İnegöl (Bursa) havzasında hava kalitesinin fiziki ortam ile ilişkisi

Yıl 2021, Sayı: 77, 7 - 18, 30.06.2021

Semra İskan , Telat Koç

https://doi.org/10.17211/tcd.871839

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma, son yıllarda insan sağlığını etkileyecek boyuta ulaşan İnegöl’ün (Bursa) hava kirliliği sorunlarını araştırıyor. İnegöl havzasında hava kalitesinin bozulmasının neden ve sonuçları bakımından yeterli çalışma olmaması, sürdürülebilir kullanım açısından bilimsel sorun olarak tanımlanmıştır. Sunulan araştırmada, İnegöl yerleşmesinin etkileşim alanı da dikkate alınarak, Kasım- Aralık 2016 ile Ocak- Şubat 2017 kış (soğuk) döneminden hareketle, hava kalitesi özelliklerini belirleyerek, bu durumu şekillendiren fiziki ortam özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Hava kalitesini incelemek için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan kirletici maddeler olarak belirlenen PM10 ve SO2 verileri alınmış ve havza üzerinde dört farklı yükseltiye(284 m, 316 m, 426 m, 827 m) sıcaklık ölçme istasyonu kurulmuştur. Elde edilen sıcaklık verileriyle, havza üzerinde terselmenin geliştiği tespit edilmiştir. Hava tipine bağlı olarak gelişen bu terselmelerin, topografyanın da etkisiyle daha da güçlendiği sonucuna ulaşılmıştır. İnegöl havzasında, hava kalitesinin şekillenmesinde kaynaktan çıkan kirletici miktarının yanı sıra fiziki ortam özellikleri de belirleyici olmaktadır. Buna ek olarak İnegöl yerleşmesinin, havza tabanına kurulmuş olması, hava kalitesinin düşük olmasına ortam hazırlayan etmen olarak dikkat çekmektedir. Bu nedenle belirlenen sorunun çözümü için öncelikle arazi kullanımı ve planlamasında, fiziki ortamın özelliklerinin dikkate alınmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hava kalitesi, Fiziki Ortam, İnegöl

Teşekkür

Araştırmada kullanılan cihazların alımındaki desteklerinden dolayı, öncelikle dönemin Belediye Başkanı Sayın Alinur Aktaş’a ve İnegöl Belediyesi’ne teşekkürlerimi sunarım.

The relationship between air quality and physical environment of Inegol (Bursa) basin

Öz

The study investigates the air pollution problems of Inegol, which have reached such an extent in recent years. It has an impact on human health. This is a scientific problem in terms of sustainable use. Purpose of the research; to examine the relationship between air quality and physical environment of Inegol and determine the physical geography factors that shape the air quality characteristics, starting from the winter period November 2016 by February 2017. To examine the air quality, PM10 ve SO2 data determined as pollutants from the MoEU were obtained and a temperature measurement station was established at four different elevations (284 m, 316 m, 426 m, 827 m) on the basin. With these data, it was determined that inversion developed on the basin. This inversions develop depending on the weather type have become stronger with the effect of the topography. In the shaping of the air quality in Inegol, the physical environment and the amount of pollutants are determinant. Inegol established on the basin floor. A factor creates an environment for the low air quality. Therefore, it is necessary to consider the characteristics of the physical environment in land use and planning in order to solve the determined problem.

Anahtar Kelimeler

Physical Environment,, Inegol, Air Quality

Kaynakça

• Akpınar, E. K., Akpınar, S., & Öztop, H. F. (2009). Statistical analysis of meteorological factors and air pollution at winter months in Elâzığ, Turkey. Journal of Urban and Environmental, 3, 7-16. doi: 10.4090/juee.2009.v3n1.007016
• Alkan, A. (2018). Hava kirliliğinin ciddi boyutlara ulaştığı kentlere bir örnek: Siirt. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2). 641-666. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bitlissos/issue/41200/475981
• Başarı, P., Okyay, P., Ergin, F., Coşan, S., & Yıldız, A. (2005). Aydın ili kent merkezinde hava kirliliği /1997-2004. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 6( 3), 11-15. http://adudspace.adu.edu.tr:8080/xmlui/handle/11607/2130
• Buldur, A. D., & Sarı, S. (2018). Sıcaklık terselmesinin hava kirliliğine etkisi (Isparta şehir merkezi örneği). Turkish Studies 13(3), 163-179. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12858
• Coşkun, M., Coşkun, S., & Gözalan, S. (2020). Temperature ınversion winter seasonal in Karabük-Safranbolu basin: possible effects on natural and human environment (Turkey). Turkish Studies, 15(1), 71-82. http://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.40320
• Çavuş, C., & Koç, T. (2017). Mekânsal planlamada yer sistemi yaklaşımı; Hakça/gerçekçi planlama (H/GP). Humanitas, 5(9) 173-191. https://doi.org/10.20304/humanitas.318509 Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü. (2017, Haziran). Hava kalitesi değerlendirme ve yönetimi yönetmeliği. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. https://cygm.csb.gov.tr/yon etmelikler-i-440
• Feng, X. Wei, S., & Wang, S. (2020). Temperature inversions in the atmospheric boundary layer and lover troposphere over the Sichuan Basin, China; Climatology and impacts on air pollution. Science of the Total Environment, 138579. doi: 10.1016 / j.scitotenv. 2020.138579
• Garipağaoğlu, N. (2003). Türkiye’de hava kirliliği sorununun coğrafi bölgelere dağılımı. Doğu Coğrafya Dergisi, 8(9), 55-77. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/26626
• Gramsch, E., Caceres, D., Oyola, P., Reyers, F., Vazquez, Y., Rubio, M. A., & Sanchez, G. (2014). Influence of surface and subsidence thermal inversion on PM2.5 and black carbon concentration. Atmospheric Environment, (98), 290-298. https://doi.org/10.1016/j.atmosenv.2014.08.066
• Hacısalihoğlu, İ. Y. (1994). Karabük’te hava kirliliği. Türk Coğrafya Dergisi, 29, 475-494. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/198838
• Hoşgören, M. Y. (1975). İnegöl Havzasının jeomorfolojisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• İbret, B. & Aydınözü, D. (2009). Şehirleşmede yanlış yer seçiminin hava kirliliği üzerine olan etkisine bir örnek: Kastamonu. Coğrafya Dergisi, 18, 71-88. ttps://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/231050
• İnegöl Belediyesi. (2017, Kasım) İnegöl Tarihçesi http://www.inegol. bel.tr/inegol/inegol-tarihi/
• John, D. S., Celeste, B., Randall, G., Steven, C. P., Monica, T., Rebecca, T. G., John, G. M. (2012). Winter temperature inversions and emergency department visits for asthma in salt lake county, Utah, 2003–2008. Environmental Health Perspectives, 1385- 1390. https://doi.org/10.1289/ehp.1104349
• Keser, N. (2002). Kütahya’da hava kirliliğine etki eden klimatik ve topografik faktörler. Marmara Coğrafya Dergisi, (5), 69-98. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/718707
• Koç, T. (1998). Air quality and its health consequences in central Balıkesir town. Proceedings of the Fourth International Aerosol Symposium, Petersburg, Belarus, 6-9 July 1998, vol.v4a, no.11, pp.130-132
• Koç, T. (2001). Kuzeybatı Anadolu’da iklim ve ortam. Çantay Kitapevi. Koç, T. (2008). Kaz Dağı kuzeyinde (Bayramiç-Evciler Havzası) morfolojik birimler ve arazi kullanımı ilişkisi. İçinde Erginal E.A (Ed), Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu 2008 (s. 134-153). Pozitif Matbaa
• Kopar, İ., & Zengin, M. (2009). Coğrafi faktörlere bağlı olarak Erzurum kentinde hava kalitesinin zamansal ve mekânsal değişiminin belirlenmesi. Türk Coğrafya Dergisi, 53, 51-68. https://dergipark. org.tr/tr/download/article-file/199043
• Largerson, Y., & Staquet, C. (2016). Persistent inversion dynamics and wintertime PM10 air pollution in Alp valleys. Atmospheric Environment, 135, 92-108. ttps://doi.org/10.1016/j.atmosenv.2016.03.045
• Menteşe, S., & Tağıl, Ş. (2012). Topografyanın hava kirliliği üzerindeki etkisi: Zonguldak örneği. İçinde TUCAUM 2012 VII Coğrafya Sempozyumu 18-19 Ekim 2012 (s. 123-131). Ankara Üniversitesi, Türkiye Araştırma ve Uygulama Merkezi TÜCAUM yayın no 4. http://tucaum.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/280/2015/08/semp7_15.pdf
• Menteşe, S. (2015). İnegöl Ovası’nda kentsel yayılmanın arazi kullanımı ve çevre kaynakları üzerine etkisi. Balıkesir. https://hdl.handle.net/20.500.12462/2741
• Menteşe, S., & Tağıl, S. (2012). Bilecik’te iklim elemanlarının hava kirliliği üzerine etkisi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(28), 3-16. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/853638
• Müezzinoğlu, A. (2000). Hava Kirliliği ve Kontrolünün Esasları. Dokuz Eylül Yayınları.
• Nguyen, T. T. (2019). Temperature inversion and air pollution relationship, Environ Geochem Health, Çevresel Jeokimya ve Sağlık 40, 929–937. https://doi.org/10.1007/s10653-018-0190-0
• Özdalyan, B. Çelik, M., & Kadı, İ. (2001). Karabük’te hava kirliliği ve çözüm önerileri. Teknoloji Dergisi, 4 (3-4), 51-56. https:// app.trdizin.gov.tr/makale/TlRJNE1qazU/karabuk-te-hava-kirliligi- ve-cozum-onerileri
• Özşahin, E. Eroğlu, İ., & Pektezel, H. (2016). Keşan’da (Edirne) hava kirliliği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (36),83-100. http://dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/susbed/article/view/1294
• Sever, R. (2008). Malatya’daki hava kirliliğine coğrafi bakış. Doğu Coğrafya Dergisi, 13(20), 59-76. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/26710
• Sungur, K. A. (1977). Ankara’da hava kirlenmesi bakımından ısı terselmesinin rolü. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 22, 119-126.
• Sungur, K. A. (1980). Isı terselmesinin (inversiyon) hava kirliliği üzerindeki rolü ve negatif etkisinin azaltılması için alınacak önlemler. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 23, 171-180.
• Sungur, K. A. & Gönençgil, B. (1997). Çeşitli iklim elemanlarının hava kirliliği üzerine etkileri. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 6, 337-345 http://tucaum. ankara.edu.tr/wpcontent/uploads/sites/280/2015/08/tucaum6_16.pdf
• Şahin, M., İncecik, S., Topçu, S., & Yıldırım, A. (2001). Analysis of Atmospheric Conditions during Air Pollution. Journal of the Air & Waste Management Association, 51(7), 972-982. https://doi.org/10.1080/10473289.2001.10464334
• Tağıl, Ş. (2007). Balıkesir’de hava kirliliğinin solunum yolu hastalıklarına etkisini anlamada jeoistatistiksel yöntemler. Coğrafi Bilimler Dergisi, 5(1), 37-56. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000070
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) (2018, Ekim). https://biruni.tuik.gov. tr/medas/?kn=95&locale=tr Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı (2017, Aralık). https://www.havaizleme. gov.tr/
• Yıldırım, U., & Korkmaz, H. (1998). Kahramanmaraş’ta coğrafi faktörlerin hava kirliliğine etkileri. Türk Coğrafya Dergisi (33), 398-411. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/198727
• Yurdam, A. H. (2008). Çanakkale kent merkezinde atmosfer olayları ve hava kalitesi ilişkisi (Yayın No: 220469 ) [Yüksek lisans tezi, Çanakkale Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Tez Merkezi
• Yüceşahin, M. M. (2003). Şehirleşme süreci bakımından İnegöl ilçesi şehirsel yerleşmeleri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(1), 75-95. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000027