Dolines morphometric properties in Bozdağ (Denizli)

Yıl 2021, Sayı: 78, 33 - 48, 31.12.2021

Selman Aydın , Kadir Tuncer

https://doi.org/10.17211/tcd.1013232

Cited By: 7

Öz

Bozdağ is located in the Antalya part of the Mediterranean region and within the borders of
Denizli province. The study area, which has an area of 78.6 km2, has a horst feature, tectonically
bounded by the Acıpayam faults from the east, the Barz faults from the west, and the
Beyağaç faults from the south. Lapies, doline, uvala, paleo valley and fluvio-karstic valley
forms have developed in the area, which has a fractured and layered structure. The relief systems
of the study area consist of surfaces belonging to the Lower-Middle Miocene, Upper Miocene,
Pliocene and Pleistocene periods. The low sloping areas of the field correspond to the
Lower-Middle Miocene relief systems on the plateau surface. These areas are places where
dolines are seen intensely. The aim of the study is to examine the study area in terms of karst
geomorphology, to explain its tectonic and geomorphological development, to determine the
morphometric features of the dolines in the area. 212 dolines were determined by using the
1/25.000 scaled topography maps and the morphometric characteristics of these dolines were
calculated in order to explain these dolines quantitatively. The average elevation of the dolines,
which are distributed between 1470 meters and 2370 meters, is 1996 meters. These karst
shapes are in low and medium density class. Dolines with an average value of 1.21 for the circularity
index have lost their circularity form. Dolines are medium-sloping areas between 15°
and 20° with a maximum distribution (94 dolines). The long axis orientations are in the E-W
direction and these orientations are not consistent with the NE-SW directed discontinuities.

Anahtar Kelimeler

Western Taurus, Bozdağ, karst geomorphology, doline morphometry, plateau karst

Bozdağ’da (Denizli) dolinlerin morfometrik özellikleri

Öz

Bozdağ, Akdeniz bölgesinin Antalya bölümünde ve Denizli il sınırları içinde yer almaktadır. 78.6
km2 alana sahip çalışma alanı tektonik olarak doğudan Acıpayam, batıdan Barz fayı ve güneyden
Beyağaç fayı ile sınırlandırılmış bir horst özelliğindedir. Kırıklı ve tabakalı yapıya sahip alanda lapya,
dolin, uvala, paleo vadi ve flüvyo-karstik vadi şekilleri gelişmiştir. Çalışma alanının relief sistemlerini
Alt-Orta Miyosen, Üst Miyosen, Pliyosen ve Pleistosen dönemlerine ait yüzeyler oluşturmaktadır.
Sahanın düşük eğimli alanları plato yüzeyinde bulunan Alt-Orta Miyosen relief sistemlerine karşılık
gelmektedir. Bu alanlar dolinlerin yoğun bir şekilde görüldüğü yerlerdir. Çalışma sahasını karst jeomorfolojisi
açısından incelemek, tektonik ve jeomorfolojik gelişimini açıklamak, alanda bulunan
dolinlerin morfometrik özelliklerini belirlemek çalışmanın amacını oluşturmaktır. 1/25.000 ölçekli
topoğrafya haritalarından yararlanılarak 212 dolin tespit edilmiş ve bu dolinlerin kantitatif açıdan
açıklanması amacıyla dolinlerin morfometrik özellikleri hesaplanmıştır. 1470 metre ile 2370 metre
arasında dağılış gösteren dolinlerin ortalama yükseltisi 1996 metredir. Bu karstik şekiller düşük
ve orta yoğunluk sınıfında bulunmaktadır. Dairesellik indisinin ortalama değeri 1,21 olan dolinler,
dairesellik formunu kaybetmiştir. Dolinlerin, en fazla (94 dolin) dağılış gösterdiği eğim aralığı 15° ile
20° arasında orta eğimli alanlardır. Uzun eksen yönelimleri D-B yönündedir ve bu yönelimler KD-GB
yönelimli süreksizlikler ile uyum göstermemektedir.

Anahtar Kelimeler

Batı Toroslar, Bozdağ, karst jeomorfolojisi, dolin morfometrisi, plato karstı

Kaynakça

• Akdeniz, N. (2011). 1:100.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritaları Denizli- N22 paftası, (Yayın No: 164). Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi.
• Aksoy, R., & Aksarı, S. (2008). Elmalı (Antalya, Batı Toroslar) kuzeyinde Likya naplarının jeolojisi. Selçuk Üniv. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 23(2), 45-59.
• Ardel, A., Kurter, A., & Dönmez, Y. (1969). Klimatoloji tatbikatı. Taş Matbaası.
• Atalay, İ. (2017). Türkiye jeomorfolojisi (3. baskı). Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri.
• Aydın, S., Şimşek, M., Çetinkaya, G., & Öztürk, M. Z. (2019). Erinç yağış etkinlik indisine göre belirlenen Türkiye iklim bölgelerinin rejim karakteristikleri. İçinde Gönençgil, B., Ertek, A.T., Akova, İ., & Elbaşı, E. (Eds). 1. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi Bildiri Kitabı, (ss.20-22). https://doi.org/10.26650/PB/PS12.2019.002.074
• Bárány-Kevei, I. (1999). Microclimate of karstic dolines. Acta Climatologica, 32(33), 19-27.
• Basso, A., Bruno, E, Parise, M., & Pepe, M. (2013). Morphometric analysis of sinkholes in a karst coastal area of southern Apulia (Italy), Environmental Earth Science, 70, 2545-2559. https://doi. org/10.1007/s12665-013-2297-z
• Becker-Platen, J. D. (1970). Lithostratigraphische unterschungen im kanozoikum südwest anatoliens (Türkei)-(Kanozoikum und braunkohlen der Turkei), Beihefte zum Geologischen Jahrbuch, 97.
• Birsoy, Y., & Ölgen, M. K. (1992). Thornthwaite yöntemi ile su bilançosunun ve iklim tipinin belirlenmesinde bilgisayar kullanımı. Ege Coğrafya Dergisi, 6(1) 153-178.
• Bondesan, A., Meneghel, M., & Sauro, U. (1992). Morphometricanalysis of dolines. International Journal of Speleology, 21(1), 1-55. https://doi.org/10.5038/1827-806X.21.1.1
• Bozcu, M., Yağmurlu, F., & Şentürk, M. (2007). Fethiye-Burdur fay zonunun bazı neotektonik ve paleosismolojik özellikleri, GB-Türkiye. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 31(1), 25-48.
• Bölük, E. (2016). Thornthwaite iklim sınıflandırmasına göre Türkiye iklimi. Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Araştırma Dairesi Başkanlığı Klimatoloji Şube Müdürlüğü. https://www.mgm.gov.tr/ FILES/iklim/iklim_siniflandirmalari/Thornthwaite.pdf
• Brunn, J. H., Graciansky, P. Ch, de., Gutnic, M., Juteau, T., Lefévre, R., Marcoux, J., Monods, O., & Poisson, A. (1970). Structures majeures et correlations stratigraphiques dans les Taurides occidentales. Bulletin Société Géologique de France, 12(7), 515-556. https://doi.org/10.2113/gssgfbull.S7-XII.3.515
• Day, M. (1983). Doline morphology and development in Barbados. Annals of the Association of American Geographers, 73(2), 206–219. Denizman, C. (2003). Morphometric and spatial distribution parameters of karstic depressions, lower Suwanee River basin, Florida. Journal of Cave and Karst Studies, 65(1), 29-35.
• Doğan, U. (2004). Dolin sınıflamasında yeni yaklaşımlar. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 249-269.
• Ekmekçi, M. (2003). Review of Turkish karst with emphasis on tectonic and paleogeographic controls. Acta Carsologıca, 32/2(17), 205-218. https://doi.org/10.3986/ac.v32i2.349
• Elitez, İ., & Yaltırak, C. (2014). Çameli Havzası’nın Miyosen-Kuvaterner jeodinamiği, Burdur-Fethiye Makaslama Zonu (GB Türkiye). Türkiye Jeoloji Bülteni, 57(3), 41-67. https://doi.org/10.25288/tjb.298714
• Erinç, S. (1996). Klimatoloji ve metodları. Alfa Basım Yayım Dağıtım. Erinç, S. (2001). Jeomorfoloji II (3. baskı). Der Yayınevi.
• Erol O. (1979). Türkiye’de Neojen ve Kuvaterner aşınım dönemleri, bu dönemlerin aşınım yüzeyleri ile yaşıt (korelan) tortullara göre belirlenmesi. Jeomorfoloji Dergisi, 8, 1-40.
• Erol, O. (1981). Neotectonic and Gemorphologic evolution of Turkey. In Fairbridge R.W. (Ed.) Neotectonics, Zeitschrift für Geomorphologie. N.F. Suppl. Bd., 40, 193-211.
• Erol, O. (1983). Türkiye’nin genç tektonik ve jeomorfolojik gelişimi. Jeomorfoloji Dergisi, 11, 1- 22.
• Erol, O. (1993). Ayrıntılı jeomorfoloji haritaları çizim yöntemleri. İstanbul Üniv. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, Bülten, 10, 19-39.
• Eroskay, O. S. (1982). Engineering properties of carbonate rocks and karst regions in Turkey. Bulletin of The International Association of Engineering Geology, (25), 61-65. https://doi.org/10.1007/BF02603192
• Ersoy, Ş. (1989). Fethiye (Muğla) - Gölhisar (Burdur) arasında Güney Dağı ile Kelebekli Dağ ve dolaylarının jeolojisi. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Ersoy, Ş. (1990). Batı Toros (Likya) naplarının yapısal öğelerinin ve evriminin analizi. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 37, 5-16.
• Faivre, S., & Pahernik, M. (2007). Structural influences on the spatial distribution of dolines, Island of Brac, Croatia. Zeitschrift für Geomorphologie, 487-503. https://doi.org/10.1127/0372-8854/2007/0051-0487
• Fick, S. E., & Hijmans, R. J. (2017). WorldClim 2: new 1-km spatial resolution climate surfaces for global land areas. International Journal of Climatology, 37(12), 4302- 4315. https://doi.org/10.1002/joc.5086
• Ford, D., & Williams, P. (2007). Karst hydrogeology and geomorphology. John Wiley & Sons Ltd.
• Geyssant, J. (2001). Geology of calcium carboate. In Tegetoff, W. (Eds.), Calcium carbonate: from the cretaceous period into the 21st century, (pp.1-52), Springer Publishing Group.
• Goudie, A. S. (2003). Geomorphological techniques. Allen & Unwin Graciansky, P. C. (1968). Teke yarımadası (Likya) Torosların üst üste gelmiş ünitelerinin stratigrafisi ve Dinaro-Toroslar’daki yeri. MTA Enstitüsü Dergisi, 71, 73–92.
• Gunn, J. (2004). Valleys in karst. In Gunn, J. (Eds.), Encyclopedia of cave and karst science (pp.1607-1610).
• Güneysu, A. (2014). Batı Toroslar’da neotektonik hareketlerin karstlaşma üzerindeki etkileri ve karstlaşmanın evrimi (Eğirdir-Beyşehir- Antalya karst alanı). Türk Coğrafya Dergisi, 0(28), 329-336. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tcd/issue/21259/228208
• Kazancı, N., Gürbüz, A., & Boyraz, S. (2011). Büyük Menderes Nehri’nin jeolojisi ve evrimi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 54(12), 25-56. Keser, N. (2004). Bezirgan Polyesi ve yakın çevresinin karst jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, (42), 11-45.
• Konak, N. (2003). Menderes masifinin güneydoğusundaki naplı yapılar. 56. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri Kitabı, (ss.304-306).
• Nazik, L., & Poyraz, M. (2015). Türkiye karst morfolojisinde neotektoniğin rölü. İçinde Bahadır, M., Uzun, A., & Zeybek, H. İ. (Eds.), IV. Ulusal jeomorfoloji sempozyumu bildiriler kitabı: Karst Jeomorfolojisi, (ss.203-213), Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Nazik, L., & Poyraz, M. (2017). Türkiye karst jeomorfolojisi genelini karakterize eden bir bölge: Orta Anadolu platoları karst kuşağı. Türk Coğrafya Dergisi, (68), 43-56. https://doi.org/10.17211/tcd.300414
• Nazik, L., & Tuncer, K. (2010). Türkiye karst morfolojisinin bölgesel özellikleri. Türk Speleoloji Dergisi, Karst ve Mağara Araştırmaları, 1(1), 7-19.
• Nazik, L., Poyraz, M., & Karabıyıkoğlu, M. (2019). Karstic landscapes and landforms in Turkey. In Kuzucuoğlu, C., Çiner, A., & Kazancı, N. (Eds.), Landscapes and Landforms of Turkey, (pp.181- 196), Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-03515-0_5
• Okay, A. İ. (1989). Geology of the Menderes Massif and the Lycian Nappes south of Denizli, western Taurides. Bulletin of the Mineral Research and Exploration Institute of Turkey, 109, 37-51.
• Öztaş, T. (1992). Boğsak karst kaynağı (Mersin-Taşucu) dolayının karst ve karstlaşma özellikleri. Jeoloji Mühendisliği, (41), 118-130.
• Öztürk, M. Z. (2018a). Karstik kapalı depresyonların (dolinlerin) morfometrik analizleri. Coğrafya Dergisi, (36), 1-13. https://doi. org/10.26650/JGEOG371149
• Öztürk, M. Z. (2018b). Orta Toroslar’da dolinlerin dağılışı ve morfometrik özellikleri. Kriter Yayınevi.
• Öztürk, M. Z., Çetinkaya, G., & Aydın, S. (2017a). Köppen-Geiger iklim sınıflandırmasına göre Türkiye’nin iklim tipleri. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, (35), 17-27. https://doi.org/10.26650/ JGEOG295515
• Öztürk, M. Z., & Savran, A. (2020). An oasis in the Central Anatolian steppe: the ecology of a callopse doline. Acta Biologica Turcica, 33(2), 100-113. https://www.researchgate.net/publication/340429695
• Öztürk, M. Z., Şener, M. F., Şener, M., & Şimşek, M. (2018a). Structural controls on distribution of dolines on Mount Anamas (Taurus Mountains, Turkey). Geomorphology, 317, 107-116. https://doi. org/10.1016/j.geomorph.2018.05.023
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., & Utlu, M. (2015). Tahtalı Dağları (Orta Toroslar) karst platosu üzerinde dolin ve uvala gelişiminin CBS tabanlı analizi. Türk Coğrafya Dergisi, (65), 59-68. https://dergipark. org.tr/tr/pub/tcd/issue/21272/228400
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Şener, M. F., & Utlu, M. (2018b). GIS based analysis of doline density on Taurus Mountains, Turkey. Environmental Earth Sciences, 77(536), 1-13. https://doi.org/10.1007/ s12665-018-7717-7
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Utlu, M., & Şener, F. (2016). Bolkar Dağları batı platosunun flüvyo-karstik evrimi. İçinde Özçağlar, A., Türkoğlu, N., Bayar, R., Yılmaz, E., Aydın, O., & Karabacak, K. (Eds.) TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (ss.106-115).
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Utlu, M., & Şener, M. F. (2017b). Karstic depressions on Bolkar Mountain plateau, Central Taurus (Turkey): Distribution characteristics and tectonic effect on orientation. Turkish Journal of Earth Sciences, 26(4), 302-313. https:// doi.org/10.3906/yer-1702-3
• Pekcan, N. (1999). Karst jeomorfolojisi (3. Baskı). Filiz Kitabevi. Poyraz, M., Öztürk, M Z., & Soykan, A. (2021). Sivas jips karstında dolin yoğunluğunun CBS tabanlı analizi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (6), 67-80. https://doi.org/10.46453/jader.863090
• Rimmelé, G., Jolivet, L., Oberhänsli, R., & Goffé, B. (2003). Deformation history of the high‐pressure Lycian Nappes and implications for tectonic evolution of SW Turkey. Tectonics, 22(2).
• Şahinci, A. (1991). Karst. Reform Matbaası. Şaroğlu, F., & Güler, B. (2020). Batı Anadolu Tektonik Kaması’nın güncel deformasyonu: batıya doğru kaçıştan kaynaklanan blok hareketleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 63(2), 161-194. https://doi. org/10.25288/tjb.593423
• Şaroğlu, F., Emre, Ö., & Boray, A. (1987). Türkiye’nin diri fayları ve depremsellikleri. (Rapor No: 8174). Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Şenel, M. (2003). Toros kuşağının tektonik birlikleri ve bunların korelasyonu. 56. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri Kitabı, (ss.307-308).
• Şenel, M. (2007). Likya Naplarının özellikleri ve evrimi: Menderes Masifi Kolokyumu, O. Özcan Dora onuruna, 5-10.
• Şimşek, M. (2021) Silifke-Gülnar platosunda (Orta Toroslar) paleovadi sistemlerinin yüzey karstlaşması üzerine etkisi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (7), 48-60. https://doi.org/10.46453/jader.949862
• Şimşek, M., Öztürk, M. Z., & Turoğlu, H. (2019). Geyik Dağı üzerindeki dolin ve uvalaların morfotektonik önemi. Türk Coğrafya Dergisi, (72), 13-20. https://doi.org/10.17211/tcd.501724
• Şimşek, M., Öztürk, M. Z., & Utlu, M. (2016). Çözünme dolinlerinin Kuvaterner değişimleri açısından önemi. İçinde Sarıkaya, A. M. (Ed). VII Türkiye Kuvaterner Sempozyumu Bildiri Özleri Kitabı (ss.34-35). İTÜ Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü.
• Şimşek, M., Öztürk, M. Z., Doğan, U., & Utlu, M. (2021). Toros polyelerinin morfometrik özellikleri. Coğrafya Dergisi, 0(42), 101-119. https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-834461
• Şimşek, M., Utlu, M., & Öztürk, M. Z. (2020). Gidengelmez Dağları’nın yüzey karstı özellikleri (Orta Toroslar). İçinde Birinci S., Kaymaz, Ç. K., & Kızılkan, Y. (Eds.), Coğrafi Perspektifle Dağ ve Dağlık Alanlar (Sürdürülebilirlik-Yönetim-Örnek Alan İncelemeleri), (ss.1-18), Kriter Yayınevi.
• Tuncer, K. (2018). Sakarya Nehri-Göynük Çayı-Çatak Çayı arasındaki sahanın karst jeomorfolojisi. Kriter Yayınevi.
• Tuncer, K. (2021a). Tektonik olarak karmaşık bir bölgede yer alan Barz Polyesi (Tavas, Denizli): Oluşumu, gelişimi ve jeomorfolojik özellikleri. Türk Coğrafya Dergisi, (77), 99-118. https://doi. org/10.17211/tcd.910578
• Tuncer, K. (2021b). Barz, Ovacık, Kızılca havzalarında (Denizli) karstifikasyonu belirleyen parametreler ve karstın gelişimi. Turkish Studies - Social, 16(4), 1621-1658. https://dx.doi.org/10.47356/ TurkishStudies.51785v
• Waltham, A. C., & Fookes, P. G. (2003). Engineering classification of karst ground conditions. Quarterly Journal of Engineering Geology and Hydrogeology, 36, 101- 118.
• Yılmaz, E., & Çiçek, İ. (2016). Türkiye Thornthwaite iklim sınıflandırması. Journal of Human Sciences, 13(3), 3973-3994. https://doi. org/10.14687/jhs.v13i3.3994