Kırsal yerleşme adlarının coğrafi açıdan değerlendirilmesi: Bayramören (Çankırı) ilçesi örneği

Yıl 2021, Sayı: 77, 157 - 170, 30.06.2021

Okan Türkan

https://doi.org/10.17211/tcd.903748

Öz

Bütün toplumlar kendi oluşturdukları kültürel seviyeleriyle çevreyi algılar ve onu anlamlandırır. Bu algılama üzerinden bütün toplumlar yaşamış oldukları çevrede bazı değişiklikler meydana getirirler. Bu değişim hem fiziki hem de beşeri coğrafya içerisinde kendini gösterir. Toplumlar söz konusu değişiklikleri farklı gerekçelerle yaparlar ve yaşadıkları ortamla insan arasında bir bağ oluşur. Doğal ve beşeri ortamda oluşturulan bu bağ hangi düzeyde ve nitelikte olursa olsun adlandırmayla görünür hale gelir. Türkiye’de yerleşme adlarına yönelik yapılan çalışmaların büyük bir kısmı kentsel yerleşmeler ve köy merkezleriyle ilgilidir. Kırsal yerleşmeler sadece köy yönetsel alanına merkezlik eden yerleşmelerden oluşmamaktadır. Çok yerleşmeli köy yönetsel alanlarında birden fazla kırsal yerleşme yer almaktadır. Köy merkezi dışındaki kırsal yerleşmelerin toponim özellikleriyle ilgili literatürde yeterli çalışma bulunmamaktadır. Bu araştırma söz konusu alandaki boşluğu gidermeye yönelik katkı sunmak için köy yönetsel alanlarındaki tüm yerleşmeleri kapsamına alan öncü çalışmalar arasında yer almaktadır. Çalışma, Bayramören (Çankırı) ilçesindeki köy yönetsel alanlarında yer alan kırsal yerleşmelerin adlandırılmasında etkisi olan faktörlerin neler olduğunu ortaya çıkarmayı hedeflemiştir. Bu hedefe uygun olarak ilgili literatür değerlendirilmiş, saha çalışmaları yapılarak başta muhtarlar olmak üzere yöre sakinlerinden bilgiler temin edilmiştir. Çalışma sonucunda Bayramören ilçesindeki 74 kırsal yerleşmenin %34’ünün beşeri, %31’inin yer, yön ve konum, %27’sinin de doğal coğrafya özellikleriyle ilgili olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Toponimi, Kırsal Yerleşme, Bayramören İlçesi

Geographical evaluation of rural settlement names: The case of Bayramören (Çankırı) district

Öz

All societies perceive and named the environment that they lived in with the cultural level they create. Through this perception, all societies make some changes in the environment they live. This change occurs in both physical and human geography. They make these changes for different reasons and a nexus occurs between the environment and the human being. This nexus created in the natural and human environment becomes visible by naming whatever level and quality. A large part of the researches on the toponym in Turkey is about urban settlements and village centers. Rural settlements do not consist only of central settlements in the village administrative area. There are many rural settlements in multi-settled village administrative areas. There are not enough studies in the literature about the toponym characteristics of rural settlements except village centers. This research is one of the pioneering studies covering all settlements in village administrative areas to contribute to the rural settlement names research. The study aimed to reveal the factors that affect the naming of rural settlements in the village administrative areas in the Bayramören (Çankırı) district. Literature was evaluated that could help determine the origin of rural settlement names in village administrative areas. Besides, trips and observations were made and information was also obtained from mukhtar and residents. As a result of the study, it was determined that 34% of 74 rural settlements in the Bayramören district are related to human geography, 31% to place, direction, and location, and 27% to natural geography features.

Anahtar Kelimeler

Toponymy, Rural Settlement, Bayramören District

Kaynakça

• Abdullina, A.G., Saparov, K.T., Sergeyeva, A.M., Yeginbayeva, A.Y., & Atasoy, E. (2019). The importance of toponymy of Mugalzhary Mountain plots and adjacent territories to the development of geoturism. GeoJournal of Tourism and Geosites, 25(2), 664–674. https://doi.org/10.30892/gtg.25230-388
• Adres Kayıt Sistemi. (2021). Adres Kayıt Sistemi Verileri. T.C. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü. https://adres.nvi.gov.tr/VatandasIslemleri/AdresSorgu.
• Aksan, D. (1982). Her yönüyle dil (ana çizgileriyle dilbilim). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aliağaoğlu, A., & Uğur, A. (2018). Şehirsel toponimi: Erzurum'da cadde adları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21 (40), 1-27. https://doi.org/10.31795/baunsobed.489078
• Bassett, T. (1994). Cartography and empire building in nineteenth-century west Africa. Geographical Review, 84, 316–35. https://doi.org/10.2307/215456
• Baytop, T. (2007). Türkçe bitki adları sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları
• Berg, L., & Kearns, R. (1996). Naming as norming: ‘race’, gender, and the identity politics of naming places in Aotearoa/New Zealand. Environment and Planning D: Society and Space, 14, 99–122. https://doi.org/10.1068/d140099
• Bigon, L. (2009) Names, norms, and forms: French and indigenous toponyms in early colonial Dakar, Senegal. Planning Perspectives, 23, 479–501. https://doi.org/10.1080/02665430802319021
• Boillat, S., Serrano, E., Rist, S., & Berkes, F. (2013). The Importance of Place Names in the Search for Ecosystem-Like Concepts in Indigenous Societies: An Example from the Bolivian Andes. Environmental Management, 51, 663–678. https://doi.org/10.1007/s00267-012-9969-4
• Çildam, S., Y. (2019). Toponimi (yer adları) açısından Siirt’te mahalle adları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23 (4), 1443-1458. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/925642
• E-İçişleri Projesi. (2021). Bayramören ilçesi köyleri ve bağlıları. T.C. İçişleri Bakanlığı. https://www.e icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx.
• Emiroğlu, M. (1984). Bolu yöresi yer adları. İçinde Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri Kitabı (ss.181-200). Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi 17.
• Erinç, S. (1989). Güneydoğu Avrupa’da Türkçe ekzonimler. İ.Ü Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 6, 9-13.
• Eröz, M. (1984). Sosyolojik yönden Türk yer adları. İçinde Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri Kitabı (ss.45-53). Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi 17.
• Gjesdal, A. M. (2019). Travelling toponymy: The contribution of place names to the textual representation of place and memory in Abdellah Taïa’s Une mélancolie Arabe. Borderlands Journal. 18(1), 111-132, doi: https://doi.org/10.21307/borderlands-2019-006
• Gökmen, B. (2015). Türkiye’de kadı isimli yerleşmelerin mekânsal analizi: Kadılık kurumunun yerleşme isimleri üzerindeki etkisi. Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5, (3), 39–64. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/180140
• Gökyay, O. Ş. (1984). Yer adlarında kişilerin ve olayların payı. İçinde Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri Kitabı (ss. 243–257). Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi 17.
• Grounds, R. (2001). Tallahassee, Osceola, and the hermeneutics of American place names. Journal of the Academy of Religion, 69, 287–322. https://doi.org/10.1093/jaarel/69.2.287
• Gülbetekin, M. (2017). Mekânın hafızası yer adları. Hitabevi Yayınları.
• Güner, İ., Ertürk, M., & Bekdemir, Ü. (2000). Iğdır ili’ndeki yer adlarının kaynakları. Doğu Coğrafya Dergisi, 4, 273-299. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunidcd/issue/2447/31065
• Güney, E. (1996). Toponimik terimlerin sınıflandırılması. Türk Dil ve Edebiyatı Dergisi, 540, 619-630.
• Habi̇bli̇, R. (2009). Ad bilimsel birimler ve sosyal etmenler. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (28), 33-38. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tdded/issue/12694/154476
• Halaçoğlu, Y. (2009). Anadolu’da aşiretler, cemaatler, oymaklar (1453-1650). Cilt.I-VI. Türk Tarih Kurumu
• Herman, R. (1999). The Aloha State: place names and the anti-conquest of Hawai’i. Annals of the Association of American Geographers, 89, 76–102. https://doi.org/10.1111/0004-5608.00131
• İbret, B., Ü. (2003). Çankırı’daki köy adları üzerine coğrafi açıdan bir inceleme. Marmara Coğrafya Dergisi, 7, 53-80. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3066
• Kadmon, N. (2004). Toponymy and geopolitics: The political use — and misuse — of geographical names. The Cartographic Journal, 41 (2), 85–87. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1179/000870404X12897
• Koca, N., & Yazıcı, H. (2011). Afyon ilindeki idari yerleşmelerin toponomik sınıflandırılması. Türk Coğrafya Dergisi, 56, 1-10. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/198441
• Koday, S. (2000). Trakya’da köy adlarında coğrafyanın etkisi. İçinde Doğaner, S. (Ed.), 28. Coğrafya Meslek Haftası (10-12 Haziran 1998, Edirne), Geçmişte, Günümüzde ve Gelecekte Trakya: Bildirileri (ss.221-253). Türk Coğrafya Kurumu.
• Kundakçı, K., S. (2019). Osmanlı klasik döneminde Taşköprü kazasının sosyal ve ekonomik tarihi. Hiperyayın.
• Kurt, Y. (2012). Yabanâbâd kazası kişi ve yer adları. İçinde Kurt, Y., & Ünlü, E. (Ed.), Tarihte Ankara Uluslararası Sempozyumu Bildiriler, C. I Kitabı (ss. 217- 233). Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Küçük, S. (2010). Eski Türk kültüründe renk kavramı. Bilig, 54, 185–210. http://bilig.yesevi.edu.tr/shw_artcl-1216.html
• Kütük, A. (2014). İslam/Türk devlet ve toplum geleneğinde renkler ve anlamları. Türkiyat Mecmuası, 24 (2), 133–170. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/173148
• Light, D. (2014) Tourism and toponymy: commodifying and consuming place names,Tourism Geographies, 16:1, 141-156, https://doi.org/10.1080/14616688.2013.868031
• Nash, C. (1999). Irish place names: post-colonial locations. Transactions of the Institute of British Geographers, NS, 24, 457–80. https://www.jstor.org/stable/623235
• Özçağlar, A. (2009). Coğrafyaya giriş. Ümit ofset matbaacılık.
• Özçağlar, A. (2015). Yönetsel coğrafya. Nika Yayınevi.
• Özgüç, N., & Tümertekin, E. (2012). Coğrafya geçmiş kavramlar coğrafyacılar. Çantay Kitabevi.
• Özüpekçe, S., & Gümüş, N. (2020). Bir toponimi araştırması: Besni (Adıyaman) ilçesi köy adlarının coğrafi sınıflandırması. Doğu Coğrafya Dergisi, 25 (44),151-162. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.804482
• Özür, N., K. (2015). Keşifler ve coğrafya. Yeditepe Yayınevi.
• Radding, L., Western, J. (2010). What’s in a name? Linguistics, geography, and toponyms. Geographical Review, 100(3), 394–412. https://doi.org/10.1111/j.19310846.2010.00043.x
• Sakaoğlu, S. (1984). İnsan adlarından kaynaklanan yer adlarımız. İçinde Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri Kitabı (ss. 259-264). Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi 17.
• Sarı, C. (2007). Doğal ve kültürel coğrafya özellikleri açısından Beyşehir ilçesi'nde yerleşme adlarının sınıflandırılması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 487-501. http://dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/susbed/article/view/498/480
• Sarı, İ. (2016). Türkiye Türkçesindeki birleşik sözcüklerin merkezlilik odağında sınıflandırılması. Dil Araştırmaları, 18, 199–217. http://earsiv.hitit.edu.tr/xmlui/handle/11491/296#sthash.STQ4PIg7.dpbs
• Sysiö, T., Ülker, O. & Tokgöz, N. (2021) Assembling a Critical Toponymy of Diplomacy: The Case of Ankara, Turkey, Geopolitics, doi: 10.1080/14650045.2021.1912022
• Şahin, G. (2010). Türkiye’de yapılmış toponomi çalışmaları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(4), 134–156. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/15316
• Şahin, İ. (2019). Adbilim (4. Baskı). Pegem Akademi Yayınları.
• Taş, B. (2016). Türkiye’nin kırsal yerleşmeleri. Yedi Tepe Yayınevi.
• Taylor, J.J. (2008) Naming the land: San countermapping in Namibia’s West Caprivi. Geoforum 39(5),1766–1775. doi:10.1016/j.geoforum.2008.04.001
• TDK. (2009a). Derleme sözlüğü I. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2009b). Derleme sözlüğü III. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2009c). Derleme sözlüğü IV. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2009d). Derleme sözlüğü V. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2009e). Derleme sözlüğü VI. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2021). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/.
• Topal, E., & İbret, B. Ü. (2020). Köy adları açısından bir inceleme: Kastamonu merkez köy adları. Turkish Studies - Language, 15 (1), 463-476. https://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.40482
• Tuan Y., F. (2001). Space and place. The perspective of experience. (Eighth Printing). University of Minnesota Press, Minneapolis
• Tunçel, H. (2000). Türkiye’de ismi değiştirilen köyler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10, (2), 23-34. http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt10/sayi2/023-034.pdf
• Tümertekin, E., & Özgüç, N. (2002). Beşeri coğrafya insan, kültür, mekân. Çantay Kitabevi
• Türkan, O. (2020). Kırşehir ilinde köy adlarının coğrafi açıdan değerlendirilmesi. Coğrafya Dergisi, (41), 61-75. https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-0029
• Uçakçı, İ. (2015a). Oğuz boyları aşiret, oymak, cemaatler I, Bozoklar. Bilge Oğuz Yayınları.
• Uçakçı, İ. (2015b). Oğuz boyları II aşiret, oymak, cemaatler. Bilge Oğuz Yayınları.
• Umar, B. (1993). Türkiye’deki tarihsel adlar. İnkılap Kitabevi.
• Uygur, N. (1967). Yer adları. Türk Dili Dergisi, 187, 495-502.
• Withers, C. (2000). Authorizing landscape: ‘authority’, naming and the ordnance survey’s mapping of the Scottish highlands in the nineteenth century. Journal of Historical Geography, 26, 532–54. https://doi.org/10.1006/jhge.2000.0244
• Yaşar, O., & Yaşar, Ö., F. (2010). Ayvacık, Bayramiç, Çan, Ezine ve Yenice (Çanakkale ili) ilçelerinde köy adlarının kaynakları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3, (11), 599-611. https://www.sosyalarastirmalar.com/cilt3/sayi11pdf/yasar_okan_fundayasar2.pdf
• Yediyıldız, B. (1984). Türkiye’de yer adı verme usulleri ye yer adı değişikliklerinin tarihî gelişimi. İçinde Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri Kitabı (ss.25-41). Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi 17.
• Yeoh, B. (1996). Street-naming and nation-building: toponymic ınscriptions of nationhood in Singapore. Area, 28, 298–307. https://www.jstor.org/stable/20003708
• Yıldırım, D. (1984). Coğrafya’dan vatan’a geçiş ve vatan ile göç ediş problemi. İçinde Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri Kitabı (ss.157-168). Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi 17.
• Yıldırım, M. (2019). Yakakent ilçesindeki yer adları ile ilgili coğrafi incelemeler. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 41, 189-201. https://doi.org/10.17498/kdeniz.510751
• Yusif, Y., & Kerimov, S. (2017). Toponiminin esasları üzerine bir inceleme. Çev. Serdar Yavuz. Asos Yayınları.