Aşırı metalaşma çağında kimliğini ve belleğini arayan kentler: İznik tarihi kent merkezi örneği

Yıl 2023, Sayı: 84, 153 - 166, 31.12.2023

Hatice Turut

https://doi.org/10.17211/tcd.1350954

Öz

Yaşanan (toplumsal) mekân ile anlam kazanan bellek, postmodernizmin kentleri dönüştürme sürecinde kent kimliklerini yok etmiş ve kentsel hafızanın silinmesine zemin hazırlamıştır. Böylece kentler köklerinden kopuk ve yapay görünümler ile temsil edilmeye başlamıştır. Bu çalışma, İznik tarihi kent merkezinin tarihsel süreçte mekansal olarak nasıl değiştiğini ve bu değişimin kent sakinlerinin gündelik yaşamına sosyal olarak kenti nasıl entegre ettikleri ve bu değişime bağlı olarak kentin kolektif hafızasındaki kent kimliğini ele almaktadır. Çizgisel bir süreç boyunca deneyimlenen bu olgunun anlaşılması için sözlü tarih yaklaşımı kullanılmıştır. Derinlemesine görüşmeler ile elde edilen veriler tematik analiz uygulanarak kent kimliği ve kentsel hafıza kodlarındaki değişim anlaşılmaya çalışılmıştır. Çalışmada kent kimliğinin tarihsel süreçteki değişiminin gündelik yaşam pratikleri odağından okunması ve değişen sosyal ilişkilerin mekansal hafızaya etkisi çalışmayı mekân, kimlik ve hafıza üçgeninde okumaya olanak tanımaktadır. Çalışmanın bulgularına göre, İznik tarihi kent merkezinde mekâna yönelik müdahaleler katılımcıların zihnindeki İznik kimliğinde kırılmalara neden olmuştur. Ayrıca mekansal örüntünün yapılı çevre ile değişmesinin yanı sıra hafızayı manipüle eden politik kararlar kente ilişkin toplumsal hafızanın sönümlenmesine ve kente yönelik sosyo-kültürel değerlerin metalaşmasına neden olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

kimlik, bellek, toplumsal bellek, sözlü tarih, İznik

Cities searching for their identity and memory in the era of extreme commodification: Case of Iznik Historical City Center

Öz

Memory which gains meaning with lived (social) space has destroyed urban identities and caused the erasure of urban memory in the process of transforming cities by postmodernism. Thus, cities had been uprooted from their origins and started to be represented by artificial appearances. This study examines the change of identity in the historical city center of Iznik and the appearance of the city in old and new memories. In this work, which was designed according to the qualitative research method, in-depth interviews were conducted with the oral history technique from the narrative research pattern. Thematic analysis was applied to the interview texts, and participant descriptions were included to support the theoretical framework. In the study, analyzing the change of urban identity in the historical process through the lens of everyday life practices and the effect of changing social relations on spatial memory allows us to read the study in the triangle of space, identity and memory. According to the findings of the study, interventions towards the space in the historical city center of Iznik caused fractures in the particiants’ perception of the Iznik city identity. In addition, the alteration of the spatial pattern within the built environment, as well as the political decisions that manipulate the memory, cause the extinction of the social memory of the city and the commodification of the socio-cultural values of the city.

Anahtar Kelimeler

identity, memory, social memory, oral history, Iznik

Kaynakça

• Akbaş, G. & Öztürk-Büke, F. G. (2023). Vernaküler mimarlık tarihyazımını sözlü tarih yöntemi ve yerel yapı ustaları üzerinden yeniden düşünmek. GRID Mimarlık, Planlama ve Tasarım Dergisi, 6(2), 837-856. https://doi.org/10.37246/grid.1183089
• Al, M. (2011). Kentte bellek yıkımı ve kimlik inşası–palimpsest: Ankara Atatürk Bulvarı bağlamında bir inceleme. İdealkent, 4, 22-36. https://dergipark.org.tr/en/pub/idealkent/issue/36635/417073
• Alderman, D. H. (1996). Creating a new geography of memory in the South: (Re)naming of streets in honor of Martin Luther King Jr. Southeastern Geographer, 36(1), 51-69. https://muse.jhu.edu/article/426458/pdf
• Aliağaoğlu, A. & Mirioğlu, G. (2020). Urban Identity of Balıkesir. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 42, 374-399. https://doi.org/10.32003/igge.736051
• Arslan, S. & Uludağ, Z., (2020). (Re)Structuring the space in language: Place names, collective memory and ideology. İdealkent, 11(31), 1422-1455.
• Assmann, J. (2022). Kültürel Bellek (A. Tekin, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Avcıoğlu-Sayar, S. & Akın, O. (2017). Kolektif bellek ve kentsel mekan algısı bağlamında İstanbul Tuzla Köyiçi Koruma Bölgesi’nin mekansal değişiminin irdelenmesi. İdealkent, 8(22), 423-450. https://dergipark.org.tr/tr/pub/idealkent/issue/36612/416687
• Aytaç, Ö. (2017). Kent, Metropol ve Değişen Yer/Mekân İmajları, Mukaddime, 8(1), 1-23. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mukaddime/issue/30410/325935
• Azaryahu, M. (1997). German reunification and the politics of street names: the case of East Berlin. Political Geography, 16(6), 479-493. https://doi.org/10.1016/S0962-6298(96)00053-4
• Azaryahu, M. & Kook, R. (2002). Mapping the nation: Street names and Arab-Palestinian identity: Three case studies. Nations and Nationalism, 8(2)195-213. https://doi.org/10.1111/1469-8219.00046
• Azaryahu, M. (1996). The power of commemorative street names. Environment and Planning D, 14, 311-330. https://doi.org/10.1068/d140311
• Barthes, R. (Ed.). (1964). Mythologies (A. Lavers, trans.). Hill and Wang Press.
• Boyer, M. C. (1994). The city of collective memory: Its historical imagery and architectural entertainments. In Barthes, R. (Ed), Mythologies (pp. 236-250). Hill and Wang Press.
• Burke, P. (2011). From "history as social memory". In K. Olick, J., Vinitzky-Seroussi & Levy, D. (Eds.), The Collective Memory Reader (pp. 188-192). Oxford University Press.
• Castells, M. (1983). The city and the grassroots. University of California Press. https://books.google.com.tr/books/about/The_City_and_the_Grassroots.html?id=oI7rQAAACAAJ&redir_esc=y
• Clandinin, D.J., Caine, V., Lessard, S. & Huber, J. (2016). Engaging in narrative inquiries with children and youth. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315545370
• Connerton, P. (2021). Modernite nasıl unutturur? (K.Kelebekoğlu, Çev.). Sel Yayıncılık.
• Crinson, M. (2005). Urban memory an introduction. In Crinson, M. (Ed), Urban Memory History and Amnesia in the Modern City (pp. xi-xx). Routledge.
• Deniz, A. Ç. (2014). Hafıza yelpazesi: Toplumsal hafıza bağlamında Hindistan Kızılay heyetleri, E Yayınları.
• Deniz, A., Özgür, E. M. & Öksüz, M. (2019). Dini mekânların toplumsal hafızaya etkileri: İstanbul Aya Panteleymon Ortodoks Kilisesi Örneği. lnternational Journal of Geography and Geography Education, 39, 171-188. https://doi.org/10.32003/iggei.469070
• Doğu, T. & Varkal-Deligöz, M. (2017). Hafıza Kutusu: Bir Kentsel Kolektif Bellek Deneyi(mi), Megaron, 12(4), 545-552. https://doi.org/10.5505/megaron.2017.09226
• Donohoe, J. (2014). Remembering places. Lexington Books. https://doi.org/10.1080/08873631.2015.1114700
• Dwyer, O., & Alderman, D. (2008). Civil rights memorials and the geography of memory. University of Georgia Press.
• Ekinci, Ö. F. (2023, Mart 21). İznik Dünya Mirası Listesi’ne girme yolunda: Gözler UNESCO’ya çevrildi. Haber365. https://www.haber365.com.tr/iznik-dunya-mirasi-listesine-girme-yolunda-gozler-unescoya-cevrildi-h305556
• Erdoğan, E. & Göker, P. (2019). Mekân, zaman ve tarih: Bursa, İznik örneği. Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 6(33), 666-681. https://doi.org/10.26450/jshsr.1110
• Eyice, S. (1999). Ayasofya Camii, İslam Ansiklopedisi. 4, 219-220. Türkiye Diyanet Vakfı. https://islamansiklopedisi.org.tr/ayasofya-camii--iznik
• Foote, K., & Azaryahu, M. (2007). Toward a geography of memory: Geographical dimensions of public memory and commemoration. Journal of Political and Military Sociology, 35, 125-144.
• Forest, B., & Johnson, J. (2002). Unraveling the threads of history: Soviet-era monuments and post-Soviet national identity in Moscow. Annals of the Association of American Geographers, 92, 524-547. https://doi.org/10.1111/1467-8306.00303
• Forest, B., Johnson, J. & Till, T. (2004) Post‐totalitarian national identity: public memory in Germany and Russia. Social & Cultural Geography, 5(3), 357-380. https://doi.org/10.1080/1464936042000252778
• Göközkut, B. & Somuncu, M. (2022). Hafıza mekânının varoluşu ve yitirilişi üzerine: Tarihi Pınarbaşı Parkı’nın dünü ve bugünü. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 9(1), 24-40. http://hdl.handle.net/20.500.12575/86244
• Günal, V. (2012). Batman’da cadde adlandırmaları: Toplumsal bellek oluşturma ve şehirsel mekana hakim olma çabaları. Marmara Coğrafya Dergisi, 25, 171-197. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/130580
• Halbwachs, M. (1992). On collective memory. University of Chicago Press. https://books.google.com.tr/books?id=GPhGukFWC84C&printsec=frontcover&hl=tr&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false
• Halbwachs, M. (2016 [1925]), Hafızanın toplumsal çerçeveleri (B. Uçar, Çev.). Heretik.
• Halbwachs, M. (2021 [1950]), Kolektif hafıza, (B. Barış, Çev.), Heretik.
• Hall, M. C. & Mcarthur, S., (1998). Integrated heritage management, John Wiley and Sons.
• Hocaoğlu, B. (2020). Hafıza mekânlarının iktidar aracı olarak kullanılması üzerine bir değerlendirme, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 6(1), 177-195. https://doi.org/10.30517/cihannuma.768823
• Hubner, E. & Dirksmeier, P. (2023). Geography of placemories: Deciphering spatialised memories, Cultural Geographies, 30(1) 103-121. https://doi.org/10.1177/14744740221123564
• Iggers, G.G. (2005). Historiography in the twentieth century. Wesleyan University Press.
• Nasar, J.L. (1990). The evaluative image of the city, Journal of the American Planning Association, 56(1), 41-53. https://doi.org/10.1080/01944369008975742 landscape of memory in Little Tokyo. GeoJournal, 73(3), 231-244. http://dx.doi.org/10.1007/s10708-008-9205-1
• Johnson, N. C. (1995). Cast in stone: Monuments, geography, nationalism. Environment and Planning D, 13, 51-65.
• Johnson, N. C. (2004). Public memory. In Duncan, J.S., Johnson, N.C. & Schein, RH. (Eds.), A Companion to Cultural Geography (pp. 316-327). Blackwell Publ.
• Kara, B. (2012). Kentler açısından mekanın toplumsallığı ve yer isimlerinin siyasal yapıya göre değişimi: Niğde örneği. Journal of World of Turks, 4(1), 149-163. https://dieweltdertuerken.org/admin/files/issues/258-1416-1-PB.pdf
• Karadağ, A. ve İncedere, L. (2020). Kentsel belleğin sürdürülebilirliği açısından izmir’deki endüstri miras alanlarının önemi: Alsancak liman ardı bölgesi örneği, Ege Coğrafya Dergisi, 29(1), 57-71. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ecd
• Kearns, R. & Berg, L. (2002). Proclaiming place: Towards a geography of place name pronunciation. Social & Cultural Geography, 3, 283-302. https://doi.org/10.1080/1464936022000003532
• Kısakürek, Ş. & Bayazıt, E. (2021). Kolektif bellek kentsel bellek ve mekânsal bileşenlerin kent kimliğindeki yeri: Kahramanmaraş kenti örneği. Journal of Environmental and Natural Studies, 3(1), 1-21. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jenas/issue/60444/848564 164
• Kovanlıkaya, Ç., Fırat, D. Yılgür, E., Aslan, Ş. & Dikmen-Özarslan, A. (2021). Bomonti kentsel dönüşüm ve mekânın belleği. İletişim.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi (I. Ergüden, Çev.). Sel Yayıncılık.
• Legg, S. (2005). Contesting and surviving memory: Space, nation, and nostalgia in Les Lieux de Me´moire. Environment and Planning D, 23, 481-504. https://doi.org/10.1068/d0504
• Legg, S. (2007) Reviewing geographies of memory/forgetting. Environment and Planning A, 39, 456-466. https://doi.org/10.1068/a381
• Light, D. (2004). Street names in Bucharest, 1990–1997: Exploring the modern historical geographies of post-socialist change. Journal of Historical Geography, 30(1), 154-172. https://doi.org/10.1016/S0305-7488(02)00102-0
• Lim, W. S. W. (2000). Memories and urban places, City, 4(2), 270-277. https://doi.org/10.1080/13604810050147875
• Lynch, K. (2011). Kent imgesi (İ. Başaran, Çev.). İş Bankası Yayınları. Monmonier, M. (2006). From squaw tit to whorehouse meadow: How maps name, claim, and inflame. The University of Chicago Press.
• Myers, G.A. (1996). Naming and placing the other: power and the urban landscape in Zanzibar. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geogrape, 87, 237-246. https://doi.org/10.1111/j.1467-9663.1998.tb01553.x
• Nora, P. (2022 [1984]). Hafıza mekanları (M. E. Özcan, Çev.). Doğu-Batı Yayıncılık.
• Nora, P. (1989). Between memory and history: Les lieux de memoire. Representations, 26, 7-24. https://www.jstor.org/stable/2928520
• Özgen, N. & Sarı, V.İ (202). Siyasal ideolojiler bağlamında mekân isimlendirmeleri: Ankara’daki kültür merkezleri örneği. Ankara Araştırmaları Dergisi, 9(1), 35-54. http://dx.doi.org/10.5505/jas.2021.73745
• Özkan, M. & Yoloğlu, A. C. (2005). Bir bellek projesi olarak sokak isimlendirmesi: Ankara örneği. Planlama, 34, 54-62. https://www.researchgate.net/publication/305721664_Bir_Bellek_Projesi_Olarak_Sokak_Isimlendirmesi
• Öztürkmen, A. (2002). Yeni bir disiplin olarak sözlü tarih. Toplum ve Bilim, 91, 115-121. https://www.academia.edu/20973003/S%C3%B6zl%C3%BC_tarih_Yeni_bir_disiplinin_cazibesi
• Palonen, E. (2008). The city-text in post-communist Budapest: street names, memorials, and the politics of commemoration. GeoJournal, 73, 219-230. http://dx.doi.org/10.1007/s10708-008-9204-2 Postalcy, E., Kuruç-Ada, A. & Özbek-Eren, Y. (2006, September 14-18). The New Urban Memory [Özet bildiri], In Proceedings of the 42nd International Society of City and Regional Planners Congress, Istanbul, Turkey.
• Riessman, C. K. (2008). Narrative methods for the human sciences, Sage.
• Ringas, D., Christopoulou, E. & Stefanidakis, M. (2011). Urban memory in space and time. In Styliaras, G., Koukopoulos D. & Lazarinis, F. (Eds.), Handbook of Research on Technologies and Cultural Heritage. (pp. 325-340). Information Science Reference.
• Rose-Redwood, R., Alderman, D.& Azaryahu, M. (2008). Collective memory and the politics of urban space: an introduction, GeoJournal, 73, 161-164.
• Rose-Redwood, R.S. (2008). From number to name: symbolic capital, places of memory and the politics of street renaming in New York City. Social & Cultural Geography, 9(4), 431-452. https://doi.org/10.1080/14649360802032702
• Rossi, A. (1984). The architecture of the city. (D. Ghirardo & J. Ockman, Çev.). MIT Press.
• Sak, S., (2013). Cyberspace as a locus for urban collective memory [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. İhsan Doğramacı Bilkent University.
• Sayar, S. (2011). Kolektif bellek bağlamında Tuzla Köyiçi bölgesinin mekânsal değişiminin irdelenmesi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Stangl, P. (2008). The vernacular and the monumental: memory and landscape in post-war Berlin, GeoJournal, 73, 245-253.
• Till, K. (2003) Places of memory. In Agnew, J., Mitchell, K. & Toel, G. (Eds.), Companion to Political Geography (pp. 289-301). Blackwell Publ.
• Till, K. (2005). The new Berlin: Memory, politics, place. University of Minnesota Press.
• Till, K. (2006). Memory studies. History Workshop Journal, 62, 325-341.
• Tokdoğan, N. (2018). Yeni Osmanlıcılık hınç, nostalji ve narsisizm, İletişim.
• Topaloğlu, G. & Beşgen, A. (2017). Bir kolektif bellek hikâyesi: Trabzon Tekel Binası ve çevresinin anlattıkları. İdealkent, 8(22), 692-721. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/459986
• Toraman-Türk, S. (2023). Nitel araştırmalar ve eylem araştırmaları: Hangi desen ne zaman, neden ve nasıl kullanılır?. İçinde Toraman-Türk, S. (Ed), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırmalar ve Eylem Araştırmaları: Yaklaşımlar, Yeni Arayışlar ve Uygulamalar (ss. 1-20). Pegem.
• Tuan, Y. (2018). Mekân ve yer: Hümanist perspektif (Y. Arı, Çev.), İçinde Y. Arı (Ed), 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyasının Gelişimi (ss. 235-250). Çizgi Kitabevi.
• Turan, S., & Yalçıner-Ercoşkun, Y. (2017). Meydanlardaki isim değişikliklerinin kent belleğine etkisi: Ankara örneği. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 2(1), 55-68. https://doi.org/10.30785/mbud.337234
• Turut, H., & Erşahin, E. (2023). Spatial pattern in the historical development process of the city and understanding the relationship of sustainable recreation with the emic approach. Journal of Environmental Protection and Ecology, 24(1), 214–223.
• Türkoğlu, S., & Günay, Z. (2018). Toplumsal hafızanın mekansal kodları: Bomonti’de yer isimleri. In II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 827-835). Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı https://isufturkey.org/index.php/tnum/article/view/112
• Ulu, A. & Karakoç, İ. (2004). Kentsel değişimin kent kimliğine etkisi. Planlama, 3, 59-66. https://www.spo.org.tr/resimler/ekler/c58e3a306451c9d_ek.pdf
• Ünal-Çınar, R. (2020). Ecdadın icadı AKP iktidarında bellek mücadelesi, İletişim.
• Venturi, R., Brown, D., & Izenour, S. (1977). Learning from Las Vegas. MIT Press. Withers, C. (1996). Place, memory, monument: Memorializing the past in contemporary Highland Scotland. Ecumene, 3, 325-344.
• Yetim, F. (2020, Ocak 7). Fransa'nın 'Ayasofya' hikâyesi: Panthéon. Euronews. https://tr.euronews.com/2020/07/01/fransa-n-n-ayasofya-hikayesi-pantheon
• Yurdadön-Aslan, P., Özkır, D. & Ofluoğlu, Y. (2016). Bursa kent belleği ve kimliğinin inşasında anıt ağaçların rolü. İdealkent, 19(7), 800-829. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/466209
• Zukin, S. (1995), The cultures of cities, Blackwell Publ.