Tektonik olarak karmaşık bir bölgede yer alan Barz Polyesi (Tavas, Denizli): Oluşumu, gelişimi ve jeomorfolojik özellikleri

Yıl 2021, Sayı: 77, 99 - 118, 30.06.2021

Kadir Tuncer

https://doi.org/10.17211/tcd.910578

Cited By: 7

Öz

Barz Polyesi, Batı Torosların Menderes masifiyle karşılaşma bölgesinde yer almaktadır. Akdeniz Bölgesi’nin iç kesiminde bulunan Barz Polyesi, Akdeniz yarı nemli iklim koşullarının etkisi altında, düşey ve yanal yönde iyi gelişmiş büyük bir karstik depresyondur. Bölgenin tektonik, litostratigrafik ve jeomorfolojik özellikleri itibariyle polye havzasında farklı kademelerde, çok çeşitli ve yoğun karstik şekiller iç içe veya yan yana görülmektedir. Bunların başlıcaları; Barz Polyesi, polyeye bağlanan flüvyo-karstik depresyonlar, polye tabanındaki iç içe karstı karakterize eden uzamış dolinler ve dar-uzun flüvyo-karstik vadiler, polyeye kısa ve derin vadilerle bağlanmış genç uvalalar ile kapalı dolinlerdir. Bu makro karstik şekiller, Üst Triyas-Alt Kretase neritik ve kristalize kireçtaşları içerisinde gelişmiştir. Ayrıca bu şekillerin tamamı fosil topoğrafya yüzeylerinde oluşmuştur. Sahadaki karstlaşma üzerinde bölgenin litostratigrafik ve tektonik özellikleri ile tektonik ve jeomorfolojik evrimi belirleyici olmuştur. Barz Polyesi, tektonik ve yapısal zayıf hatlarda karstifikasyonla geliştiği için tektono-karstik bir polyedir. Bu jeotektonik özellikleriyle Barz, “çok kökenli” bir polyedir. Birden çok morfolojik şekli bünyesinde barındıran polye, neotektonik hareketlerden etkilenmesi ve geçirdiği jeomorfolojik evrim itibariyle “çok dönemli” bir polyedir. Yakın dönemde yüzeyden dış drenaja da açılan polye, akaçlanma ve morfolojik özelliklerine göre “açık polye” grubundadır. Morfolojik ve hidrolojik özelliklerine göre yapılmış başka bir sınıflamaya göre ise polye, “yapısal-kenar polye” sınıfında yer almaktadır. Barz Polyesine bağlanan olgun flüvyo-karstik depresyonlar ve polye tabanındaki konglomeralar üzerinde gelişmiş uzamış dolinler ile dar-uzun flüvyo-karstik vadiler, polyeye “iç içe karst” karakteri kazandırmıştır.

Anahtar Kelimeler

Barz (Nikfer) Polyesi, flüvyo-karstik depresyon, sığ karst, çok kökenli-çok dönemli polye, yapısal-kenar polye

Barz (Nikfer) Polje located in a tectonically complex region: Formation, development and geomorphological features

Öz

Barz Polje is located in the region where the Western Taurus Mountains meet the Menderes massif. The Barz Polje, located in the inner part of the Mediterranean Region, is a large karstic depression that is well developed in the vertical and lateral directions under the influence of the Mediterranean semi-humid climatic conditions. Due to the tectonic, lithostratigraphic and geomorphological features of the region, various and dense karstic shapes at different levels in the polje basin are observed one within another or side by side. The main ones are; Barz Polje is fluvio-karstic depressions connected to polje, elongated dolines and narrow-long fluvio-karstic valleys that characterize the karst in karst at the base of the polje, young uvalas connected to the polje with short and deep valleys and closed dolines. These macro karstic shapes were developed within the Upper Triassic-Lower Cretaceous neritic and crystallized limestones. In addition, all of these shapes were formed on fossil topographic surfaces. Lithostratigraphic and tectonic features of the region and tectonic and geomorphological evolution have been determinant on the karstification in the field. Barz Polje is a tectono-karstic polje as it develops with karstification in tectonic and structural weak lines. With these geotectonic properties, Barz is a "polygenic" polje. Polje, which contains more than one morphological shape, is a "polycyclic" polje due to its influence from neotectonic movements and its geomorphological evolution. Recently opened to external drainage from the surface, the polje is in the "open polje" group according to its drainage and morphological features. According to another classification made according to morphological and hydrological properties, polje is in the "structural-border polje" class. Matured fluvio-karstic depressions with mature soles connected to the Barz Polje and elongated dolines with narrow-long fluvio-karstic valleys developed on the conglomerates at the base of the polje gave the polje "karst in karst" character.

Anahtar Kelimeler

Barz (Nikfer) Polje, fluvyo-karstic depression, shallow karst, polygenic-polycyclic polje, structural-border polje

Kaynakça

• Akdeniz, N. (2011). 1:100.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritaları Denizli-N 22 paftası, (Yayın No: 164). Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi.
• Arıbaş, K., & Koçak, İ. (2003). Akkoç Polyesi (Antalya). Türk Coğrafya Dergisi, (41) 44-96.
• Atalay, İ. (2003). Effects of the tectonic movements on the karstification in Anatolia, Turkey. Acta Carsologica, 32(2), 196-203. https://doi.org/10.3986/ac.v32i2.348
• Becker-Platen, J. D. (1970). Lithostratigraphische untersuchungen im känozoikum südwest-Anatoliens (Känozoikum und braunkohlen der Türkei, 2). Beihefte zum Geologischen Jahrbuch, Beiheft 97.
• Bonacci, O. (1987). Karst hydrology with special references to the Dinaric karst. Springer Series in Physical Environment, (pp.194).
• Bonacci, O. (2004). Poljes. In J. Gunn (Ed.), Encyclopedia of caves and karst science (pp.1279-1282). Fitzroy Dearborn.
• Doğan, U. (1993). Polye ve flüvyo-karstik depresyonlar (Seydişehir güneybatısından örnekler). Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (5), 229-245.
• Doğan, U. (2003). Sarıot Polje, Central Taurus (Turkey): A border polje developed at the contact of karstic and non-karstic lithologies. Cave and Karst Science, 30(3), 117-124.
• Doğan, U., Koçyiğit, A., & Gökkaya, E. (2017). Development of the Kembos and Eynif structural poljes: Morphotectonic evolution of the Upper Manavgat River Basin, Central Taurides, Turkey. Geomorphology, (278), 105-120. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2016.10.030
• Doğan, U., & Koçyiğit, A. (2018). Morphotectonic evolution of Maviboğaz Canyon and Suğla Polje, SW Central Anatolia, Turkey. Geomorphology, (306), 13–27. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2018.01.001
• Duman, N., & Ege, İ. (2018). Çölovası (Dinar-Afyon) Polyesi'nin jeomorfolojik özellikleri. Marmara Coğrafya Dergisi, (37), 290-305. https://doi.org/10.14781/mcd.386382
• Ege, İ. (2015a). Gezit Polyesi (Kozan/Adana). Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(17), 177-99.
• Ege, İ. (2015b). Paşalı Polyesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(40), 384-402.
• Ege, İ. (2017). Polyelerin sınıflandırılması ve Kestelce Polyesi'nin (Kilis) jeomorfolojik özellikleri. Gelecek Vizyonlar Dergisi, 1(1), 33-51.
• Elitez, İ., & Yaltırak, C. (2014). Çameli Havzası’nın Miyosen-Kuvaterner Jeodinamiği, Burdur-Fethiye Makaslama Zonu (GB Türkiye). Türkiye Jeoloji Bülteni, 57(3), 41-67. https://doi.org/10.25288/tjb.298714
• Erinç, S. (1996). Klimatoloji ve Metodları. Alfa Basım Yayım Dağıtım.
• Erinç, S. (2010). Jeomorfoloji II. Der Yayınları.
• Erol, O. (1993). Ayrıntılı jeomorfoloji haritaları çizim yöntemleri. İstanbul Üniv. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 10: 19-39.
• Ersoy, Ş. (1990). Batı Toros (Likya) naplarının yapısal öğelerinin ve evriminin analizi. Jeoloji Mühendisliği, 37: 5-16.
• Fick, S. E., & Hijmans, R. J. (2017). WorldClim 2: new 1-km spatial resolution climate surfaces for global land areas. International Journal of Climatology, 37(12): 4302-4315. https://doi.org/10.1002/joc.5086
• Ford, D. C., & Williams, P. W. (1989). Karst Geomorphology and Hydrology. Harpercollins Publishers Ltd.
• Ford, D. C., & Williams, P. W. (2007). Karst landform development in humid regions. Karst Hydrogeology and Geomorphology, 9, 321-400. John Wiley & Sons Ltd.
• Gams, I. (1978). The Polje: The problem of definition. Zeitschrift für Geomorphologie Stuttgart, 22(2), 170-181.
• Gams, I. (1994). Types of the poljes in Slovenia, Their inundations and land use. Acta Carsologica, XXIII: 285-302.
• Güldalı, N. (1976). Akseki Polyesi, Toroslar'ın karstik bölgelerindeki dağarası ovalarının oluşumu ve gelişimi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 19(2), 143-148.
• Gracia, F. J., Gutiérrez, F., & Gutiérrez, M., (2003). The Jiloca karst polje-tectonic graben (Iberian Range, NE Spain). Geomorphology, 52(3-4), 215-231.
• Kahraman, N. (2007). Teke Platosu batısında Boncuk Dağları üzerindeki Ballık polyeler grubu ve yakın dolayının karst jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, (48), 95-110.
• Kara, H. (2001). Akçay Havzası’nın Jeomorfolojisi. (Yayın No: 106912). [Doktora Tezi, Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü], YÖK Dökümantasyon Merkezi.
• Kranjc, A. (2013). Classification of closed depressions in carbonate karst. In Shroder, J. F., & Frumkin, A. (Eds.), Treatise on Geomorphology: Karst Geomorphology, 6, 104-111. Academic Press.
• Keser, N. (2004a). Bezirgan Polyesi ve yakın çevresinin karst jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, (42), 11-46.
• Keser, N. (2004b). Sarıbelen (Sidek) Polyesi ve Katran Dağı’nın karst jomorfolojisi. Marmara Coğrafya Dergisi, (10), 19-51.
• Keser, N. (2008). Çukurbağ Polyesinin jeomorfolojik evrimi. Marmara Coğrafya Dergisi, (18), 113-133.
• Kurt, H. (2000). Batı Toros Polyeleri (Jeomorfolojik Etüt) (Yayın No: 102254). [Doktora Tezi, Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü], YÖK Dökümantasyon Merkezi.
• Kurt, H. (2001). Eynif Polyesi. Marmara Coğrafya Dergisi, 1(3): 93-122.
• Lučić, I. (2014). General aspects of the karst poljes of the Dinaric karst. In Sackl P., Durst R., Kotrošan D., & Stumberger B. (Eds.), Dinaric Karst Poljes - Floods for Life, (pp.17-24). EuroNatur, Radolfzell.
• Nazik, L. (1986). Beyşehir Gölü yakın güneyi karst jeomorfolojisi ve karstik parametrelerinin incelenmesi. Jeomorfoloji Dergisi, 14, 65-77, Ankara.
• Nazik, L., & Tuncer, K. (2010). Türkiye karst morfolojisinin bölgesel özellikleri. Türk Speleoloji Dergisi, Karst ve Mağara Araştırmaları, 1(1), 7-19.
• Nazik, L., & Poyraz, M. (2017). Türkiye karst jeomorfolojisi genelini karakterize eden bir bölge: Orta Anadolu platoları karst kuşağı. Türk Coğrafya Dergisi, (68), 43-56.
• Nazik, L., Poyraz, M., & Karabıyıkoğlu, M. (2019). Karstic Landscapes and Landforms in Turkey. In Kuzucuoğlu, C., Çiner, A., Kazancı, N. (Eds.), Landscapes and Landforms of Turkey, (pp.181-196). Springer International Publishing.
• Özşahin, E. (2013). Kurucaova Polyesi’nin jeomorfolojisi (Kırıkhan-Hatay). Journal of Turkish Studies, 8(7): 827-848.
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Utlu, M. & Şener, M. F. (2017). Batı ve Orta Toros Dağları’nda dolin yoğunluğunun alansal dağılış özellikleri. Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu’nda sunulan bildiri. Erişim adresi: http://ujes.org/konular/
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Şener, M. F., & Utlu, M., (2018). GIS based analysis of doline density on Taurus Mountains, Turkey. Environmental Earth Sciences (77) 536. https://doi.org/10.1007/s12665-018-7717-7
• Pekcan, N. (2019). Karst jeomorfolojisi. Filiz Kitabevi.
• Selçuk Biricik, A., & Bozyiğit, R. (1996). Girdev Polyesi (Fethiye-Antalya). Marmara Coğrafya Dergisi, (1), 323-333.
• Selçuk Biricik, A., & Bozyiğit, R. (1998). Kayaköy Polyesi ve yakın çevresinin jeomorfolojisi. Marmara Coğrafya Dergisi, (2), 150-173. Şahinci, A. (1991). Karst. Reform Matbaası.
• Şaroğlu, F., Emre, Ö., & Boray, A. (1987). Türkiye’nin diri fayları ve depremsellikleri. (Rapor No: 8174), Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Şaroğlu, F., & Güler, B. (2020). Batı Anadolu tektonik kamasının güncel deformasyonu: Batıya doğru kaçıştan kaynaklanan blok hareketleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 63(2), 161-194. https://doi.org/10.25288/tjb.593423
• Şimşek, M., Doğan, U., & Öztürk, M. Z. (2020). Polyelerin sınıflandırılması ve Toroslardan örnekler. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi (JADER), (5), 1-14. https://doi.org/10.46453/jader.733500
• Tuncer, K. (2018). Sakarya Nehri - Göynük Çayı - Çatak Çayı arasındaki sahanın karst jeomorfolojisi. Kriter Yayınevi.