TÜRKİYE’DE SULTAN GALİYEV ALGISI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2020, Cilt: 124 Sayı: 244, 103 - 146, 25.02.2020

Mustafa Murat Çay

Öz

25 Aralık 1991 tarihinde Sovyetler Birliği Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov’un istifa etmesinin ardından Sovyetler Birliği’ni teşkil eden cumhuriyetlerin bağımsızlığını kazanmalarıyla birlikte Türkiye Cumhuriyeti için Adriyatik’ten Çin Seddi’ne söylemi önünde güçlü bir engel ortadan kalkmıştır. Bu tarihî olay, Mustafa Kemal Atatürk’ün dönem itibariyle dış politika gereği açıkça dile getirmediği, ancak ideallerinden biri olduğu bilinen Türk Dünyası ile siyasî, kültürel, ekonomik bütünleşme için önemli bir fırsat sunmuştur. Böylece Türk Dünyası ile ilgili soru işaretleri de araştırma imkânlarının doğmasıyla birlikte giderilmeye çalışılmış ve bir zamanlar ulaşılamayan Türk illerine gidilerek Sovyetler döneminde olup bitenler yerinde tespit edilmiştir. Sovyet Komünizminin uzun yıllar boyunca hüküm sürdüğü Türkistan’da yaşanan hadiseler ortaya çıktıkça, Türkiye Türklerinin Türkistan’a bakış açılarında da gelişmeler olmuştur.
Genelde Sovyetler, özelde ise Türkistan Tarihi’nde yer almış, dünya tarihi açısından son bir asrın en önemli kişilerinden birisi de Mirseyid Sultan Galiyev’dir. Ancak gerek Sovyet deneyimi aşamasında gerek genel dünya tarihi bakımından en az bilinen ve en çok çarptırılan bir şahsiyet olan Sultan Galiyev’in, Türkiye’de de adeta kendi talihinin bir tezahürü olarak tam anlamıyla anlaşılmadığı görülmektedir. Şahsı, bazı fikir çevreleri tarafından ideolojik sapmalarla farklı karakterlere büründürülmüş, olduğu gibi değil de görülmek istendiği gibi kabul edilmiştir. Sadece devrimci yanı ön planda tutulduğu zamanlarda sol tarafından tanınmış, tartışılmış, kabul veya reddedilmiş; milliyetçi tarafta ise Türkçülük-Turancılık perspektifinden değerlendirilerek dar bir çerçevede ele alınmıştır. Böylece Sultan Galiyev olayı, Türkiye’de uzun yıllar bir meçhul haline gelmiştir/getirilmiştir. Onu, ilk dile getirenlerden birisi olan Attila İlhan’ın betimlemesiyle adeta Hayalet Adam olarak kalmak, onun sağken de kurtulamadığı talihsizliklerin ölümü sonrasına yansıması olarak kabul edilebilir. Türkiye’de Sol, Sultan Galiyev’in Türkçü-Turancı hatta bir yönüyle de İslamcı fikirlerinden çekinmiş; Sağ ise onun taşıdığı devrimci kişilik nedeniyle şahsına ve fikirlerine oldukça mesafeli durmuştur.
Türkiye’de Sultan Galiyev adı ilk kez 1966 yılında sol yayınlarda geçmiştir. Takip eden yıllarda yine sol yayınlar çoğunlukta olmak üzere Sultan Galiyev adına sıklıkla rastlanılacaktır. Burada en çok üzerinde durulması gereken husus, Sultan Galiyev olayını büyük oranda sol akımın sahiplenmesidir. Bu sahiplenme, çoğunlukla onun Türkçü-Turancı-İslamcı karakterine temkinli yaklaşma şeklinde olmuştur. Yakın yıllarda, Türkiye’de bazı sağ milliyetçi köşe yazarlarının bir cümle içinde dahi olsa sıklıkla Sultan Galiyev adına atıf yapması, bu konuda az da olsa yol kat edildiğinin göstergesi olarak değerlendirilebilir. Günümüz dünyasında Sultan Galiyev, fikirleri ve mücadelesiyle hiçbir ideolojik kalıba sokulmadan özgün bir şekilde etüt edildiğinde, özellikle Türk Dünyası için çok önemli kazanımlar sağlayabilir.
Bu çalışmada daha önce Sultan Galiyev ile ilgili yazılan eserler perspektifinde bir biyografi ortaya konmayarak tekrarlardan kaçınılmış ve günümüz Türkiye’sinde Sultan Galiyev algısı üzerinde durularak, gelecekte Sultan Galiyev’in kuramının Türk Dünyası’na ışık tutabilecek bir nitelikte olup olmadığı sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sultan Galiyev, Türkçülük, , Turancılık, Millî Komunizm, Bolşeviklik

Kaynakça

• “Mustafa Suphi Üzerine İki Belge”, Ant Dergisi, Sayı: 182/9, Ocak 1971, ss. 50-56.
• AÇA, Mehmet: “Misyoner Şarkiyatçı İl’minskiy’in Çarlık Rusyası’nın Hristiyanlaştırma ve Ruslaştırma Politikalarındaki Yeri”, Yeni Türkiye, Sayı: 55, Yıl: 9, Kasım-Aralık 2013, ss.1464-1477.
• ANDERSON, Benedict: Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, Çev. İskender Savaşır, Metis Yayıncılık, İstanbul 1993.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya: İnkılâp ve Kadro, Remzi Kitabevi, İstanbul 2003.
• BAYRAKTAR, Bayram: “Turar Rıskulov, Sultan Galiyev ve Mustafa Kemal Atatürk’te Türk Dünyası Ülküsü”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Sayı: 2, Cilt: VIII, Kış/Winter 2008, ss. 21-34.
• BENNİGSEN A., QUELQUEJAY C.L.: Sultan Galiyev- Üçüncü Dünyacı Devrimin Babası, Çev. Erden Akbulut, T. Ahmet Şensılay, Sosyalist Yayınlar, İstanbul, 1995.
• BORAK, Sadi: Atatürk: Resmî Yayınlara Girmemiş Söylev, Demeç, Yazışma ve Söyleşileri, Kırmızı Beyaz Yay., Ankara 2004.
• BOZDAĞ, İsmet: Atatürk’ün Avrasya Devleti, Tekin Yay., İstanbul 1999.
• ______________: Kemal Tahir’in Sohbetleri, Bilgi Yay., Ankara 1980.
• ______________: Sovyet Marksizmi, Çin Marksizmi ve Türkiye Gerçekleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1987.
• CİHANGİR, Erol: “3. Dünya, Millî Komünizm ve Sultan Galiyev”, Yeni Türkiye, Sayı: 15, Yıl: 3, Mayıs-Haziran 1997, ss. 344-355.
• ______________: Sultan Galiyev Davası, Çev. Arif Acaloğlu, Doğu Kütüphanesi Yay., İstanbul 2006.
• ÇAKIRCA, Ayşe: “Bir Sosyalist Düşünür Olarak Mirsaid Sultan Galiyev, KHUKA (Kamu Hukuku Arşivi), Sayı: 1-62, Yıl: 9, Mart 2006, ss. 56-62.
• Çevrimiçi: https://www.altayli.net,https://www.sozcu.com.tr,https://odatv.com,https://www.aydinlik.com.tr, http://www.hurriyet.com.tr,https://www.yenicaggazetesi.com.tr,https://www.ntv.com.tr,https://issuu.com, http://www.gazetevatan.com,https://www.murekkephaber.com,https://www.yenisafak.com, http://www.bursadabugun.com,https://www.sabah.com.tr,http://www.cumhuriyet.com.tr, https://www.aksam.com.tr, http://www.08haber.com, https://www.haberturk.com,
• D’ENCAUSSE, Helene Carrere, SCHRAM, Stuart: Asya’da Marksizm ve Milliyetçilik, Çev. Sevil Avcıoğlu, Adil Aşçıoğlu, Yön Yay., İstanbul 1966.
• DUMAN, Oğuz Şaban: “Sultan Galiyev’de Medeniyet Tartışmaları, Milliyetçilik, Sosyalizm ve Din, İslamiyat, Sayı: 2, Cilt: 5, Nisan-Haziran 2002, ss. 101-116.
• __________________: Doğu-Batı Meselesi ve Sultan Galiyev, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 1999.
• EKİNCİ, Necdet: “Türkçü-Turancı Bir Komünist: Sultan Galiyev”, Yeni Türkiye -Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı-, Sayı: 46, Yıl: 8, Temmuz-Ağustos 2002, ss. 423-436.
• ERDEM, Özgür: Sultan Galiyev: Bütün Eserleri, İleri Yay., İstanbul, 2006.
• GÜLTEKİN, Mehmet Bedri: Sultan Galiyev Eleştirisi, Kaynak Yay., İstanbul 1999.
• GÜRBÜZ, Cazım: Atatürk Ekonomi ve Milliyetçilik, Nergiz Yay., İstanbul 2017.
• GÜRSES, Hasan Basri: Sosyalist Turan ve Doğu Birliği -Sultan Galiyev-, Sosyalist Yayınlar, İstanbul 1998.
• İLHAN, Attila: “Avrasya Kutbu ve Siyaset Tarihi Üzerine”, Ulusal, Sayı: 4, 1997, ss. 34-48.
• ____________: Hangi Atatürk?, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2009.
• ____________: Sosyalizm Asıl Şimdi, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 1995.
• ____________: Sultan Galiyef: Avrasya’da Dolaşan Hayalet, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2005.
• KAKINÇ, Halit: “Sultan Galiyev Efsanesi Diriliyor”, Toplumsal Tarih, Sayı: 50, Cilt: 9, Şubat 1998, ss. 36-42.
• _____________: Kızıl Turan- Sultangaliyev, Wizart Edutainment, İstanbul 2017.
• _____________: Sultangaliyev ve Millî Komünizm, Bulut Yay., İstanbul, 2003.
• KARAÇAY, Oğuz: “Sultan Galiyev ve Sovyet Müslümanları”, Töre, Sayı: 171-172, ss. 22-31.
• KAYMAK, Erol: “Türk Dünyası Tarihinin Ardılları ve Sultan Galiyev”, Türkistan, Sayı: 12, Yıl: 3, 1990, ss. 37-44.
• ______________: Sultan Galiyev ve Sömürgeler Enternasyonali, İrfan Yayınevi, İstanbul 2000.
• MERİÇ, Cemil: Sosyoloji Notları ve Konferanslar, İletişim Yay., İstanbul 2004.
• MUHAMMEDİ, Renad: Sırat Köprüsü: Sultan Galiyev, Türkçe’ye Akt. Mustafa Öner, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 1993.
• PEKMEZCİ, Sultan: “Sultan Galiyev”, Türkistan, Sayı: 5, Yıl: 2, 1989, ss. 33-37.
• ROY, Oliver: Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi, Çev. Mehmet Moralı, Metis Yay., İstanbul 2009.
• SAYILGAN, Aclan: Ansiklopedik Marksist Sözlük, Otağ Yay., İstanbul 1976.
• ________________: SSCB ve Sultan Galiyev, Mars Matbaası, Ankara 1966.
• STALİN, Joseph: Marksizm ve Ulusal Sorun ve Sömürge Sorunu, Çev. Muzaffer Erdost, Sol Yay., Ankara 1994.
• TELLAL, Erel: “Mirsaid Sultan Galiyev”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Sayı: 1, Cilt: 56, Ocak-Mart 2001, ss. 105-135.
• YAMAUCHİ, Masayuki: Sultan Galiyev, İslam Dünyası ve Rusya, Bağlam Yay., İstanbul 1998.
• YETKİN, Çetin: Türkiye’de Sol’daki Bölünmeler, Toplum Yay., İstanbul 1970.
• TOGAN, Zeki Velidi: Hatıralar, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1999.
• ZİLELİ, Gün: “Galiyev Üzerinde El Sıkışmak”, Birikim, Sayı: 111-112, Temmuz-Ağustos 1998, ss. 140-162.