlendirmesi”. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 29(2): 136-142.
• Dönmez, Y. (1984). Umumi Klimatoloji ve İklim Çalışmaları. İstanbul Üniversitesi Yayın No: 2506. Coğrafya Enstitüsü Yayın No: 102. Güryay Matbaacılık, İstanbul.
• DSİ. (2018). DSİ 7. Bölge Müdürlüğü Yayımlanmamış Rasat Verileri.
• Erdem, M. (2017). Erozyon Tahmin Modelleri ile Toprak Kaybının Hesaplanması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Anabilim Dalı, Ordu.
• Erinç, S. (1945). “Kuzey Anadolu Kenar Dağlarının Ordu-Giresun Kesiminde Landşaft Şeritleri”. Türk Coğrafya Dergisi, (7 – 8), 119 - 140.
• Erinç, S. (1984) Klimatoloji ve Metodları. İstanbul Üniversitesi Yayın No: 3278, Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayın No:2, İstanbul.
• Erpul, G., S. Şahin, K. İnce, A. Küçümen, M.A. Akdağ, İ. Demirtaş and E. Çetin 2018. Türkiye Su Erozyonu Atlası. In Türkiye Su Erozyonu Atlası, ed. Çölleşme Ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, 124. Ankara: T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı.
• Güngör, Ö. (2010). Ordu İli ve Yakın Çevresindeki Üst Kratese - Paleosen Yaşlı Karbonatlı ve Kırıntılı Kayaçların Sedimantolojik ve Minerolojik İncelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Niğde Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, Niğde
• Gürgen, G. (1993). Bolaman Çayı-Melet Irmağı Arasında Perşembe Yarımadasının Uygulamalı Fiziki Coğrafyası. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı.
• Hatipoğlu, İ. K. (2012). Turnasuyu ile Melet Irmağı Arası Kıyı Bölgesinin Jeomorfolojisi, Ordu. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Samsun.
• Hatipoğlu, Ş. C. (2016) Turnasuyu Havzası’nda Arazi Kullanımı ve Zamansal Değişimi, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Samsun.
• Hatipoğlu, İ. K. (2017). Melet Irmağı Aşağı ve Orta Çığırının Uygulamalı Jeomorfolojisi, Ordu. Yayımlanmamış doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• ICONA. (1997). Guidelines for Mapping and Measurement of Rainfall-Induced Erosion Proceses in the Mediterranean Coastal Areas. Priority Action Programme Regional Activity Centre, Split.
• Jensen, J. R. (1996). Introductory Digital Image Processing: A Remote Sensing Perspective (3nd Ed). New Jersey: Prentice-Hall.
• Jordan, A., Martinez-Zavala, L. ve Bellinfante, N. (2000). Assessment of the Erosion Risk in Humid Mediterranean Areas. Workshop on Technologies for and Management of Erosion and Desertification Control in the Mediterranean Region, Priority Actions Programme, UNEP, Malta, 1-13.
• Karabulut, M. (2006). “Noaa Avhrr Verilerini Kullanarak Türkiye’de Bitki Örtüsünün İzlenmesi ve İncelenmesi”. Coğrafi Bilimler Dergisi, (4), 29 – 42.
• Karakaya, H. (1990). Ordu – Çambaşı Yaylasının Subalpin ve Alpin Vejetasyonu Üzerinde Floristik ve Fitososyolojik Bir Araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Samsun.
• Kumandaş, H. (2004). Ordu İli Kaya Mezarları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Erzurum.
• Kumar, R., L. ve Silva. (1973). “Light Ray Tracing Through a Leaf Cross- Section”. Applied Optics, (12), 2950 - 2954.
• Mahmut, R., Dutal, H., Bolat, N. ve Savacı, G. (2017). “Soil Erosion Risk Assessment Using GIS and ICONA: A Case Study in Kahramanmaras, Turkey”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34 (1), 64-75.
• Manrique, L. A. (1988). Land Erodibility Assessment Methodology: LEAM, Using Soil Survey Data Based on Soil Taxonomy. Honolulu, Hawaii.
• MGM. (2018). Ordu Meteoroloji İstasyonu’nun yayımlanmamış rasat verileri.
• Özdemir, M. (2017). Mesudiye İlçesi'nin Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi, Yayın no. 1216 Erzurum.
• Oral, Z. (2010). Geleneksel Yaylacılıktan Yayla Turizmine: Ordu- Çambaşı Yaylası Örneğinde Halk Bilimsel Bir İnceleme. Yayımlanmamış yüksek lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Bilimi Anabilim Dalı, Ankara.
• Renard, K. G., Foster, G. R., Weesies, G. A. ve Porter, J. P. (1991). “RUSLE, revised universal soil loss equation”. Journal Soil Water Conservation, 46(1): 30-33.
• Reis, M., Dutal, H., Bolat, N. ve Savacı, G. (2017). “Soil erosion risk assessment using GIS and ICONA: a case study in Kahramanmaras, Turkey”. Gaziosmanpașa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34(1): 64-75.
• Şahin, E. (2012). Ulugöl Tabiat Parkı (Ordu/Gölköy)’nın Bitki Çeşitliliği, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Ordu.
• Tombuş, F. E. ve Ozulu, İ. M. (2007) “Uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri kullanılarak erozyon risk belirlemesine yeni bir yaklaşım, Çorum ili örneği”. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi 30 Ekim-02 Kasım 2007, KTÜ, Trabzon.
• Tombuş, F. E., Yüksel, M., Coşar, M., Ozulu, İ. M. (2012) "ICONA Erozyon Risk Belirlenme Yönteminde Zamansal Olarak NDVI Etkisinin İncelenmesi". UZAL-CBS 2012, 16-19 Ekim 2012, Zonguldak.
• Tombuş, F. E. ve Öbekcan, H. (2015) "ICONA Yöntemine Göre Toprak Erozyon Risk Değerlendirmesi; Çorum İli Örneği ". 2. Ulusal Çevre Kongresi, 22-25 Ekim, Afyon.
• Tüfekçioğlu, A. (1995). Ordu – Melet Irmağı Havzasındaki Orman Ekosistemlerinde Yükselti ve Bakı Etmenlerine Göre Bitki Örtüsü ve Bazı Toprak Özelliklerinin Değişimi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Trabzon.
• Türkmen, F. (2004). Ordu’da Melet Irmağı ve Turnasuyu Nehirleri Arasında Kalan Arazilerin Detaylı Arazi Kabiliyet Sınıflaması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Toprak Anabilim Dalı.
• Türkmen, F. (2011). Ordu İli Topraklarının Jeokimyasal Özellikleri, Genesisi ve Sınıflandırması. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Anabilim Dalı, Ankara.
• Uzun, A. (2000). “Karadeniz Sahil Yolunun Doğal Kıyılar Üzerindeki Etkileri ve Ulaşım Sorununa Coğrafi Bir Bakış”. Ondokuz Mayıs Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, Coğrafya Serisi. (1), 59 - 80.
• Ünal, E. (2006). Akgüney (Kabadüz-Ordu) Bakır – Kurşun – Çinko Yatağının Jeolojisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, Sivas.
• Wischmeier, W. H. ve Smith. D. D. (1978). “Predicting rainfall erosion losses”. United Status Department of Agricultural Handbook, 537, Washington.
• Verhulst, N. ve Govaerts, B. (2010). The normalized difference vegetation index (NDVI) GreenSeekerTM handheld sensor: Toward the integrated evaluation of crop management, Part A: Concepts and case studies. Mexico.
• Yılmaz, A. (1993). Doğu Karadeniz Kenar Dağları Kuzeyinde (Melet – Harşit Arası) Kırsal Yerleşme. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, C. (2009). “Karadeniz Sahil Yolunun Kıyı Kentleri Üzerine Etkileri – The impacts of Black Sea Coastal Dual Carriageway on shore cities in the North Anatolia (Turkey)”. Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi, (TÜCAUM) V. Ulusal Coğrafya Sempozyumu 2008, Bildiriler Kitabı. 147 - 157, Ankara.
• Zeybek, H. İ. (2010). “Canik Dağlarının Güneydoğu Bölümünde Karstlaşma ve Karstik Şekiller”. Doğu Coğrafya Dergisi. 15(24), 273 – 288, Erzurum.