Kuseyr Platosu’nda polye sistemlerinin gelişimi

Yıl 2022, Sayı: 81, 115 - 126, 31.12.2022

Mesut Şimşek

https://doi.org/10.17211/tcd.1182162

Öz

Uzunlukları birkaç kilometreden yüzlerce kilometreye kadar değişebilen, gelişiminde tektonizmanın
da etkili olduğu büyük kapalı karstik depresyonlar olan polyeler, Toros Dağları’nın baskın yer
şekilleri arasındadır. Polyelerin gelişimi üzerinde sıkışma, gerilme ve makaslamaya dayalı tektonik
yapılar belirleyici olmaktadır. Bu çalışmada Kıbrıs Yayı’nın doğu ucu ile Ölü Deniz ve Doğu Anadolu
Fay Sistemleri’nin birleşiminde yer alan Kuseyr Platosu üzerindeki polye sistemlerinin gelişimi açıklanmıştır.
Aktif tektoniğin kontrolünde gelişen Kızılgöl ile Oğlakçı Polyesi yapısal polye, Karaköse
Polyesi ise yapısal-kenar polye karakterindedir. Polye tabanlarını sınırlayan faylar, deprem üretebilme
kapasitesine sahip olup karstlaşmanın yönünü belirlemiştir. Antakya-Samandağ Grabeni’ni
doğudan sınırlayan sol yanal atımlı faylanmalar zaman içerisinde karakter değiştirerek normal faylanmaya
doğru bir geçiş göstermiştir. Bu da plato üzerindeki drenaj ağını parçalamıştır. Sonrasında
askıda kalan eski akarsu ağları, karstlaşma sonucunda polye karakteri kazanmıştır. Polye gelişimi
üzerinde etkili olan diğer önemli unsur ise platonun stratigrafik özelliklerdir. Platoyu oluşturan karstik
formasyonların ofiyolitler üzerine uyumsuz bir şekilde oturması, taban suyunu yüzeye yakın tutarak
karstlaşmanın yanal yönde gelişmesine neden olmuştur. Polye kenarlarındaki çözünme artığı
humlar bu durumun kanıtıdır. Hidrolojik olarak yüzeysel drenaja kapalı olan polyelerin tabanında
mevsimsel göller gelişmektedir.

Anahtar Kelimeler

Polye, Karst, Kuseyr Platosu

Development of polje systems in the Kuseyr Plateau

Öz

Poljes are large closed karst depressions that can vary from a few kilometers to hundreds of
kilometers in length and in which tectonism is also effective on its development, are among the
dominant landforms of the Taurus Mountains. Tectonic structures related with compression,
tension, and shear are effective on the development of poljes. In this study, the development of
polje systems on the Kuseyr Plateau, which is located at the junction of the eastern end of the
Cyprus Arc, the Dead Sea, and Eastern Anatolian Fault Systems, is explained. The Kızılgöl and
Oğlakçı Polje have structural polje which developed under the control of active tectonics, on the
other hand, Karaköse Polje has the character of structural-border polje. The faults limiting the
bases of the polje have the capacity to produce earthquakes and have determined the direction
of karstification. The left-lateral strike-slip faulting, which borders the Antakya-Samandağ
Graben from the east, has changed its character over time and showed a transition towards
normal faulting. Therefore, the drainage network on the plateau has fragmented. Afterward, the
paleo river networks that remained hanging gained polje character as a result of karstification.
Another important factor affecting the development of the polje is the stratigraphic features
of the plateau. The unconformable overlying of the karstic formations forming the plateau
on the ophiolites caused the karstification to develop in the lateral direction by keeping the
groundwater close to the surface. Dissolution residue hums at the edges of the polje are proof
of this situation. Seasonal lakes develop at the bottom of the poljes, which are hydrologically
closed to surface drainage.

Anahtar Kelimeler

Polje, Karst, Kuseyr Plateau.

Kaynakça

• Alagöz, C. (1944). Coğrafya gözüyle Hatay. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 2, (2), 203-216.
• Arpat, E., & Şaroğlu, F. (1972). The East Anatolian Fault System; thoughts on its development. Bulletin of the Mineral Research and Exploration Institute of Turkey, 78, 33–39.
• Aydın, S., Şimşek, M., Çetinkaya, G. & Öztürk, M.Z. (2019). Erinç yağış etkinlik indisi’ne göre belirlenen türkiye iklim bölgelerinin rejim karakteristikleri. İçinde B. Gönençgil, T. A. Ertek, İ. Akova, E. Elbaşı (Ed.) 1. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi Bildiri Kitabı, 752-760, İstanbul Üniversitesi. https://iupress.istanbul.edu. tr/en/book/1st-istanbul-international-geography-congress-proceedings- book/chapter/regime-characteristics-of-turkeys-climatic- regions-determined-ssing-the-erinc-precipitation-efficiency- index
• Barka, A.A., & Kadinsky-Cade, C. (1988). Strike–slip geometry in Turkey and its influence on earthquake activity. Tectonics, 7, 663– 684. https://doi.org/10.1029/TC007i003p00663
• Boulton, S.J., & Robertson, A.H.F. (2007). The Miocene of the Hatay area, S Turkey: Transition from the Arabian passive margin to an underfilled foreland basin related to closure of the Southern Neotethys Ocean. Sedimentary Geology, 198, 93–124. https:// doi.org/10.1016/j.sedgeo.2006.12.001
• Boulton, S.J., & Whittaker, A.C. (2009). Quantifying the slip rates, spatial distribution and evolution of active normal faults from geomorphic analysis: Field examples from an oblique-extensional graben, southern Turkey. Geomorphology, 104, 299–316. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2008.09.007
• Boulton, S.J., Robertson, A.H.F., Ellam, R.M., Şafak, Ü. & Ünlügenç, U.C. (2007). Strontium isotopic and micropalaeontological dating used to help redefine the stratigraphy of the neotectonic Hatay Graben, southern Turkey. Turkish Journal of Earth Science, 16, 141-179.
• Bozkurt, E. (2001). Neotectonics of Turkey – a synthesis. Geodin. Acta, 14, 3–30. https://doi.org/10.1016/S0985-3111(01)01066-X Dilek, Y., & Delaloye, M. (1992). Structure of the Kizildag ophiolite, a slow spread Cretaceous ridge segment north of the Arabian promontory. Geology, 20, 19-22. https://doi.org/10.1130/0091- 7613(1992)020<0019:SOTKOA>2.3.CO;2
• Doğan, U., & Koçyiğit, A. (2009). Samandağ (Hatay) Kıyı kuşağında deniz seviyesi değişiminin izleri ve aktif tektonik ile ilişkisi, Doğu Akdeniz, Türkiye. Aktif Tektonik Araştırma Grubu13. Çalıştayı Bildiri Özleri Kitabı, 16.
• Doğan, U. & Koçyiğit, A. (2018). Morphotectonic evolution of Maviboğaz canyon and Suğla polje, SW central Anatolia, Turkey. Geomorphology, 306, 13–27. https://doi.org/10.1016/j. geomorph.2018.01.001
• Doğan, U., & Özer, İ. (2011). Türkiye’nin Hatay kıyılarında geç pleistosen rölatif deniz seviyesi değişimleri. (Proje No: 107Y191) TÜ- BİTAK-ÇAYDAG.
• Doğan, U., Koçyiğit, A., Varol, B., Özer, İ., Molodkov, A,. & Zöhra, E. (2012). MIS 5a and MIS 3 relatively high sea-level stands on the Hatay-Samandag coast, eastern Mediterranean, Turkey. Quaternary International, 262, 65–79. https://doi. org/10.1016/j.quaint.2011.12.020
• Erginal, A. E. (2011). Yalıtaşı araştırmalarında Sem/Edx ve Xrd analizlerinin katkısı hakkında bir not. Fiziki Coğrafya Araştırmaları, Sistematik ve Bölgesel, Prof. Dr. M. Yıldız Hoşgören’e Armağan. Türk Coğrafya Kurumu Yayınları 6, 327-334.
• Erol, O. (1963). Asi Nehri Deltasının jeomorfolojisi ve dördüncü zaman deniz-akarsu sekileri. A. Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları No: 148.
• Ford, D. C., & Williams, P. (2007). Karst Hydrology and Geomorphology. John Wiley & Sons Ltd. 10.1002/9781118684986
• Gönençgil, B., & Karataş, A. (2012). Kuseyr Platosu’nda (Hatay) Miyosen Sonrası Morfojenetik Süreç-Jeomorfolojik Yapı İlişkisi. Türk Coğrafya Dergisi, (59), 11-26. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ tcd/issue/21222/227761
• Gracia, F. J., Gutiérrez, F. & Gutiérrez, M. (2003). The Jiloca karst polje- tectonic graben (Iberian Range, NE Spain). Geomorphology, 52, 215–231. https://doi.org/10.1016/S0169-555X(02)00257-X
• Herece, E. (2008). Doğu Anadolu Fay Boyu Jeoloji Haritası-Kırkhan ve Hacıpaşa Bölütleri (Ek-13). MTA Genel Müdürlüğü.
• Karabıyıkoğlu, M., & Barka, A. (1984). Messiniyen (Geç Miyosen) tuzluluk sorunu Akdenizin kuruması ve jeodinamik önemi. Yeryuvarı ve İnsan, Şubat 3-11.
• Koçyiğit, A., & Özacar, A. (2003). Extensional neotectonics regime through the NE edge of the outher Isparta angle, SW Turkey: New field and seismic data. Turkish Journal of Earth Sciences, 12, 67-90.
• Kopaçlı, A. (2009). Hatay İli Yayladağ İlçesinde Özdirenç Yöntemiyle Yer Altı Suyu Aramaları.[Yayınlanmamış yüksek lisans tezi] Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Korkmaz, H., & Fakı, G. (2009). Kuseyr Platosu’nun iklim özellikleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 324-350.
• Mıstık, T. & Ünlügenç, U.C. (2004). Samandağ (Antakya) civarının jeolojik incelemesi. Ç.Ü. Müh. Mim. Fak. Dergisi, 19, 231-242.
• Nazik, L., & Poyraz, M. (2017). Türkiye karst jeomorfolojisi genelini karakterize eden bir bölge: Orta Anadolu Platoları Karst Kuşağı. Türk Coğrafya Dergisi, (68), 43–56. https://doi.org/10.17211/ tcd.300414
• Nazik, L., & Tuncer, K. (2010). Türkiye karst morfolojisinin bölgesel özellikleri. Türk Speleoloji Dergisi, Karst ve Mağara Araştırmaları, 1(1), 7-19.
• Nazik, L., Poyraz, M. & Karabıyıkoğlu, M. (2019). Karstic Landscapes and Landforms in Turkey. In C. Kuzucuoğlu, A. Çiner, N. Kazancı, Landscapes and Landforms of Turkey. (Eds.). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-03515-0
• Över, S., Ünlügenç, U.C. & Özden, S. (2001). Hatay bölgesinde etkin gerilme durumları. Yerbilimleri, 23, 1-14.
• Özşahin, E. (2014). Kuseyr Platosu’nun (Hatay) doğal ortam özellikleri ve insan. Akademi Titiz Yayınları.
• Öztürk, M. Z., Çetinkaya, G. & Aydın, S. (2017). Köppen-Geiger iklim sınıflandırmasına göre Türkiye’nin iklim tipleri. Coğrafya Dergisi, (35), 17-27. https://doi.org/10.26650/JGEOG295515
• Öztürk, M. Z., Şener, M. F., Şener, M., & Şimşek, M. (2018b). Structural controls on distribution of dolines on Mount Anamas (Taurus Mountains, Turkey). Geomorphology, 317, 107–116. https://doi. org/10.1016/j.geomorph.2018.05.023
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Şener, M. F., & Utlu, M. (2018a). GIS based analysis of doline density on Taurus Mountains, Turkey. Environmental Earth Sciences, 77, 536. https://doi.org/10.1007/ s12665-018-7717-7
• Pirazzoli, P.A., Laborel, J., Saliège, J.F., Erol, O., Kayan, İ., & Person, A. (1991). Holocene raised shorelines on the Hatay coasts (Turkey): Palaeoecological and tectonic implications. Marine Geology, 96, 295-311. https://doi.org/10.1016/0025-3227(91)90153-U
• Sarıfakıoğlu, E. (2018a). 1/100 000 Ölçekli Açınsama nitelikli Türkiye jeoloji haritası serisi, Antakya P36-37, Hama R36 paftaları. MTA Genel Müdürlüğü.
• Sarıfakıoğlu, E. (2018b). 1/100 000 Ölçekli Açınsama nitelikli Türkiye jeoloji haritası serisi, Mersin P35, Lazkiye R35 paftaları. MTA Genel Müdürlüğü.
• Selçuk, H. (1985). Kızıldağ-Keldağ-Hatay Dolayının Jeolojisi ve Jeodinamik Evrimi. MTA Genel Müdürlüğü Rapor No: 7787.
• Seyitoğlu, G., Aktuğ, B., Esat, K., & Kaypak, B. (2022). Neotectonics of Turkey (Türkiye) and surrounding regions: a new perspective with block modelling. Geologica Acta, 20.4, 1-21. https://doi. org/10.1344/GeologicaActa2022.20.4
• Sür, Ö. (1981). Stratigrafi (Atatürk’ün 100. Doğum Yılına Armağan). Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Basımevi.
• Şengör, A.M.C. (1980). Türkiye‘nin Neotektoniğinin Esasları. Türkiye Jeoloji Kurumu Konferans Serisi 2, No: 40.
• Şimşek, M., Doğan, U., & Öztürk, M.Z. (2020). Polyelerin Sınıflandırılması ve Toroslardan Örnekler. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 5, 1–14. https://doi.org/10.46453/jader.733500
• Şimşek, M., Öztürk, M.Z., Doğan, U., & Utlu, M. (2021). Toros Polyelerinin Morfometrik Özellikleri. Coğrafya Dergisi, (42), 101-119. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iucografya/ issue/63677/834461
• Tarı, U., Tüysüz, O., Genç, Ş.C., İmren, C., Blackwell, B.A.B., Lom, N., Tekeşin, Ö., Üsküplü, S., Erel, L., Altıok, S. & Beyhan, M. (2014). Geology and morphology of the Antakya Graben between the Amik Triple Junction and the Cyprus Arc. Geodinamica Acta 26 (1/2), 27–55. https://doi.org/10.1080/09853111.2013.858962
• Telbisz, T. (2021). Lidar-Based Morphometry of Conical Hills in Temperate Karst Areas in Slovenia. Remote Sens., 13, 2668. https:// doi.org/10.3390/rs13142668
• Toprak, V., Rojay, B. & Heimann, A. (2002). Hatay Grabenin Neotektonik Evrimi ve Ölü Deniz Fay Kuşağı ile İlişkisi. TÜBİTAK Proje No: YDBAG-391.
• Tüysüz, O., Genç, C.Ş., İmren, C. & Tarı, U. (2012). Asi Nehri ve Samandağ Kıyılarındaki Nehir ve Deniz Taraçaları ile Bunların Güneydoğu Anadolu’nun Neotektoniğindeki Yeri. TÜBİTAK Proje No: 109Y128.
• UN-ESCWA and BGR (United Nations Economic and Social Commission for Western Asia; Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe). (2013). Inventory of Shared Water Resources in Western Asia, Beirut.